تۇركىستان وبلىسىندا سوڭعى جىلدارى ءبىلىم سالاسى زامان تالابىنا ساي قارقىندى دامىپ كەلەدى. بۇل سوزىمىزگە ءىلىپ الار دالەل جەتەرلىك. وڭىرگە جاقىندا عانا ات باسىن بۇرعان پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ وبلىس ورتالىعىنداعى «ءبىلىم-يننوۆاسيا» مەكتەپ-ينتەرناتىنداعى وقۋ ۇدەرىسىمەن ارنايى تانىسۋى بەكەر ەمەس. مەملەكەت باسشىسى ءبىلىم وشاعىنداعى وقۋ ەرەكشەلىكتەرىنە جانە وقۋشىلاردىڭ عىلىمي جوبالارىنا دەن قويدى.
پرەزيدەنت ايتقانداي، ءبىلىم وشاعىندا جاراتىلىستانۋ-ماتەماتيكالىق باعىت باسىمدىققا يە. فيزيكا، حيميا، بيولوگيا، ماتەماتيكا جانە ينفورماتيكا پاندەرى اعىلشىن تىلىندە جۇرگىزىلەدى. ۇستازدار شاكىرتتەرىنىڭ وقۋ جەتىستىكتەرىنە ايرىقشا نازار اۋدارادى، ولاردىڭ كوپشىلىگى رەسپۋبليكالىق جانە حالىقارالىق پاندىك وليمپيادالاردىڭ، سونداي-اق سپورتتىق جارىستاردىڭ جەڭىمپازدارى بولىپ سانالادى.
جىل باسىندا جاڭا عيمارات پايدالانۋعا بەرىلىپ، ينتەرنات-ليسەي كەنتاۋدان تۇركىستان قالاسىنا كوشتى. ءقازىر مۇندا 500-دەن استام بالا ءبىلىم الىپ جاتىر. پرەزيدەنت سىنىپتار مەن سپورت زالدارىن ارالاپ، وقۋشىلارمەن ەركىن فورماتتا اڭگىمەلەستى. ول ەلىمىزدىڭ بولاشاعى جاس ۇرپاقتىڭ قولىندا ەكەنىن اتاپ ءوتىپ، بالالارعا وقۋدا ساتتىلىك تىلەدى.
سونىمەن قاتار قازىرگى تاڭدا تۇركىستان وبلىسىندا «جايلى مەكتەپ» ۇلتتىق جوباسى اياسىندا 14 مىڭ وقۋشىعا ارنالعان 29 مەكتەپ سالىنۋدا. سونداي-اق، سىبايلاس جەمقورلىق ارەكەتىمەن سوتتالعان تۇلعالاردان تاركىلەنگەن قاراجات ەسەبىنەن 20 ءبىلىم بەرۋ نىسانى سالىنادى، ونىڭ 13ء-ىن اعىمداعى جىلى اياقتاۋ جوسپارلانۋدا. جىل سوڭىنا دەيىن وبلىستاعى 4 اپاتتى جانە 5 ءۇش اۋىسىمدى مەكتەپتىڭ ماسەلەسى تولىعىمەن شەشىلەدى.
ايرىقشا اتاپ وتەرلىگى، سوناۋ اقش-تاعى يلون ماسكتىڭ Starlink سپۋتنيكتىك ينتەرنەت جۇيەسى تۇركىستان وبلىسىنداعى 330 مەكتەپكە قوسىلعان. ياعني، ونداعى كوپتەگەن ءبىلىم وشاقتارى جوعارى جىلدامدىقتى ينتەرنەتتىڭ يگىلىگىن كورىپ وتىر. يلون ماسكتىڭ ينتەرنەتى ايماقتىڭ شالعاي اۋىلدارىن ەركىن قامتىپ وتىر. سولاردىڭ ءبىرى – كەلەس اۋدانىنا قاراستى جۇزىمدىك اۋىلدىق وكرۋگىندە ورنالاسقان اقسۋ اۋىلىنداعى No32 ورتا مەكتەپ. اۋىل شەكارالاس اۋماقتا ورنالاسقاندىقتان، مۇندا ۇيالى بايلانىس جۇيەسى جاقسى جۇمىس ىستەمەيدى. وسى كۇنگە دەيىن ينتەرنەتكە قوسىلۋ قيىن بولعان. مەكتەپتە Starlink سپۋتنيكتىك جۇيەسىن ورناتقاندا وقۋشىلار مەن مۇعالىمدەر قاتتى قۋاندى.
«وتكەن جىلى ىسكە قوسىلعان Starlink جۇيەسى اقاۋسىز جۇمىس ىستەيدى. مامىر ايىندا 4-9 سىنىپ وقۋشىلارى ينتەرنەت ارقىلى «وقۋ جەتىستىكتەرىن قاشىقتىقتان باسقارۋ» تەستىنەن ءوتتى. ەشقانداي توتەنشە جاعداي نەمەسە قاتىپ قالۋ بولعان جوق. مەكتەپتىڭ ارنايى ءپان كابينەتتەرىندە دە جوعارى جىلدامدىقتى ينتەرنەت ىسكە قوسىلدى»، - دەيدى ديرەكتوردىڭ تاربيە ءىسى جونىندەگى ورىنباسارى سۇڭقار ءابدىرايىم.
قازىعۇرت اۋدانىنا قاراستى اققۇم اۋىلىنىڭ تۇرعىندارى دا ينتەرنەت تاپشىلىعىن باستان كەشىرگەن. مۇعالىمدەر ەلەكتروندى جۋرنال تولتىرۋ ءۇشىن كورشى اۋىلعا بارۋعا ءماجبۇر بولىپ كەلگەن ەدى. مەكتەپتە يلون ماسكتىڭ ينتەرنەتى قوسىلا سالىسىمەن، بۇرىنعى بارلىق قيىندىقتار جويىلدى. ەندى ولار دا كەز كەلگەن ۋاقىتتا جوعارى جىلدامدىقتى ينتەرنەتتى پايدالانا الادى.
«Starlink ءبىزدىڭ مەكتەپتە دە جۇمىس ىستەيدى. اۋىلدا 4G ۇيالى بايلانىسى دا ورناتىلعان. ءبىز ينتەرنەتكە نوۋتبۋكپەن دە، ۇيالى تەلەفوننان دا كىرە الامىز. مەكتەپتە جۇمىستى اياقتاپ ۇلگەرمەسەك، ءبىز ۇيدەن جۇمىس ىستەي الامىز»، - دەيدى اققۇم ورتا مەكتەبىنىڭ ديرەكتورى جۇبان تايەۆ.
جەتىساي قالاسىنداعى ش.ءۋاليحانوۆ اتىنداعى ورتا مەكتەپتە 570 وقۋشى ءبىلىم الۋدا. مۇندا Starlink جۇيەسىنىڭ جىلدامدىعى – 100-150 مبيت/س. ۇستازدار ونلاين الاڭداعى بايقاۋلارعا ەركىن قاتىسۋعا مۇمكىندىك العاندارىنا قۋانىپ ءجۇر.
«وتكەن جىلى جاڭا عيماراتقا كوشتىك. سودان كەيىن بىزدە دە Starlink سپۋتنيكتىك جۇيەسى ورناتىلدى. ينتەرنەتكە قوسىلۋ جىلدامدىعى 10 ەسەگە ارتتى. بۇل وقۋشىلار مەن ۇستازداردىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋعا ۇلكەن مۇمكىندىكتەر بەرەدى دەپ ويلايمىن»، - دەيدى №2 ورتا مەكتەپ ديرەكتورى. مەرۋەرت بەكەنوۆا.
وتىرار اۋدانىنىڭ ورتالىعىنداعى ءشاۋىلدىر اۋىلىندا ورنالاسقان ءو.جانىبەكوۆ اتىنداعى No4 مەكتەپ-ينتەرناتىندا ينتەرنەتتىڭ جوقتىعى ۇلكەن پروبلەما بولعان. ستۋدەنتتەر تەست تاپسىرعان كەزدە ينتەرنەت قاتىپ قالا بەرەتىن. سودان كەيىن قوسىمشا مودەم ورناتۋعا تۋرا كەلدى.
«مەكتەبىمىزدە 36 كابينەت تولىق جابدىقتالعان. ءار ءمۇعالىمنىڭ كابينەتتەرى بار. ءبىز ساباقتى LED ەكران مەن ينتەراكتيۆتى تاقتادا وتكىزەمىز. وقۋشىلارىمىز ونلاين بايقاۋلارعا قاتىسىپ، تەست تاپسىرادى، مۇعالىمدەر ەلەكتروندى جۋرنال تولتىرادى. وقۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىق پايدا بولدى. ينتەرنەت جىلدامدىعى وتە ماڭىزدى ءرول اتقارادى. Starlinkء-تىڭ كەلۋىمەن ول سەرپىن الا ءتۇستى. بۇرىن 30 مبيت/س بولسا، ءقازىر 80 مبيت/س. جاقسى جۇمىس ىستەيدى»، – دەيدى ديرەكتوردىڭ اقپاراتتىق تەحنولوگيالار جونىندەگى ورىنباسارى نۇرزيلا ايداربەك.
تۇركىستان وبلىسى ءبىلىم باسقارماسىنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتى تاراتقان اقپاراتقا سايكەس، وبلىستاعى 911 مەملەكەتتىك مەكتەپتىڭ بارلىعى ينتەرنەت جەلىسىنە قوسىلعان. ونىڭ ىشىندە 581 مەكتەپتە تالشىقتى-وپتيكالىق بايلانىس جەلىسى ارقىلى 20-80 مبيت/س جىلدامدىقتاعى ينتەرنەت بار. الداعى ۋاقىتتا تاعى 33 مەكتەپتى قامتۋ جوسپارلانۋدا.
«330 مەكتەپتىڭ شالعاي جانە تاۋلى ايماقتاردا ورنالاسۋىنا، تەحنيكالىق سەبەپتەرگە بايلانىستى 512 كبيت/س – 20 مبيت/س تومەن جىلدامدىقتاعى ينتەرنەت قوسىلدى. ءقازىر ولاردىڭ 329-ىندا «رەسپۋبليكالىق عارىشتىق بايلانىس ورتالىعى» اق ارقىلى SpaceX ورناتقان Starlink سپۋتنيكتىك ينتەرنەتى بار. بۇل ءبىلىم ساپاسىن ارتتىرىپ، وقۋشىلار مەن ۇستازداردىڭ جان-جاقتى دامۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى»، - دەيدى تۇركىستان وبلىسى ءبىلىم باسقارماسىنىڭ رەسمي وكىلى نۇرلان سۇلتانبەك.
وسى ورايدا، تاعى ءبىر جاڭالىقتى تىلگە تيەك ەتە كەتسەك، جاقىندا وقۋ-اعارتۋ، ۇلتتىق ەكونوميكا، قارجى مينيسترلەرىنىڭ بىرلەسكەن بۇيرىعى جانە شىعىس قازاقستان مەن تۇركىستان وبلىستارى اكىمدىكتەرىنىڭ «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن باسقارۋدىڭ جاڭا مودەلى» پيلوتتىق جوباسىن بەكىتۋ تۋرالى» قاۋلىسى جاريالاندى. بۇل قۇجات «اشىق زاڭدى تۇلعالار» سايتىندا دا پايدا بولدى. پيلوتتىق جوبانىڭ نەگىزگى ماقساتى – جەرگىلىكتى دەڭگەيدە ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن باسقارۋدىڭ قازىرگى مودەلىن جەتىلدىرۋ.
قۇجاتتا حابارلانعانداي، جوبا جەرگىلىكتى دەڭگەيدە ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن باسقارۋدىڭ قازىرگى مودەلىنىڭ كەلەسى كەمشىلىكتەرىن جويۋعا باعىتتالعان:
- وبلىستىق ءبىلىم باسقارمالارىنا جۇكتەمە ارتتى، بۇل وڭىردە قابىلدانعان شەشىمدەردىڭ تيىمدىلىگىنىڭ تومەندەۋىنە اكەلدى؛
- جەرگىلىكتى اقپاراتتى تەكسەرۋ بيۋروكراتيالىق قۇرامداس بولىكتىڭ وسۋىنە اكەلدى؛
- توتەنشە جاعدايلار كەزىندە جەرگىلىكتى شەشىمدەردى قابىلداۋ مەرزىمدەرىنە اسەر ەتكەن وبلىس ىشىندە قاراجاتتى بولۋگە ءبىرىڭعاي كوزقاراستىڭ بولماۋى.
قۇجاتقا سايكەس، شىعىس قازاقستان مەن تۇركىستان وبلىستارىندا كەيبىر فۋنكسيالاردى وبلىستىق دەڭگەيدەن اۋداندىق/قالالىق دەڭگەيلەرگە بەرۋ، اتاپ ايتقاندا، وبلىستىق دەڭگەيدە ءبىلىم بەرۋ ۇدەرىسىنە جاۋاپكەرشىلىكتى ساقتاۋ جانە اكىمشىلىك-شارۋاشىلىق فۋنكسيالارىن اۋدان/قالالىق دەڭگەيلەرگە بەرۋ.
بۇل رەتتە ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن باسقارۋ فۋنكسيالارىن جەرگىلىكتى مەملەكەتتىك باسقارۋ دەڭگەيلەرى اراسىندا مىنالارعا ءبولۋ جوسپارلانۋدا:
- وقۋ پروسەسى؛
- اكىمشىلىك جانە ەكونوميكالىق قولداۋ.
«قازاقستان رەسپۋبليكاسى وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگى پيلوتتىق جوبانى ادىستەمەلىك قامتاماسىز ەتۋدى، ونىڭ ىشىندە ادىستەمەلىك ۇسىنىستاردى ازىرلەۋدى، وقىتۋ سەمينارلارىن وتكىزۋدى، جوبانى ىسكە اسىرۋدى ۇيلەستىرۋدى جانە باقىلاۋدى جۇزەگە اسىرادى. شىعىس قازاقستان مەن تۇركىستان وبلىستارىنىڭ اكىمدىكتەرى ءتيىستى قارجىلاندىرۋ ارقىلى مۇلىكتىك كەشەننىڭ اۋدان، وبلىستىق ماڭىزى بار قالا اكىمىنە كوممۋنالدىق مەنشىككە ءوتۋىن قامتاماسىز ەتەدى. پيلوتتىق وبلىستاردىڭ اۋدان، اۋداندىق ماڭىزى بار قالا اكىمى مەملەكەتتىك ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىن اكىمشىلىك-ەكونوميكالىق قولداۋدى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن جەرگىلىكتى بيۋدجەتتىك باعدارلامانىڭ اكىمشىسىن ايقىندايدى جانە پيلوتتىق جوبانى ىسكە اسىرۋ بويىنشا وزگە دە شارالاردى قابىلدايدى»، - دەلىنگەن قۇجاتتا.
تۇركىستان ءوڭىرى قازاق ءتىلىن ساقتاۋ مەن دامىتۋ ءۇشىن دە سيفرلىق تەحنولوگيالاردىڭ الەۋەتىن كەڭىنەن پايدالانۋدى قولعا الىپ جاتىر. وبلىس ورتالىعىندا ۇيىمداستىرىلعان «قازاق ءتىلى – عىلىم ءتىلى: ءداستۇر جانە جاڭاشىلدىق» اتتى رەسپۋبليكالىق سيمپوزيۋمعا قاتىسۋشىلار وسىنداي تۇجىرىمعا كەلىپ، بەل شەشە ىسكە كىرىسكەن. ولاردىڭ قاتارىندا زيالى قاۋىم وكىلدەرى، قوعام جانە مادەنيەت قايراتكەرلەرى، ۋنيۆەرسيتەت رەكتورلارى، عالىمدار مەن وقىتۋشىلار، ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ باسشىلارى، دوكتورانتتار، ماگيسترانتتار مەن ستۋدەنتتەر بار.
«قازىرگى تاڭدا كەز كەلگەن ءتىلدى ساقتاۋ ءۇشىن سيفرلىق تەحنولوگيالاردىڭ الەۋەتىن پايدالانۋ قاجەت»، - دەگەن-دى سول كەزدە فورۋم مىنبەرىنەن عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم ءمينيسترى ساياسات نۇربەك. – سوندىقتان بۇگىن ءبىز داستۇرلەر مەن يننوۆاسيالار تۋرالى ايتىپ وتىرمىز. ءبىر جاعىنان، ءبىز ءداستۇرلى تۇردە قالىپتاسقان تاريحي، ورفوگرافيالىق، ورفوەپيالىق مادەني مۇرانى ساقتاۋىمىز كەرەك. ەكىنشى جاعىنان، يننوۆاسيالاردى دامىتىپ، ۇلتتىق لينگۆيستيكالىق جۇيەنىڭ الگوريتمىن سيفرلىق فورماتتا قالىپتاستىرماساق، شىن مانىندە، ءتىلىمىزدىڭ بولاشاعى بۇلىڭعىر. قازىرگى ۋاقىتتا ءبىز كۇندەلىكتى ادامدارمەن ەمەس، سيفرلىق نىساندارمەن چات-بوتتار، SIRI ارقىلى بايلانىسامىز. ال، ءتىل ءبىلىمى سالاسىندا جاڭا كوكجيەكتەر، تىڭ تاقىرىپتار اشىلا باستادى. ءبىز بۇل مۇمكىندىكتەردى پايدالانا ءبىلۋىمىز كەرەك».
باسقوسۋدا عالىمدار ءتيىستى باياندامالار جاساپ، قازاق ءتىلىن عىلىم تىلىنە اينالدىرۋ ماسەلەلەرىن تالقىلاپ، عىلىمي سالالارداعى ۇلتتىق مازمۇننىڭ ساپاسى مەن دەڭگەيىنە باعا بەرىپ، ودان ءارى دامىتۋ بويىنشا ۇسىنىستار ازىرلەپ قويدى.
تۇركىستان قالاسىنداعى ءىرى ساۋدا ورتالىعىنىڭ جانىنان العاشقى كىتاپ دۇكەنىنىڭ اشىلۋى دا ايماقتاعى ءبىلىم سالاسىنىڭ ىلگەرىلەۋىنە سەپتەسەتىنى ءسوزسىز. قازىرگى تاڭدا «قۋانىش» ساۋدا ورتالىعىنىڭ جانىنان تۇڭعىش رەت «فاراب» كىتاپحاناسى اشىلدى. سالتاناتتى شاراعا جەرگىلىكتى زيالى قاۋىم وكىلدەرى، كاسىپكەرلەر مەن وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى بەيسەن تاجىبايەۆ قاتىستى.
«بازارلاردا كىتاپحانالار اشۋ يدەياسى ادام كوپ جينالاتىن جەرلەردە ءبىلىم بەرۋ جانە مادەني الاڭ قۇرۋ ءۇشىن پايدا بولدى. جوبانى وبلىس اكىمى دارحان ساتىبالدى قولداپ، مادەنيەت دەڭگەيىن كوتەرۋ باعىتىندا جۇيەلى شارالار ۇيىمداستىرۋدى تاپسىردى. وڭىرىمىزدە تۇرعىنداردىڭ باسىم كوپشىلىگى بيزنەسىن ساۋدا نۇكتەلەرى ارقىلى جۇرگىزەدى. بازارلار – ادامدار ءجيى باراتىن ورىندار. سوندىقتان مادەني ورتانى كەڭەيتىپ، ءبىلىمنىڭ كوكجيەگىن ءوسىرۋ ءۇشىن، كاسىپكەرلەرگە كىتاپ وقۋعا مۇمكىندىك جاساۋ ماقساتىندا جاڭا جوبانى قولعا الدىق»، – دەيدى وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى.
ونىڭ ايتۋىنشا، قالاداعى ەڭ ءىرى «قۋانىش» ساۋدا ورتالىعىندا 1700-دەن استام كاسىپكەر ەڭبەك ەتەدى. كۇنىنە ورتا ەسەپپەن بازارعا 20 مىڭنان استام ادام كەلەدى. جاڭادان اشىلعان كىتاپحانا كۇنىنە 70 ادامعا، ياعني ايىنا 1500 ادامعا قىزمەت كورسەتەدى. ولاردىڭ اراسىندا جاستار مەن وقۋشىلار دا بارشىلىق.
بەلگىلى بولعانداي، مۇنداي جوبا وبلىس اۋداندارى مەن قالالارىنىڭ ورتالىق بازارلارىندا دا قۇرىلادى. مۇندا 3000-عا جۋىق كىتاپ، ونىڭ ىشىندە الەمدىك بەستسەللەر، كوركەم جانە موتيۆاسيالىق ادەبيەتتەر ۇسىنىلعان. ولار كاسىپكەرلەرگە ءوز بيزنەسىنىڭ دامۋىنا جانە جەكە دامۋىنا ۇلەس قوسۋعا عانا ەمەس، سونىمەن قاتار جاڭا جانە كرەاتيۆتى يدەيالاردى تۋدىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
كىتاپ سورەلەرى جاڭارتىلادى. سونىمەن قاتار، تۇرعىندار ءوز كىتابىن قوياتىن نەمەسە باسقاسىن الىپ وقي الاتىن ارنايى شكافتار بولادى.
وبلىستا بارلىعى 39 بازار بار. جەتى مىڭنان استام كاسىپكەر ساۋدامەن اينالىسادى.
