جوبانىڭ باسىم باعىتتارى – ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ يننوۆاسيالىق دامۋى، اقپاراتتىق ريەۆوليۋسيا، جاستاردى رۋحاني تۇرعىدان تاربيەلەۋ. قازاق قوعامىنىڭ ينتەللەكتۋالدىق الەۋەتىنىڭ دامۋىنا تالداۋ جۇرگىزىلىپ جاتقانى بەلگىلى. قازاقستانداعى گۋمانيتارلىق قۇندىلىقتاردىڭ زاماناۋي قاعيدالارىن قابىلداۋ، قۇندىلىعىن ساقتاۋ، ءداستۇرىن جالعاستىرۋ – جاڭا زاماننىڭ، رۋحاني جاڭعىرۋعا بەت بۇرعان قازاق ەلىنىڭ باستى ماقساتى، ايقىن مۇراتى. اقپاراتتىق قوعامنىڭ دامۋىن تەرەڭ زەردەلەۋدە الەمدىك تاجىريبەگە سۇيەنەرىمىز انىق. دەگەنمەن ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىگىمىز بەن بولمىسىمىز، ۇلتتىق ينتەللەكتىمىز بەن الەۋەتىمىزدى، ۇلتتىق كودتى، ياعني ۇلتتىق قاسيەتىمىزدى تەك ءوزىمىز جاسايتىنىمىز بەلگىلى، ويتكەنى ول تەك وزىمىزگە قاجەت.
تاۋەلسىزدىكتىڭ ۇلكەن جەتىستىگى – الىس جانە جاقىن شەتەلدەرمەن ديپلوماتيالىق بايلانىستىڭ ورناتىلۋى. سونىڭ ناتيجەسىندە ءوزىمىزدىڭ جانە شەت مەملەكەتتەردىڭ جاستارى بىر-بىرىمەن عىلىم، ءبىلىم الماسىپ، ءوزارا مادەني ىقپالداستىق جاسالۋدا. ەلباسىنىڭ «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» اتتى ماقالاسى تاريحشىلار قاۋىمىنا ۇلكەن سەرپىن بەردى. تەرەڭ زەرتتەۋدى تالاپ ەتەتىن ەجەلگى جانە ورتا عاسىرلارداعى قازاقستان تاريحىنا قوزعاۋ سالىندى. «ارحيۆ – 2025» باعىتىندا كوپتەگەن قۇجاتتىق دەرەكتەر جيناقتالۋدا. پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنە جاريالانعان «تاۋەلسىزدىك بارىنەن قىمبات» اتتى ماقالاسىمەن تانىسا وتىرىپ، قازاق حالقى تاۋەلسىزدىك جولىندا ۇزاق تا قيىن سىناقتاردى باستان كەشىرگەنىن، تاۋەلسىزدىك تاعدىردىڭ قانداي دا ءبىر سىيى نەمەسە جاعدايعا بايلانىستى بولعان وقيعا دەگەن سياقتى قاتە ميفولوگيالىق تۇسىنىكتەرگە تويتارىس بەرىپ، شىندىعىن ايتۋ قاجەت ەكەنىن، اسىرەسە جاس ۇرپاققا تاريحتى دۇرىس ءتۇسىندىرىپ، ۇيرەتۋ كەرەكتىگىن زيالى قاۋىم رەتىندە بىزگە جۇكتەلگەن مىندەت ەكەنىن سەزىنىپ وتىرمىز. ءبىز، ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دىڭ جوو-عا دەيىنگى دايىندىق كافەدراسىنىڭ ۇجىمى، پرەزيدەنتتىڭ الاش مۇرالارىن، قازاق دالاسىنداعى اشتىقتى جان-جاقتى جانە جۇيەلى تۇردە ودان ءارى زەرتتەۋ قاجەت دەگەن باستاماسىن تولىق قولدايمىز. قاسىرەتتى جىلدار تاريحىن قۇجاتتىق دەرەكتەرگە سۇيەنە وتىرىپ، وبەكتيۆتى تۇردە جازۋ كەرەك ەكەنىن مويىندايمىز. مۇنداي كۇردەلى ماسەلەلەرگە، پرەزيدەنت ايتقانداي، عىلىمي تۇردە جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋ كەرەك.
مەملەكەت باسشىسى جاڭا اكادەميالىق تاريحتى جازۋعا شاقىرىپ، تاريحشىلار بۇل ىسكە شۇعىل كىرىسۋى كەرەكتىگىن ايتتى. ويتكەنى ول تاريحي سانانى قالىپتاستىرۋعا ىقپال ەتەدى. سونىمەن قاتار پرەزيدەنت قازاقستاننىڭ قىسقاشا تاريحىن جازىپ، ونى الەمدىك تىلدەرگە اۋدارۋ قاجەتتىگىن ايتتى. شىنىندا دا، قازاق حالقىنىڭ سالت-ساناسىن عانا ەمەس، الەم ونىڭ تاريحىن، مەملەكەتتىلىگىن ءبىلۋ قاجەت ەكەنىن بايقادىق. بۇرىن قىسقاشا تاريح اعىلشىن تىلىندە شىقسا دا، ونى ەندى دوگمالىق پايىمدامالاردان تىس، تالاپقا ساي جازاتىن ۋاقىت كەلدى. ءبىز پرەزيدەنتتىڭ «ءار حالىق ۇلتتىق مۇددەسى تۇرعىسىنان ءوز تاريحىن ءوزى جازۋ كەرەك» دەگەن ۇستانىمىن قولدايمىز. ارينە، ول ۇلتتىق مۇددەمەن توماعا-تۇيىق شەكتەلىپ قالمايتىنى ءسوزسىز، الەمدىك تاجىريبەدەن ۇلگى الامىز، قازاقستان تاريحىن دۇنيەجۇزى عالىمدارى قالاي زەرتتەپ جاتقانىن، زەرتتەۋ ونىمدەرىن دە پايدالانامىز. پرەزيدەنت تاريحتى ساياساتكەرلەر ەمەس، تاريحشىلار جازۋ كەرەكتىگىن باسا ايتتى. شىنىندا دا، كاسىبي تاريحشىلار تاريحتى جازسا، ءبىز ءتۇرلى ءاڭىز-اپسانالارعا تويتارىس جاساي الامىز. وسىلايشا پرەزيدەنتىمىزدىڭ تاريحتى جانە تاريحشىلاردىڭ مارتەبەسىن كوتەرگەنىنە قۋانىپ وتىرمىز.
ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە 1985 جىلى اشىلعان شەتەلدىكتەرگە ارنالعان دايىندىق فاكۋلتەتى نەگىزىندە 2011 جىلى جوعارى وقۋ ورنىنا دەيىنگى ءبىلىم بەرۋ فاكۋلتەتى قۇرىلىپ، وندا 7000-نان اسا شەتەل ازاماتى وقىپ شىقتى. قازىرگى كەزەڭدە ۋنيۆەرسيتەت ءوزىنىڭ حالىقارالىق بايلانىسىن جەتىلدىرە وتىرىپ، سەنىمدى تۇردە ەۋروپالىق ءبىلىم بەرۋ كەڭىستىگىنە ەنۋدە. وسى باعىتتا فاكۋلتەت دەكانى، ت.ع.ك.، قاۋىمداستىرىلعان پروفەسسور ج.جاپپاسوۆ، جوو دەيىنگى دايىندىق كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، ت.ع.ك.، دوسەنت م.مىرزابەكوۆ، تاعى باسقا دا ارىپتەستەرىمنىڭ ۇلەسى زور. كافەدرا «فارابي الەمى» حالىقارالىق كونفەرەنسياسىنا شەتەلدىك قازاق دياسپوراسىنان وقىپ جاتقان تىڭداۋشىلارىمىزدى بەلسەندى تۇردە قاتىستىرىپ، جۇلدەلى 1-2 ورىندارعا يە بولدى. ءوزىمنىڭ جەتەكشىلىگىممەن موڭعوليا تىڭداۋشىسى ايمان جانبولات 2-ورىن الدى. كافەدرادا شەتەلدىكتەرگە جانە قازاق دياسپوراسى وكىلدەرىنە ءدارىس بەرگەندىكتەن، وقىتۋ ادىستەمەلەرى بويىنشا ءارتۇرلى باعىتتا قيىندىقتار تۋىندادى. وسى ماسەلەنى ەسكەرگەن ۋنيۆەرسيتەت باسشىلىعى 2009 جىلدىڭ اقپان ايىنان باستاپ قازاق دياسپوراسى وكىلدەرىنە ارنالعان دايىندىق كافەدراسىن ءوز الدىنا بولەك قۇردى. ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ 2009 جىلدىڭ 27 اقپانداعى №4 شەشىمىمەن رەكتوردىڭ سول جىلعى 10 اقپانداعى №20 بۇيرىعىنا سايكەس، كافەدرا جوعارى وقۋ ورنىنا دەيىنگى دايىندىق كافەدراسى دەپ اتالدى.
جوعارى وقۋ ورنىنا دەيىنگى دايىندىق كافەدراسىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن «قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنە – 30 جىل: وتكەنى، قازىرگىسى جانە بولاشاعى» اتتى ونلاين دوڭگەلەك ۇستەل ءوتتى. ءبىز وسى ۋاقىت ارالىعىنداعى اۋقىمدى وزگەرىستەردىڭ كۋاسى بولدىق. مەنىڭ جاستىق شاعىمنان باستاپ، قازىرگى كەزگە دەيىنگى سانالى ءومىرىم ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىمەن بايلانىستى. وسىندا ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ نەگىزى قالانىپ، پەداگوگتىق قىزمەتتىڭ ۇلكەن تاجىريبەسىن جيناقتادىم. 1980 جىلدان تاريح فاكۋلتەتىندە، 2009 جىلدان باستاپ بۇگىنگى كۇنگە دەيىن شەتەل ازاماتتارىنا ارنالعان ءبىلىم بەرۋ فاكۋلتەتىنىڭ جوو-عا دەيىنگى دايىندىق كافەدراسىنىڭ ورالمان، اۋعان، يران، جۇڭگو، موڭعول تىڭداۋشىلارىنا «قازاقcتان تاريحى» پانىنەن ءدارىس بەرىپ كەلەمىن. ولار تەحنيكالىق جانە گۋمانيتارلىق ماماندىعى بويىنشا ءبىلىم الۋعا كوپ كەلەدى. وسىناۋ 30 جىلدىڭ ىشىندە قازاق حالقىنىڭ تاريحى مەن مادەنيەتىنىڭ وزىق ۇلگىلەرىن تانىستىرا وتىرىپ، وزگە ءتىلدى ءدارىسحاناعا قازاق تاريحىن مەڭگەرتۋ ماقساتىندا «قازاقستان تاريحى» وقۋ-ادىستەمەلىك قۇرالىن جازدىق. ۇبت جانە كەشەندى تەستىلەۋگە تالاپكەرلەردى دايىنداۋ ماقساتىندا جازىلعان «قازاقستان تاريحى» وقۋ قۇرالى وسى وقۋ جىلىندا ۋنيۆەرسيتەت باسپاسىندا جاريالاندى. قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق مادەنيەتىن شەتەلدىك ازاماتتارعا تانىستىرۋ ماقساتىمەن حالىقارالىق سەمينارلارعا دا قاتىستىق. ودان وزگە، «ۇرپاق تاربيەسى – ۇلت بولاشاعى» الەۋمەتتىك تاربيە ىسىنە ارنالعان ادىستەمەلىك تالداما قۇرالى مەن «قازاقستاننىڭ ورتا عاسىر تاريحى» وقۋ-ادىستەمەلىك قۇرالى دا جارىق كوردى. اقش، رەسەي، ءباا، جۇڭگو، كانادا، تۇركيا سەكىلدى الىس-جاقىن مەملەكەتتەردىڭ شەتەلدىك باسپا ءسوز بەتتەرىندە جانە Scopus بازاسىندا يندەكستەلەتىن يمپاكت-فاكتورى جوعارى عىلىمي جۋرنالداردا ەكى ماقالام جاريالاندى جانە ەكى نۇسقاۋلىقتىڭ، سەگىز وقۋ قۇرالى مەن ءۇش ۇجىمدىق مونوگرافيانىڭ سەرىكتەس اۆتورىمىن.
ءبىز جاستاردىڭ مادەني-تانىمىنىڭ، ادەپتىلىگىنىڭ قالىپتاسۋىنا ىقپال ەتەتىن تاربيە ساعاتتارىن ۇيىمداستىرامىز. جەتەكشىلىگىمدەگى «جاۋقازىن» ۇيىرمەسى ءبىلىم الۋشىلارعا ەكولوگيالىق ءبىلىم بەرۋمەن قاتار، تابيعاتتى ايالاۋدى ۇيرەتەدى. قورىتا ايتقاندا، جوو-عا دەيىنگى دايىندىق كافەدراسى الەمدىك ءعىلىم-بىلىم كەڭىستىگىندە قازاقستاندىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن كوتەرۋ جولىندا، وتاندىق تاريحتى زەرتتەۋ سالاسىنا جانە ۋنيۆەرسيتەت تىڭداۋشىلارىنىڭ ءبىلىم ساپاسىمەن قاتار، سانالى تاربيە الۋىنا ءوز ۇلەسىن قوسىپ ءجۇر. شاكىرتتەرىمنىڭ الدى سەناتور، ءماجىلىس دەپۋتاتى، مينيستر، ەلشى، رەكتور، ۇستاز. تاعى باسقا سالالاردا دا قىزمەت اتقارۋدا. مىنەكي، ۇستازدىڭ باقىتى – شاكىرتتەرىنىڭ جەتىستىگىن كورۋىندە.
قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق مادەنيەتىن شەتەل ازاماتتارىنا تانىستىرۋ ءۇشىن حالىقارالىق سەمينارلارعا دا قاتىستىق. قانداس قازاق جاستارى مەن اۋعان يسلام رەسپۋبليكاسىنىڭ تىڭداۋشىلارىنا قازاقستان تاريحى ساباعىندا ساپالى ءبىلىم بەرۋ ءىسىن سانالى تاربيەمەن ۇشتاستىرا جۇرگىزگەنىمىز ءۇشىن قازاقستان حالىقتارى قاۋىمداستىعى مەن اۋعاندىق جەرلەستىك قاۋىمداستىعى تاراپىنان العىس حات الدىق.
ادام بالاسى بىردەن ۇلتجاندى پاتريوت بولىپ قالىپتاسا قالمايدى، ول ءبىلىم مەن تاربيە الىپ، الەۋمەتتىك ورتامەن ارالاسىپ، ازاماتتىق بولمىسىن قالىپتاستىرۋ كەزىندە پاتريوتقا اينالادى. ءوزىنىڭ جەكە ماقسات-مۇددەلەرىن قوعام يگىلىگىمەن ۇندەستىرە العاندا عانا ەلىنىڭ دامۋىنا ەلەۋلى ۇلەس قوسا الادى. ءبىز تاۋەلسىزدىگىمىزدى ودان ءارى نىعايتا ءتۇسۋ ءۇشىن بەرەكە-بىرلىكتە جۇمىس ىستەۋىمىز كەرەك. مەملەكەت باسشىسى وسى جايىندا: «ءبىزدىڭ ماقساتىمىز – كەلەر ۇرپاققا قازاقستاندى تۇعىرى مىعىم، ەكونوميكاسى قۋاتتى، رۋحى اسقاق مەملەكەت رەتىندە تابىستاۋ جانە ەلدىك ىستەردى شاشاۋ شىعارماي لايىقتى جالعاستىراتىن جاسامپاز ۇرپاق تاربيەلەۋ»، – دەدى. ەلىمىزدىڭ دامۋىنا ايانباي ەڭبەك ەتىپ، ءبىلىم مەن پاتريوتتىق تاربيە بەرۋ باستى بورىشىمىز دەپ ەسەپتەيمىن. تاريحتى ەموسياعا بەرىلمەي، ساياسي مادەنيەتتى ساقتاي وتىرىپ، تاربيە ىسىندە قولدانۋىمىز قاجەت.
بولاشاقتا جاستار باسەكەگە توتەپ بەرىپ، ءبىلىمدى بولاتىنىنا سەنەمىن. قازىرگى كەزدە الداعى بەس-ون جىلدا قانداي ماماندىقتار سۇرانىسقا يە بولاتىنىنا الدىن الا بولجاۋ جاسالۋدا. وسى باعىتتا جاستاردىڭ ماقسات-مۇددەلەرىن، ارەكەتتەرىن ءبىر ارناعا سالۋىمىز قاجەت. ەڭ كوپ سۇرانىسقا يە بولاتىن سالالاردىڭ ءبىرى – عارىش پەن عايىپ (ۆيرتۋالدى) شىنايىلىق بولماق. زەرتتەۋشىلەر كوپشىلىك ايتىپ جۇرگەن پىكىرگە قاراماستان، روبوتتار ادامداردى الماستىرا المايتىنىنا سەنىمدەرى كامىل، كەرىسىنشە، سيفرلىق تەحنولوگيالار داۋىرىندە مانساپتىق جانە تۇلعالىق تۇرعىدا جوعارىلاۋعا مۇمكىندىكتەر كوبەيەدى دەپ سانايمىن. جاستار ءوز كەلەشەگىنە الاڭداماي، نىق سەنىممەن «ماڭگىلىك ەل» يدەياسىن وركەنيەتتى تۇردە جالعاستىرۋى قاجەت. قالاي بولعاندا دا، قازاقستاننىڭ ورتالىق ازيادا يمپەريالىق دەرجاۆا بولاتىنداي مۇمكىندىگى بار.
تاياۋ بولاشاقتا ورتالىق ازيا عالىم-ۇستازدارىمەن بىرىگىپ جوو-عا ارنالعان وقۋلىقتاردى قولعا الىپ، جالپى وقۋلىق جازۋ كريتەرييلەرىن جۇيەلەندىرسەك دەگەن جوسپار بار، ويتكەنى وقۋلىق ءبىلىمنىڭ نەگىزگى ءنارىن بەرىپ، ىرگەتاسىن قالايدى.
ايشا بەگالييەۆا، ءقازۇۋ-دىڭ جوو-عا دەيىنگى دايىندىق كافەدراسىنىڭ اعا وقىتۋشىسى
