سەمەي — الاشتىڭ جۇرەگى، سەمەي — رۋحانياتتىڭ قاينار كوزى، سەمەي — الاشوردا ۇكىمەتى تۋ تىككەن تاريحي ورتالىق. سەمەيدە ءا.بوكەيحانوۆ، ا.بايتۇرسىن ۇلى، ج.ايماۋىتوۆ، ق.مۇحامەدحانوۆ ت.ب. كوپتەگەن الاش قايراتكەرلەرىنىڭ تۇرعانى، ەڭبەك ەتكەنى، وشپەس ىزدەرى قالعانى ءمالىم.
الاش ارىسى ج. ايماۋىتوۆ: «سەمەي – ءبىر گۋبەرنيا ەلدىڭ ميى. اقىل-ويدىڭ تابىسى سەمەيدە. سەمەي – ءبىر گۋبەرنيا ەلدىڭ جۇرەگى. سەمەي بۇلك ەتسە، ءبىر گۋبەرنيا ەل بۇلكىلدەيدى»، – دەپ تولعايدى، ودان اسىرىپ ايتا دا الماسپىز.
سول كيەلى سەمەيدىڭ مادەنيەتىن، ونەرىن ورگە سۇيرەگەن نەبىر ونەر ساڭلاقتارى اۋەلەتە انگە سالىپ قۇلاق قۇرىشىن قاندىردى. تەك سەمەيگە عانا ەمەس، بۇكىل ەلىمىزگە تانىمال ونەر مايتالماندارى قاتارىندا ءا.قاشاۋبايەۆ، ب.سىبانوۆ، م.ەشەكەيەۆ، د.حايرۋللين، ج.كارمەنوۆ، ج.قامباروۆ ت.ب. سىندى ونەر يەلەرىنىڭ ەسىمدەرىن اتاۋعا بولادى.
كۇنى كەشە «قازاعىم-اي» دەپ شىرقاعان تۇرسىنعازى راحيموۆ، ساناق ابەۋوۆ اعامىزدىڭ ورىنداۋىنداعى «جاس قازاق» ءۇنى سانامىزدا جاڭعىرىپ تۇر. اسقاق ۇندەرى مەن جارقىن بەينەلەرى كوزدەن كوشسە دە، كوڭىلدەن وشپەك ەمەس.
ءانشى ءارى كومپوزيتور تۇرسىنعازى اعانىڭ جان دۇنيەڭدى باۋراپ «ءسابي بولعىم كەلەدى» ءانى بارشا ادامزات بالاسىنىڭ جان دۇنيەسىن تاپ باسىپ بالالىق شاققا جەتەلەيتىندەي اسەر قالدىرادى. كومپوزيتور تۇرسىنعازى اعامىز اقيىق اقىن م.ماقاتايەۆتىڭ كوپتەگەن ولەڭدەرىنە ءان جازىپ قانات ءبىتىرىپ، تاڭداي قاقتىرعانى بەلگىلى.
ونىڭ قاتارىندا كوپشىلىكتىڭ جۇرەگىنىڭ تورىنەن ورىن العان — «ءسابي بولعىم كەلەدى»، «اياكوز— ارۋ»، «قازاعىم-اي»، «داريعا، دومبىرامدى بەرشى ماعان!»، «مەن سەنى ساعىنعاندا»، «وتىزدان اسىپ بارامىن» ت.ب. اندەرىن جاتقىزۋعا بولادى.
قازاقتىڭ قايتالانباس قوس تالانت يەسى، ءبىرى ولەڭ جولدارىن سۇلۋ سوزبەن ورسە، ەندى ءبىرى عاجايىپ اۋەنىمەن اسقاقتاتا كوككە سامعاتىپ ۇندەسىپ تۇر. قازاق پوەزياسىنىڭ ءحانتاڭىرىسى اتانعان مۇقاعالي اعامىز سەمەي جايلى: - «...ويحوي، اباي دالاسى، "ابايلاعان"، سەمەي دەسە، اباي دەپ قارايدى ادام...» دەپ تولعايدى. تۇرسىنعازى اعامىز ساحنادا بەبەۋلەتە سالعاندا بىزدە تۇل-بويىمىز شىمىرلاپ ەرەكشە كۇيگە تۇسەتىنبىز. ءان قۇدىرەتى دەگەن وسى بولار.
مارقۇمنىڭ تاعى ءبىر ەرەكشە دارا قاسيەتى وتە قاراپايىمدىلىعى دەسەم ارتىق ايتقاندىق بولماس. ەشكىمدى مانسابىنا قاراپ ءبولىپ-جارىپ قارامايتىن سونداي باۋىرمالدىعى ءالى ەسىمىزدە. ەڭ العاش رەت 1996 جىلى سەمەي قالالىق مادەنيەت سارايىنىڭ بوساعاسىن اتتاعان كۇنىمنەن باستاپ ءوزارا ءتۇسىنىسىپ ءاعا-ىنىلى ادامداي بولىپ سيلاسىپ كەتتىك.
تۇرساعاڭ ءۇشىن قالالىق مادەنيەت سارايى ەكىنشى ۇيىندەي بولدى دەسەك ولدا ارتىق ايتقاندىق ەمەس. قازىرگى ۋاقىتتا ارا-تۇرا اعامىزدىڭ ەسىمى قالالىق مادەنيەت سارايىنا بەرىلسە دەگەن ۇسىنىستاردا ەستىلىپ قالادى. ورىندى پىكىر.
تۇرسىنعازى اعامىز قالالىق مادەنيەت سارايىندا ۇزاق جىلدار ايانباي ەڭبەك ەتىپ ماڭداي تەرى سىڭگەن ادام. ءيسى قازاقتىڭ ماقتانىشىنا اينالعان تانىمال ونەر يەسىنىڭ ءبىرى. سانالى عۇمىرىندا ەلىمىزدىڭ ونەرىنە، مادەنيەتىنىڭ دامۋىنا زور ۇلەس قوسقان كومپوزيتور، ءانشى ت.راحيموۆكە ارناپ ءوزى ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن قىزمەت اتقارعان سەمەي قالالىق مادەنيەت سارايىنىڭ قابىرعاسىنا ەسكەرتكىش تاقتا ورناتىلسا دەگەن ۇسىنىستار دا بار.
تۇرسىنعازى اعامىزدىڭ زامانداسى، قالامىزعا بەلگىلى اقىن، سازگەر، ارداگەر اقساقالىمىز ق. نۇرقاسىم اعامىز فەيسبۋك جەلىسىندە: «قولداۋ از، تالاپ ەتسەك ءجون بولار ەدى!» دەگەن جازباسىندا قالدىرىپتى.
مارقۇم تۋرالى جاقىن ارالاسقان ادامداردىڭ قاسيسىسىنان سۇراساڭىزدا ەستيتىنىڭىز تەك جاعىمدى پىكىرلەر مەن قولداۋلار. ءيا، كوزى تىرىسىندە سابيدەي تازا كوڭىلىمەن كوپشىلىكتىڭ ىقىلاسىنا بولەنگەن ادام ەدى...
قاراپايىمدىلىعىمەن، اڭعال مىنەزىمەن، ادامگەرشىلىگىمەن، ۇلتتىق ونەرگە دەگەن قۇرمەتىمەن ساxنادا جۇرگەن تالاي ونەرپازعا ۇستاز بولا ءبىلدى. ونەرىن ءومىرىم، ءومىرىن ونەرىم دەپ قاراعان جان. اسىلدىڭ سىنىعى، كەشەگى قازاق ساxاراسىن اۋەزدى انگە بولەگەن ءبىرجان سال، ۇكىلى ىبىراي، اقان سەرى، ماديلەردىڭ جالعاسى. جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ سىندى ۇستازدىڭ الدىن كورگەن سازگەر، ءداستۇرلى ءاننىڭ مايتالماندارى ەركىن شۇكىمان، كلارا تولەنبايەۆا، مەدەت سالىقوۆ، تولۋ سەمبايەۆ، التىن سماسەيىتوۆا سىندى ونەر يەلەرىن تاربيەلەگەن ۇلاعاتتى ۇستاز ەدى.
حالقىنىڭ جۇرەگىنەن ورىن العان ءانشى، سازگەر تۇرسىنعازى كوزى تىرىسىندە ماراپاتتارعا ەلەنبەي، ۇنەمى اتاقتاردان شەتتەلىپ قالىپ جاتتى. ال دۇنيەدەن وتكەننەن كەيىندە تۇرسىنعازى راحيموۆقا جاسالعان ەسكەرتكىش تۇعىرىنا قونا الماي، قالامىزدان ەكى مەتر ورىن تابا الماي، شاڭ باسىپ بىرنەشە جىل سول مادەنيەت سارايىنىڭ اۋلاسىندا تۇردى.
ءيا، سانالى عۇمىرىن قازاق ونەرىنە ارناعان جان يەسىنە لايىقتى قۇرمەت كورسەتىلۋى زاڭدىلىق ەدى عوي.
بىلەتىندەردىڭ ايتۋىنشا، قازاقستاننىڭ ونەرى مەن مادەنيەتىنىڭ دامۋىنا ەرەكشە ۇلەس قوسقان كورنەكتى تۇلعالاردىڭ(ۆىدايۋششيەسيا ليچنوستي كازاحستانا) قايتىس بولعان ۋاقىتىنا بەس جىل تولعان مەرزىمدە ەلدىڭ دامۋىنا سىڭىرگەن وراسان ەڭبەگىن باعالاپ ەسكەرتكىش تاقتالارىن ورناتۋعا بەكىتىلگەن زاڭ بار دەيدى.
الدە بۇل ماسەلەنى جەرگىلىكتى اكىمدىك شەشەدى مە ەكەن؟... وندا قولىنان كەلگەندەر، جەرگىلىكتى اكىمدىكتىڭ كوڭىلىن تاپقاندار قونىشىنان باسىپ كەتۋى ابدەن مۇمكىن عوي. ەگەر بۇل تۇرعىدان الىپ قارايتىن بولساق تا، ەسكەرتكىش قويۋعا دا ەشقانداي زاڭ بۇزۋشىلىق ارەكەتى بايقالمايدى ەكەن.
سەمەيلىك ءانشى، جازۋشى جانىبەك كارمەنوۆ اعامىز:
ءقادىرى بولماس ادامنىڭ،
ورتاڭدا ءتىرى جۇرگەندە.
ورنى قالار ويسىراپ،
ءبىر كۇنى كورگە كىرگەندە.- دەپ تولعايدى.
تۇرساعاڭنىڭ كەلمەستىڭ كەمەسىنە ءمىنىپ، فانيدەن باقيعا ساپار شەگىپ ورنى ويسىراپ قالعانىنا دا التى جىلدىڭ ءجۇزى بولىپتى.
مارقۇم اعامىز ءومىرىنىڭ سوڭىندا نۇرلان ماۋكەن ۇلىنىڭ سوزىنە ارناپ: «ءولىنىڭ قامىن ءتىرى جەر...» دەپ ءانىن جازىپ بەبەۋلەتە شىرقاپ ءوتىپ ەدى. ءار سالانىڭ تىزگىنىن ۇستاعان بەدەلدى تىرىلەرىمىزدىڭ اسىرەسە قولىندا بيلىگى بار «ىرىلەرىمىزدىڭ» مارقۇمنىڭ تىرىسىندە دۇرىس قۇرمەت كورسەتە الماي ۇساقتالعانى قىنجىلتادى-اق.
ءقازىر ەرىنبەگەن پىسىقاي شەنەۋنىكتىڭ كەۋدەسىنەن ورىن تاۋىپ جاتقان قۇرمەت وردەنىنە دە لايىق كورمەپپىز-اۋ. ارينە، حالىقتىڭ جۇرەگىنىڭ تورىنەن ءوزىنىڭ لايىقتى ورنىن تاپقان، تىرىسىندە اتاق-مانساپ قۋماعان اسىل اعا ونداي وردەنگە ءزارۋ بولماعان شىعار.
ناعىز ونەر يەسىنە حالىقتىڭ ىستىق ىقىلاسىنان ارتىق قانداي قۇرمەت بار. دەگەنمەن، ارتىندا ۇرپاعى ايتىپ جۇرەتىندەي ءۇمىت دۇنيەسى دەگەنىم عوي..
حالىقتىڭ جۇرەگىنەن ورىن العان، ەلدىڭ سۇيىسپەنشىلىگىنە بولەنگەن تۇرسىنعازى راحيموۆقا ءوزى ۇزاق جىلدار ەڭبەك ەتكەن سەمەي شاھارىنداعى قالالىق مادەنيەت سارايىنا ەسىمى بەرىلسە، ءانشى،سازگەرگە لايىقتى قۇرمەتىمىز بولار ەدى.
ەرلان شاياحمەت ۇلى،
سەمەي قالالىق مادەنيەت سارايىنىڭ قويۋشى-سۋرەتشىسى.
سەمەي قالاسىنىڭ گەربىنىڭ اۆتورى.
