«اق قاعاز – ارىم، قارا سيا – قانىم» دەپ اعىنان اقتارىلاتىن قابدەش ءجۇمادىلوۆ ءومىر بويى كاسىبي جازۋشى بولعان دەسەك قازىرگى ۇرپاق تاڭ قالار. «عۇمىرىمدى كادىمگى فاناتتار سەكىلدى تەك وسى الا قاعازعا... جازۋ-سىزۋعا ارناپپىن» دەيتىن جان سىرىندا دا، وكىنۋ ەمەس، ماقتانىش بار. حالىق جازۋشىسىنىڭ ءومىربايانىنا قاراساق، «قازاق ادەبيەتى»، «جازۋشى» باسپاسى، «مەلەكەتتىك باسپا ءسوز كوميتەتىندە» ىستەگەن قىزمەتىنىڭ باس-اياعى 16 جىل ەكەن. تەك قانا جازۋدان ىرىزدىعىن ايىرىپ، وتباسىن اسىراعان ءسوز سۇلەيى كەلەر كۇنگە انىق قالاتىن ءىس – ءبىرىڭعاي شىعارماشىلىق ەڭبەكپەن اينالىسىپ، 35 جىلدى ارتقا تاستاپتى.
قىران تەكتى قالامگەر
«قالاماقى – پارا ەمەس، ەڭبەكاقى» دەپ جازىپ جاتقان ق.ءجۇمادىلوۆتى قالىڭ ەلى «ءقاراسوزدىڭ قابدەشى» دەپ باعالادى. قالامىنان 10 رومان، 21 پوۆەست، 70-تەن استام اڭگىمە، ونىڭ سىرتىندا كوپتەگەن كوسەمسوزدەرى جارىققا شىققان قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى قابدەش ءجۇمادىلوۆ 80ء-نىڭ سەڭگىرىنەن قازاق دالاسىنا قىرانداي قاراپ، سەرگەك وتىر. سەبەبى، اعا بۋىننىڭ قاتارىنداعى اقساقال جازۋشىمىزدىڭ وقتىن-وقتىن ساڭق ەتە (كوبىنەسە نارازى) قالاتىنىن ەستىپ تە، كورىپ تە ءجۇرمىز. ولاي دەيتىنىمىز، مارقايۋىنان مۇڭى، قۋانىشىنان كۇدىگى باسىمداۋ كەلەتىن جازۋشىنىڭ قازىرگى شىعارماشىلىعى – تاريحي ۋاقىتتىڭ ناقتى شىندىعىمەن تامىرلاس جاتقانىندا دەپ سانايمىز ءارى «ويلى ادامعا قىزىق جوق بۇ جالعاندا» دەپ اباي اتامىز دا تەككە ايتپاعان عوي (كرىلوۆتان).
سەكسەننىڭ قانداي بولاتىنىن اسان قايعىدان باستاپ، جامبىلعا دەيىن ايتىلعان سوزدەردىڭ اۋەنىنە قۇلاق قويساق، «كوز الدىڭداعى قارايعان ەكەۋ بولىپ»، «بوساتىپ بۋىنىڭنىڭ شەگەلەرىن»، «ورعا قۇلاتايىن» دەپ جۇرەتىن جاس ەكەن. ارى قاراي تەرەڭدەمەي-اق قويعاندا. ال قابدەش اعا وسى ءبىر قاتال قاعيداتپەن كەلىسكىسى جوق. جىل سايىن ءبىر كىتابىن جارىققا شىعارىپ جاتىر. ونىڭ ءبارى، البەتتە، جازۋشى سەكسەندە ەكەن دەپ وزىنەن-وزى كەلە قويعان جوق، كۇندى تۇنگە، ءتۇندى كۇنگە جالعاعان ۇزاق تا اۋىر ەڭبەكتىڭ ناتيجەسى. تاعى دا تاڭ قالماسقا بولمايدى: ءقازىر قالام مەن قاعازدان ارزان ەشتەڭە جوق، سويتسە دە ودان نەبىر قىمبات دۇنيەلەر جارىق الەمگە جول تارتۋدا.
بۇل رەتتەن كەلگەندە، ق.ءجۇمادىلوۆتىڭ سوڭعى جىلداردا ءوندىرىپ جازعان شىعارماشىلىق ەڭبەكتەرى وقىرماننىڭ ىستىق ىقىلاسىنا بولەنىپ جاتىر دەيمىز. جازۋشىنىڭ «ءارىپ پەن سارا» (2013)، «اققۋدى اتپاس بولار» (2015)، «اكادەميكتىڭ كوز جاسى» (2015) اتتى نەبارى ەكى-اق جىلدىڭ ىشىندە باسپادان شىققان كىتاپتارىنا 9 پوۆەست، 10-نان اسا اڭگىمەلەرى جانە ءار كەزدەگى سىر-سۇحباتتارى توپتاسىپتى. مۇنداعى حيكاياتتار مەرزىمدى باسىلىمداردا جارىق كورگەن جانە اتالعان كىتاپتارىنا العاش رەت ەنىپ وتىر ەكەن ءارى وسى جاعىمەن دە ۇلگى كورسەتىپ كەلەدى. دەمەك، سەكسەندەگى ءسوز سۇلەيىنىڭ قالامگەرلىك قارىمىنان تاعلىم تۇيگەن ابزال.
قالامنان قۋات العان...
جازۋشىنىڭ جوعارىداعى ءۇش كىتابىن وقىپ وتىرىپ، ءار حيكايات، ءار اڭگىمە، ءاربىر سۇحباتتاردىڭ سوڭىنداعى جازىلعان جىلى مەن ايىنا نازارىم اۋا بەردى. سودان ءبارىن قاراپ شىققان سوڭ، تاڭ قالۋ مەن قالامگەرلىك قاجىر-قايرات تۋرالى ەرىكسىز ويعا قالدىم. «ءارىپ پەن سارا» (2013) كىتابىنداعى «ابىلايدىڭ اقىرعى كۇندەرى»، «ءارىپ پەن سارا»، «حاننىڭ باسى قانشا تۇرادى» حيكاياتتارى 2012 جىلدىڭ ءساۋىر، مامىر، تامىز ايلارىندا جازىلىپتى. «سويلەپ ءبىر كەتسە ءسۇيىنباي...» دەپ التىن دىڭگەك اقىننىڭ ءوزى ايتقانىنداي، جازۋشى بۇرقىراتىپ 5-6 اڭگىمەلەردى قوسا جازعانىن تاعى دا ولاردىڭ سوڭىندا قويىلعان داتالاردان انىق كورىپ تۇرمىز. سوندا ساۋىردەن باستالعان شىعارماشىلىق جۇمىسى قاراشا ايلارىنا دەيىن ۇزدىكسىز جۇرگەنى بايقالادى. ونىڭ اراسىندا اقساقالىمىز تاعى قايدا بارعانىن ءبىز بىلمەيمىز جانە وعان ۋاقىتتى قالاي تاپتى ەكەن دەپ قايران قاپ وتىرساق، مىنا كىتابىندا ءتۇرلى باسىلىم بەتتەرىندە بەرگەن سىر-سۇحباتتارى، بەلگىلى جيىنداردا سويلەگەن سوزدەرى، سونىمەن قاتار ەستەلىك-ەسسەلەرىنىڭ دە ايى، جىلىنا دەيىن انىق جازىلىپ قويىپتى. بەينە ءبىر قابدەش اعامىز جۇيتكىگەن كونۆەيەرگە ءبارىن دە سالىپ ۇلگەرگەن. كۇش-قۋاتى تاسقىنداعان جاستاردا بولاتىن قارقىنمەن 2013-2014 جىلدا ەكى كىتاپتى جانە جازىپ تاستاعان جازۋشىنىڭ كارىلىك جونىندە ايتقان ءبىر سىر-سۇحباتىن وقىعانىم بار ەدى، سويتسە دە مىنا ەڭبەكتەرى بىزگە ۇلكەن قاجىر-قايراتتى جۇمساپ ىستەلگەنىن كورسەتىپ تۇر. ارينە، بۇرىنعى قۇيىلىپ جاتاتىن كەستەلى سوزدەر مەن قۋاتتى ويلار سەكسەندەگى قالامعا وڭايشىلىقپەن ورالا بەرمەس، ال ءبىراق جازۋشى شىعارمالارىنىڭ سوڭىنا قويىلعان داتالارعا وقىرماننىڭ كوزى تۇسپەۋى ءتىپتى مۇمكىن ەمەس دەدىك. جانە، بۇلاردىڭ ءبارىن تاعى دا جوعارىدا ايتقانىمىزدى راستاپ، ىستىق كۇيىندە، بۇرىنعى جازعاندارىمەن ارالاستىرماي جاڭا جيناقتارىنا ەنگىزىپ وتىرىپتى. ال وسىنىڭ ءبارىن وقىپ شىعىپ، ول وقىعانىڭدى يگەرىپ، توقىپ الۋ ءۇشىن دە از ۋاقىت كەتپەيدى. بۇل ءۇش كىتاپتىڭ ءوزى ءبىر ۇلكەن زەرتتەۋگە نەگىز بولىپ قانا قويماي، ءبىر ادامنىڭ ءبىرقانشا ۋاقىت ەڭبەكتەنۋىنە تولىق جەتەدى. ايتالىق، جازۋشىنىڭ كوتەرگەن تاقىرىبى، ونىڭ تاريحي نەگىزدەرى، يدەياسى، ىزدەنىستەرى، تاعى باسقا دا تولىپ جاتقان كوركەمدىك كريتەرييلەردىڭ بارلىعى دا قىسقا قايىرۋعا كونبەيتىن شارۋالار. سوندىقتان دا اتالعان ءۇش كىتاپتى قازاق ادەبيەتىنىڭ سوڭعى جىلدارداعى جالپى كورسەتكىشى عانا ەمەس، كۇنى كەشەگى، اينالاسى ەكى-ۇش جىلداعى تابىسى ەكەندىگىن باسا ايتقىم كەلەدى. البەتتە، قالامى مەن قايسارلىعىنا كوبىرەك ارقا سۇيەيتىن حالىق جازۋشىسى ارزان ماقتاۋعا سونشاما ەلپ ەتە قالمايدى، ءتيىستى اتاعىن العان، جازارىن ءالى دە جازىپ جاتىر، جاسارىن جاساپ كەلەدى، ەڭ ۇلى سىيلىق وسى عوي! جالپى، مۇراتىنا جەتكەن ادام تۋرالى نە ايتۋعا بولادى؟!
«ابىلايدىڭ اقىرعى كۇندەرى»
مەنىڭ ويىمشا، قازاق ادەبيەتىندەگى ابىلاي حان بەينەسى قالاي جازساڭ دا تاۋسىلمايتىن تاقىرىپ. بۇل ەرلىك پەن داڭققا تولى، ات اۋىزدىعىمەن سۋ ءىشىپ، ەر ەتىگىمەن قان كەشكەن الاساپىران ءداۋىر. جوعالتقانىمىزدان قايتارعانىمىز، قوسقانىمىز كوپ جانە سونىڭ ءبارى دە قازىرگى تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ساياسي كارتاسىن ايقىنداعان ماقتانىشقا تولى تاريحى. وسى جولدا ابىلاي حان مەن ونىڭ داڭقتى باتىرلارى قالدىرعان ۇلى ىزدەرى سايراپ جاتىر. باستاۋى بۇقار، ءتاتىقارا، ۇمبەتەيلەردەن شىعىپ، ەل ىشىندەگى تاريحي داستاندارعا ۇلاسقان، ودان كەيىن س.سەيفۋللين، م.جۇمابايەۆ، م.اۋەزوۆ، ءى.ەسەنبەرلينگە دەيىن سوزىلىپ جاتقان ابىلاي حان بەينەسى – ءابىش، ساكەن، قابدەش، مامان بايسەركەنوۆتەردەن كەيىن دە ءبىتىپ قالعان جوق. جازىلىپ جاتىر جانە جازىلا بەرمەك. ءار اۆتور وزىنشە تۇلعالايدى. ونىڭ ومىرىندەگى قىم-قيعاش وقيعالاردى بىلاي قويعاندا، ابىلايدىڭ جان دۇنيەسىنە وزدەرىنشە ءۇڭىلىپ كورەدى. دوستويەۆسكيي ايتپاقشى، پسيحولوگياعا باسادى. راس، ابىلايدىڭ اسىل ارمانى، ونىڭ ۇلى ماقساتى قازاق دەگەن حالىقتىڭ ماڭگىلىك مۇراتىن باياندى ەتۋ بولعانىنا ق.ءجۇمادىلوۆ تە شاك كەلتىرمەيدى. قازاقتىڭ حانى نەنى ويلادى جانە نەنى ويلاۋعا ءتيىس دەگەن جالپىۇلتتىق سۇراقتاردىڭ اياسىنان قاراساق تا، ابىلايعا ءوزى قاتىسقان بارلىق ىستەرىن وزىنە سارالاتىپ كورگەنى قالىپتاسقان كوركەمدىك ءادىس دەسەك تە، جازۋشى بايانداعان تاريحي احۋالدىڭ جالپى بارىسىن وقىرمان جەڭىل قابىلدايدى. سونداي-اق، ابىلايدىڭ جاستىق شاعىندا جامالعان «سابالاق»، «قۇل ەدىڭ» دەيتىن «ءومىربايانىن» كەيىن حان بولعاندا دا بەتىنە باستىرا بەرەتىن اۆتورلاردان قابدەش اعا ءوزىن اۋلاق ۇستاعانى بىزگە ۇنادى. ال مىناۋ ەپيزودتاعى: حالدان سەرەننىڭ تۇتقىنىندا بولعاندا ابىلاي حان قازاق حانىنىڭ دەڭگەيىنەن تۇسپەي تۇرىپ تىلدەسكەنى، ال ۋاق وتەگەن باتىردىڭ وعان ۇستىمە وتىر دەپ جاتا قالعانى (قوڭتايشى ورىن ۇسىنباي تۇرعىزىپ قويعان كەزدە)، حالىق پەن قارانىڭ ءبىر تىلەك، ءبىر مۇددەنىڭ جولىندا ايرانداي ۇيىعان كەزىنە مىسال بولعانىنداي كوڭىلگە شاتتىق ۇيالاتادى ەكەن.
حيكاياتتاعى ەكى حان ءبىرىن-بىرى شىن ءتۇسىنىپ، وزدى-وزدەرىنىڭ جەتىستىكتەرى مەن كەمشىلىكتەرىن ءوزارا ساراپقا سالىپ، ارعى تۇبىندە شىڭعىستىق قانداردىڭ توعىسىپ جاتقاندارىن سىر قىلىپ كەپ، قازاق-جوڭعار قارىم-قاتىناستارىنا جاڭاشا كوزقاراس ءبىلدىرىپ جاتقاندارى دا ءسوز جوق اۆتورلىق پىكىر، الايدا ونى جوققا شىعارۋدان بۇرىن، وسىناۋ ەكى ەلدىڭ اراسىندا ۇنەمى ادام ەتتەرى قايقى قىلىشپەن تۋرالىپ جاتتى دەگەن ستەرەوتيپتى ۇعىمدى جازۋشى باتىل بۇزعانىن قاپەرگە العان ءجون بولار ەدى. ءتىپتى، شىڭعىس حاندى حالدان سەرەننىڭ ءوزى «موڭعول ەمەس، قازاق قوي، ال سەن ءوز ورنىڭدا وتىرسىڭ» دەپ ابىلايدى قولپاشتاۋى قازاق وقىرمانىنا جاعادى. ارينە، بۇدان بۇگىنگى ەكىۇداي پىكىرلەردىڭ تاڭباسى ايقىن كورىنىس تاپقان، الايدا وسىنى حالدان سەرەنگە ايتتىرعان جازۋشى ونى ساتقىن دەپ وتىرعان جوق، قايتا ءقادىرىن ارتتىرىپ جىبەرگەن.
ءبارى ءبارىن وي ەلەگىنەن وتكىزىپ كورگەن ابىلاي حان جوڭعارلارمەن ۇنەمى سوعىسىپ وتپەگەن ەكەن، قىزىن كۇڭ، ۇلىن قۇل قىلا بەرمەپتى. توپىشتى ەكى ەلدىڭ بەرەكە-بىرلىگىن ساقتاۋ ءۇشىن، قازىرگىشە ايتساق، ديپلوماتيامەن العان، ءامىرساناعا دا اندا بولىپ، اقىرىنا دەيىن وعان تىرەك تە بولا ءبىلدى. ءبىراق، ازۋىن ايعا بىلەگەن جوڭعار دا جەر بەتىنەن جويىلىپ كەتتى. ونى ابىلاي ءوز كوزىمەن كوردى. ورنىندا بار وڭالار دەيدى حالىق، بۇعان بۇگىنگى قازاقستان كۋا، ال ورنىندا جوقتارعا نە ايتاسىڭ، تەك تاريحتىڭ اششى ساباعى بوپ ماڭگى قالدى. ال وسىناۋ قاتىگەز عاسىردا بيلىك قۇرعان ابىلاي حان قازىرگى قازاق ۇلتى ءۇشىن ورنى قاي جەردە بولۋى ءتيىس، قالاي قاستەرلەنىپ جاتىر، مىنە وسىنداي ماسەلەلەر كوپ تولعانتقاندىقتان، ونىڭ رۋحىنا ارناعان دۇعاسىنداي بولىپ جازىلعان ق.ءجۇمادىلوۆتىڭ «ابىلايدىڭ اقىرعى كۇندەرى» اتتى تاريحي-پسيحولوگيالىق (فيلوسوفيالىق تا) حيكاياتى وقىرماندارعا دا ءار قيلى وي سالادى دەپ سانايمىز.
ءارىپتى ىزدەۋ
«ءارىپ پەن سارا» حيكاياتى ونەر ادامدارى مەن ونەر تۋىندىسىنىڭ تاعدىرىن تولعايدى. قازاق ادەبيەتىندەگى ايتىس ونەرىنىڭ اسىلى سانالاتىن «ءبىرجان-سارا» ايتىسى تۋرالى ءار الۋان پىكىرلەر بار. ونىڭ عىلىمي، تاريحي، ادەبي ءارى بولجام تۇرىندە ايتىلىپ جۇرگەن كوپتەگەن مىسالدارى دا كەزدەسەدى. ءبىراق، ءبارى دە ايتىستى ادەبيەت تاريحىنان سىزىپ تاستامايدى. ونىڭ ءبارىن ءوزارا سالىستىرىپ جاتۋ ۇزاققا كەتەتىن بولعاندىقتان، جازۋشىنىڭ وسى شىعارماسى نەسىمەن وزگەشە، سوعان توقتالايىق. اۆتور «ءبىرجان-سارا» ايتىسى بولماعان دەيتىن پىكىردى تولىق قۋاتتايدى. ونىڭ اۆتورلىق شىعارما ەكەنىنە دە قوسىلادى. ال ايتىستىڭ اۆتورى ءارىپ تاڭىربەرگەنوۆ بولعانىن دا راستايدى. جازۋشى ءارىپ پەن سارانىڭ اراسىنداعى ماحابباتتى جانە ۋاقىتتىڭ تەڭسىزدىك دەپ اتالاتىن شاعىندا قۇربان بولعان كوپ جاستاردىڭ ءبىرى رەتىندەگى ولاردىڭ وقيعالارىن، ەل اراسىنداعى رۋلىق، بيلىك تارتىستار مەن تاعى باسقا دا تاريحي جايتتاردى (بازارالى، بالاعاز وقيعالارى) رەت-رەتىمەن كەلتىرە وتىرىپ، ءوز ۇستانىمىن اياعىنا دەيىن الىپ شىققان. ءارىپتىڭ ساراعا دەگەن شىن سۇيىسپەنشىلىگىنىڭ كۋاسى جانە كۇللى قازاق جاستارىنىڭ وسىنداي جولىنا دا ازاماتتىق، اقىندىق ءۇنىن تاستاپ جازىپ شىققان «ءبىرجان-سارا» ايتىسى ءوزىنىڭ ومىردەن الىنعاندىعىمەن ءارى ماحابباتپەن قاعازعا تۇسكەنىنىڭ ارقاسىندا حالىققا كەڭ تاراپتى. ومىردە ءار ءتۇرلى پەندەلىك جاعدايلاردىڭ سالدارىنان قوسىلا الماي كەتكەن قوس عاشىقتىڭ حالىققا ايتقان ارمانى، مۇڭى مەن زارى، تىپتەن ايىپتاۋى دا سىقىلدى بوپ، تاريحي ۋاقىتتاردىڭ نەبىر جاۋىندارى مەن داۋىلدارىنان نەگىزگى اۆتورىنان ايرىلىپ بولسا دا جەتكەن «ءبىرجان مەن سارا» ايتىسى ەمەس، «ءارىپ پەن سارانىڭ» حيكاياسى» دەپ جازۋشىنىڭ قاداپ ايتقان تاريحي-كوركەم حيكاياتى قازاق پروزاسىنا كەپ قوسىلعان تاعى ءبىر تىڭ دۇنيە دەپ بىلەمىز.
كەنەنى جوقتاۋ
«حاننىڭ باسى قانشا تۇرادى» اتتى تاريحي حيكايات كەنەسارى قاسىموۆ تۋرالى جازىلعان. بۇل تاريحي تۇلعا دا از جازىلعان جوق. بۇنىڭ دا باستاۋىندا نىسانباي جىراۋ تۇرسا، «حان كەنە» مەن «قاھار» قازاق پروزاسىننىڭ شەديەۆرلەرى بوپ ادەبيەت تاريحىندا قالدى. جازۋشى دۋمان رامازان دا وسى ۇلتتىق قاھارمان تۋرالى كوپ جۇمىس جاساپ ءجۇر. ال 2012 جىلى جازىلعان ق.ءجۇمادىلوۆتىڭ بۇل حيكاياتى نەگىزىنەن تاريحي جۇلگەنى قاتاڭ ساقتاعان. سول ۋاقىتتا بولعان بارلىق تاريحي جاعداياتتار، باتىرلار جانە ولاردىڭ جاساعان ەرلىكتەرى، تىپتەن كەنەسارىنىڭ اينالىسى، وتباسى جاعدايلارىنا دەيىن تۇگەلدەي دەرلىك قامتىلعان. ونىڭ ماقسات-مۇددەسى دە جالپى كوزقاراستاردان الشاق كەتپەگەن. حاندىقتى كوكسەپ، جەكە باسىنىڭ قامىن كۇيتتەدى دەيتىن ايىپتاۋلارعا دا جازۋشى قاتال قارسى تۇرعان. ونىڭ تاريحي تۇلعا دەڭگەيىنە ءبىر دە ءبىر قىلاۋ تۇسىرمەي بايانداعان. قىل اياعى قالىعۇل سياقتىلارمەن تىلدەسۋىنىڭ ءوزى ءىرى. ارينە، كەنەسارى باسقاداي بولۋى مۇمكىن ەمەس. كەۋدەسىن توسەپ جاۋعا دا شاپقان، باسىنا قيىن كەز تۋعاندا ارتىنا بۇرىلىپ اپ، جولداستارىن تاستاي قاشپاعان، ويتكەنى ول ءوز كۇرەسىنىڭ نە ەكەنىن جاقسى بىلگەن. ول ولىمنەن ەشبىر قورىقپاعان. سەبەبى، وسى ءىسىنىڭ ءتۇبى ولىممەن اياقتالاتىنىن دا جاقسى بىلگەن. تەك، ساتقىندىق پەن وپاسىزدىققا قايران قالىپ ءوتىپتى. «حاننىڭ باسىن تىم ارزانعا ساتقان جوقسىڭدار ما؟ سول اقشانى مەن-اق بەرەتىن ەدىم عوي سەندەرگە...» دەپ (قالىعۇلعا). توسكەيدە مالى، توسەكتە باسى، قارىن بولە بولماسا دا، ءدىنى ءبىر قازاق پەن قىرعىزعا اۋزى تۇكتى كاپىردىڭ ىستەمەگەن ايلاسى قالدى ما ەكەن؟ قىرعىزدى قويشى، ءوزىمىزدىڭ ساتىمساقتاردىڭ دا ۇلت الدىنداعى ۇياتتى ىستەرىن قاشانعى جاسىرىپ-جابا بەرمەكپىز دەپ، ولاردىڭ اتىن اتاپ تۇرىپ كورسەتكەن ق.ءجۇمادىلوۆتى كىم دەيمىز؟ ونى وقىرمان ءوزى ساراپتاي جاتار، ءبىز ءۇشىن ول كەنەسارىنى جازىپ وتىر، دەمەك ءسوزى دە وسى ءبىر قاھارمان ۇلدىڭ ءىسى مەن زامانىنداعىداي اششى دا شىن بولۋى كەرەك. قاشانعى اۋىزشا ايتىلا بەرمەك. ءومىردىڭ ءوزى قاتەلىكتەردەن تۇرعانىمەن، كەيدە سونىڭ ءوزى دۇرىس جولعا سالىپ جىبەرەدى. مىسالى، كەنەسارىنىڭ زامانداستارى ونىڭ ارەكەتتەرىن ءوز ۋاقىتىندا قاتتى ايىپتاپ، شام كورىپتى. سويتسە، ونىڭ ءىسى ۇلت تاۋەلسىزدىگى دەيتىن ۇلى مۇراتپەن ۇشتاسىپ جاتىپتى عوي. ونىڭ سول ون جىلعى سوعىسى ورىس وتارشىلدىعىن ەداۋىر كەشەۋىلدەتكەنىن ەسكەرسەك، وسى سياقتى قازاق دالاسىنداعى بارلىق كوتەرلىستەردىڭ قازاق حالقىنىڭ جاۋىنگەر جۇرت ەكەنىن ولارعا مويىنداتتى. ايتسە دە، تاريحي ەڭبەكتەر، وسى باعىتتاعى كوركەم شىعارمالار، كينوفيلمدەر، ءتىپتى ەل اراسىنداعى سوزدەرگە دەيىن بولسىن، ۇلتتاردىڭ جاۋىنگەرلىگى جونىندە كاۆكاز حالىقتارىن ايتا بەرەدى جانە سولار كوپ دارىپتەلگەن، بۇل راس، ال قازاققا كەلگەندە، ىلعي ءبىر تەرىس كوزقاراستار قالىپتاسقان، نەگە شىندىق ايتىلمايدى. سويتسەك، كەنەسارىنىڭ كەزىندەگى نامىسسىزدىق ءالى سول كۇيىندە سياقتى. «باسشىسى جوق، جان-جاققا تارتقان قازىرگى قازاق كۇيى تاريحي تۇلعانىڭ دەنەسى بىرىككەنگە دەيىن جالعاسا بەرمەك...» دەپ اۋىرلاۋ سىنمەن اياقتالعان بۇل حيكايات كەيبىر تۇيتكىلدى ماسەلەلەردى قوسا قامتىپ جاتىر. البەتتە، بۇل حيكاياتتان اركىم ءار ءتۇرلى پىكىر تۇيۋگە تولىق قاقىسى بار جانە سونى ورتاعا قويۋعا دا شەكتەۋ جوق.
شاكارىمگە ورالۋ
«اققۋدى اتپاس بولار» حيكاياتى دا ونەر ادامىنىڭ تاعدىرى تۋرالى جازىلعان تراگەديالىق تولعانىس دەسەم ارتىق بولماس. شاكارىمنىڭ رۋحىنا باعىشتالعان بۇل شىعارماسىندا جازۋشى اقىن ءومىربايانىنداعى كەيبىر تاريحي اقتاڭداقتاردى اشۋعا ىقىلاستى بولعان. شاكارىم قاجىنىڭ «جاپاندا جالعىز جاتتىم ەلدەن بەزىپ» دەپ ءوزى ايتقان كەزەڭىن تاڭداپ العان جازۋشى سول ۋاقىتتاعى بارلىق ساياسي جاعدايلارعا تۇگەلدەي دەرلىك شولۋ جاساپ وتەدى. ءبارى دە اقىننىڭ ويىمەن، ىشكى تولعانىسىمەن، كەيبىر ادامداردىڭ ىس-ارەكەتتەرىمەن، سول كەزدەگى قازاق جەرىندەگى تاريحي احۋالدارمەن ءوزارا بىرلىكتە تۇتاستاي باياندالادى. حيكاياتتا قاسىرەتتىڭ اقىن باسىنا عانا ءتونىپ قويماي، قالىڭ قازاقتىڭ جالپى احۋالى دا مۇشكىلدەپ كەتكەنىن تاريحي تۇرعىدان كەڭ اۋقىمدا قاتار الىپ تولعاۋعا جازۋشىنىڭ ۋاقىت پەن كەڭىستىكتى كوركەمدىك جاعىنان سىعىمداپ، توپتاپ (حرونوتوپ) جىبەرگەنىمەن جيناقى شىققان. ويتكەنى، سونشاما مول ماتەريالداردىڭ باسىن بىرىكتىرۋ وڭاي ەمەس. بۇعان جازۋشىنىڭ بايىرعى ەپيكالىق تىنىسى دا كوپ مۇمكىندىك جاساعان دەپ ەسەپتەۋگە بولادى. ايتالىق، ءارقاشان ءوتىپ كەتكەن ۋاقىت تا، شىعارما بويىنداعى ءوتىپ جاتقان ۋاقىت تا (سيۋجەتتىك)، بولاشاق تا قابدەش اعا ءۇشىن اسا قينالاتىن نارسە ەمەس. ءبارىن دە قيسساشىل اقىندارشا، قالاعان جەرىندە توقتاتىپ، باسقا وقيعانى ايتىپ ءوتۋ، مىسالى «الپامىس سولاي جاتا تۇرسىن، ەندى قاراكوزايىمنىڭ جايىن بايان ەتەيىك» دەگەنىندەي، ابىلايدىڭ توپىشتان تۋعان قاسىمىنان كەيىن «كەنەسارى دەگەن ۇل تۋاتىنىن، ول ورىستارمەن ون جىل ايقاساتىنىن بىلمەيدى-اۋ!»؛ «ءبىز جاقسىلىقتى جۇرتقا تەزىرەك جاريا ەتكىمىز كەلىپ، وقيعا جەلىسىنەن وزىپ كەتتىك بىلەم. ەندى تاقىرىبىمىزعا قايتا ورالايىق» (كەمەل اقىشيەۆ تۋرالى تۇسىنىكتەمە بەرىپ) دەپ كەتەتىن كەزدەرىندە اۆتورلىق بەينە ايقىن كورىنىپ قالسا دا وعان وقىرمان ونشا رەنجي قويمايدى. ويتكەنى، ءبارىن دە ءوز الەمىنە ۇيىتىپ الاتىن اۆتور وقىرمانىن دا كوپ جالىقتىرمايدى. بۇل ءسوز جوق ءداستۇرلى ەپيكالىق ءۇردىس جانە سونى جازۋشىنىڭ شەبەر مەڭگەرگەنىندە. سەبەبى، اۆتور حالىقتىڭ رۋحاني جادىسىندا ەپوستان كەلە جاتقان تىڭداۋشىلىق قاسيەتتىڭ بار ەكەنىن جاقسى بىلەتىندىكتەن، وقىرماندى وزىنە جىرشى سياقتى باۋراپ الادى. مۇنىڭ دا مىسالدارى جازۋشىنىڭ جوعارىدا اتالعان بارلىق حيكاياتارىنان مول ۇشىراسادى.
ءسوز جوق، حيكاياتتاعى قۇنانباي اۋلەتى، اباي ۇرپاقتارىنىڭ باسىنا تۇسكەن قۋعىن-سۇرگىندەر وقىرمانعا قايعى ويلاتادى. اسىرەسە، اقىننىڭ اتىلعان سوڭ كوككە ۇشىپ شىققان عازيز جانى پەندەلەردىڭ ۇستىندە قالىقتاپ جۇرەدى. ءبارىن دە كورەدى. ادامداردىڭ وپاسىز ىس-ارەكەتتەرىنەن رۋحتىڭ ءوزى ۇيالعانداي. تەك ونىڭ پەندەلەر اراسىندا بولماعانى جانە ماڭگى بولا المايتىنى عانا كوڭىلگە قۋانىش ەكەن، ويتكەنى ول بيىكتە، ال اسپان جەر ەمەس قوي!..
شاكارىمنىڭ زياتتىڭ قىتايعا كەتۋىنە قارسى كەلمەگەنى وتە دۇرىس بولىپتى، سەبەبى ۇرپاعى، ودان دا قۇندى رۋحاني قازىناسى جوعالىپ كەتپەدى. ءوزىن «مۇتىلعان» دەپ اتاعان ارداقتى اقىن، اق جولداعى قاجى – اۆتوردىڭ پايىمداۋىنشا اققۋ قۇستاي كيەلى، ونى اتپاق تۇرسىن، قارۋ كەزەۋگە بولمايدى، ال بۇل بۇگىنگى بىزگە تاريحتىڭ اششى ساباعى ەكەنىن ۇقتىراتىنداي. ونەردى اياق استى ەتىپ، ۋاقىتتىڭ ىعىندا كەتكەندەردى جانە جالعانشى ۇراندار مەن الدامشى ۋادەلەردىڭ قۇربانى بولعانداردى بەينەلەپ تولعانعان جازۋشىنىڭ بۇل قاسىرەتناماسى قازىرگى وقىرماندى ءار ءتۇرلى ويعا سالادى دەپ ەسەپتەيمىن.
جالپى، جازۋشىنىڭ 60 جىلعا جۋىقتايتىن شىعارماشىلىق جولى كوركەمدىك-ەستەتيكالىق ىزدەنىستەردىڭ قىزىعى مەن ماشاقاتىن كوپ كورگەنىنە داۋ بولماۋعا ءتيىس. ۋاقىتىندا «كوكەيكەستى»، «باقىت جولىندا»، «سوڭعى كوش»، «تاعدىر» «دارابوز» سياقتى سۇبەلى شىعارمالارىنا جازىلعان سىن پىكىرلەردىڭ، تەوريالىق تالداۋلاردىڭ ءبارى دە سيۋجەت، كومپوزيسيا ت.ب.س.س. ادەبيەتتىك تالاپتاردى جەتكىلىكتى ايتقان. ال مىنا حيكاياتتارىنان اتالعان شارتتاردى ىزدەپ اۋرە بولمادىق. سەبەبى، ءبىر قاراعاندا شابلون ءتارىزدى كورىنەتىن ول نارسەلەر جازۋشىنى جالىقتىرعان بولۋى كەرەك. ەركىن سىلتەيتىن قابدەش اعا ءار ءتۇرلى كەدەرگىلەردى قولدان جاساۋعا قۇلىقتى ەمەس جانە بۇل تالاپتاردى قازىرگى پروزا دا، ونىڭ وقۋشىلارى دا قويىپ وتىرعان جوق. سوندىقتان، باعزى ءبىر حيكايانى سويلەپ وتىرعان قاريانىڭ اۋزىنا قالاي قاراساق، سول سياقتى قابدەش ءجۇمادىلوۆتىڭ جازعاندارى دا اياعىنا دەيىن وقىپ شىعۋعا ماجبۇرلەيدى. ءوزىنىڭ تابيعي اعىسىمەن بولىپ كەتكەن وقيعالاردى اسىقپاي، اپتىقپاي (قاتاڭ سيۋجەتتىك ەمەس)، كەرەك جەرىندە ولارعا ىلگەرىندى-كەيىندى باتىل شەگىنىس جاساپ (جوعارىدا بىرنەشە مىسالدار كەلتىرگەنبىز)، ءوزىنىڭ اۆتورلىق كوزقاراستارى مەن ۇستانىمدارىن دا جاسىرىپ-جاپپاي (مىسالى، ءابىلحايىر حان، قىرعىز حالقى تۋرالى، ۇرىستەم، سىپاتايلار، ءارىپ، كوممۋنيستىك جۇيە، الاش پەن بولشيەۆيك قازاقتار ت.ب. جونىندەگى)، بايانداۋدىڭ ءۇشىنشى جاعىندا، كەيبىر جايتتارعا تاڭ قالا، كوبىنەسە بەلگىسىزدىك رايدا قالام تەربەۋگە ماشىقتانعان جازۋشىنىڭ تاربيەلىك، تانىمدىق باعىتتا ۇسىنعان اتالعان حيكاياتتارى قازىرگى قازاق كوركەمسوزىنىڭ ەرتەڭگى مۇراسى.
«اكادەميكتىڭ كوز جاسى»
بۇل شىعارما تاريحي-تانىمدىق كوركەم حيكايات. وقىرمان ق.ي.ساتبايەۆ تۋرالى جزل سەرياسىمەن شىققان كىتاپتى جانە دەرەكتى، قۇجاتتىق ماتەريالدار، عىلىمي ماقالالار، كوركەم ەسسە-ەستەلىكتەردىڭ دە مول قورىمەن ءدال جازۋشىداي تانىس بولماسا دا ءبىرشاما حاباردار دەپ سانايمىز. ال وسىناۋ ۇلى تۇلعانىڭ كوزىن كورىپ، ءتالىمىن العاندار، شاكىرتتەرى، زەرتتەۋشىلەرى دە بار. سوندىقتان قانىش يمانتاي ۇلى تۋرالى جازۋ وڭاي ەمەس. ءبىراق، جازۋشى بۇلاي ويلاپ، ءوزىنىڭ تۇيگەنىن، كوزقاراستارىن، قازاقتىڭ ساياسي-الەۋمەتتىك، تاريحي-پسيحولوگيالىق جاعدايلارىن، ۇلتتىق بولمىستارىمىزدى، اسىرەسە، مىنەز-قۇلقىمىزداعى كەيبىر كەرىتارتپالىقتاردى ايتۋعا ءھام ايىپتاۋعا «اكادەميكتىڭ كوز جاسىن» جازباي قالا الماپتى.
قاراپ وتىرساق، قابدەش ءجۇمادىلوۆتىڭ اتالعان حيكاياتتارىنىڭ ءبارى دە تاريحي تۇلعالار تۋرالى جازىلعان جانە سولارعا كوركەمدىك تۇرعىدان وزىنشە پايىمداۋلار جاسالادى. «ءوز ۇلىن، ءوز اسىلىن ەسكەرمەسە، ەل تەگى، قايدان السىن كەمەڭگەردى» دەپ ءىلياس اقىن ايتقانىنداي، قازاقتىڭ كورنەكتى تۇلعالارىنا ءار ۇرپاق، ءار ۋاقىت ءوز سوزدەرىن ايتىپ، ۇنەمى ورالىپ وتىرماق. جازۋشى دا وسىنداي ماقساتتاردى كوزدەگەن دەپ ويلايمىز. ال، وقىرماندار تاعى ءبىر رۋحاني دۇنيەمەن تانىم كوكجيەكتەرى كەڭەيىپ جاتسا، كوركەم شىندىق دەيتىن ماسەلە ءوز مىندەتىن اتقارعانى.
ق.ساتبايەۆتىڭ م.اۋەزوۆتەن ەكى-اق جاس كىشىلىگى بولماسا، زامانداس ادامدار. ءبىرىن-بىرى تولىقتىرعان قازاقتىڭ مارعاسقا تۇلعالارى. م.اۋەزوۆ 1947 جىلى م.ريتمان-فەتيسوۆپەن بىرلەسىپ، قازاقستاندى سوۆەتتەر وداعىنا تانىستىرۋ ماقساتىندا «پيسمو س ۆوستوكا» دەگەن ماقالا جازعان، سوندا ەلىمىزدىڭ ءىرى جەتىستىگى، كورسەتكىشى رەتىندە ق.ي.ساتبايەۆتىڭ ەڭبەگىنە كوبىرەك توقتالعان. ال ق.ساتبايەۆتىڭ «اباي جولى» رومان-ەپوپەياسى تۋرالى ايتقان ويلارى قاناتتى سوزگە اينالىپ كەتكەلى قاشان. عىلىمداعى، شىعارماشىلىقتاعى جەتىستىكتەرى مەن اتاق-داڭقتارى جونىنەن وسىناۋ ەكى تۇلعانىڭ ءوزارا ۇقساستىقتارى بار. ەكەۋى دە لەنيندىك سىيلىقتىڭ يەگەرلەرى، العاشقى اكادەميكتەر. ءتىپتى، سوڭعى دەمدەرى دە ماسكەۋدە، وپەراسيا ۇستەلىندە ءبىتىپتى. ءبىر قايران قالاتىن جايت: جازمىشقا وزمىش جوق دەسەك تە قازاقتىڭ وسىناۋ قوس قايراتكەرى نەگە ماسكەۋدە جانە وتە ۇقساس جاعدايدا دۇنيە سالدى. 1937 جىلعى قىزىل قىرعىندا ءبىر جىلى تۋىپ، ءبىر جىلى ولگەندەردى ايتپاي-اق قويالىق...
1930ء-شى جىلعى اشتىق پەن ۇلى وتان سوعىسىن كورگەن، ول ازداي، 1951ء-شى جىلى قۋعىنعا ءتۇسىپ، 1964-تە باقيلىق بولعان ق.ساتبايەۆتىڭ ءومىرى مەن قىزمەتتىك جولىن حرونولوگيالىق تۇرعىدان اۋىتقىماي بايانداعان جازۋشىنىڭ بۇل حيكاياتى تازا كوركەم شىعارمادان گورى دەرەكتى پوۆەست دەگەن جانرعا كوبىرەك كەلەدى. اۆتور دا «دەرەكتى حيكايات» دەپ اتاپ كورسەتكەن. مۇنداعى جالپى احۋالداردىڭ ناقتى داتالارى، دەرەكتەرى تاريح وقۋلىقتارىندا، تاريحي ەڭبەكتەردە جان-جاقتى جازىلعان. ونى وقىرمان دا جاقسى ءبىلىپ وتىر. ال كوركەم دۇنيەنى قاداعالاپ وقيتىن ادامدارعا اۆتور قانداي ءامال-تاسىل قولدانعان، جازىپ وتىرعان تۇلعانىڭ دەڭگەيىن قانشالىقتى تولىقتىرا العان، پسيحولوگيالىق ىزدەنىستەرى ناتيجەلى شىققان با، ديالوگ پەن مونولوگتارى سەنىمدى مە جانە يدەيالىق ۇستانىمى نە دەگەن سۇراقتار ماڭىزدى بولادى عوي دەپ ەسەپتەيمىز. باسقا دا تولىپ جاتقان كوركەمدىك كريتەرييلەردى ايتپاعاندا.
وسى حيكاياتتا اكادەميك ەكى مارتە جىلاپتى. ءبىرى اشتىقتان كوز جۇمعان عازيزانىڭ قازاسىن ەستىگەندە، ەكىنشى رەت ماسكەۋگە كەتىپ بارا جاتىپ. ءبىرى سوعىسقا دەيىن، ءبىرى سوعىستان كەيىن. ال قىرقىنشى جىلداردا ق.ساتبايەۆ ءوز ءومىرىنىڭ ەڭ بيىك ماقساتتارىن باعىندىردى. 30-شى جىلداردىڭ زۇلماتىندا ون بەستەي بالانىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالعان، جەتى جۇزگە جۋىق قازاقتى جەزقازعان مىسىنا بارلاۋ جۇمىسىن جۇرگىزگەندە ءار ءتۇرلى ەڭبەكپەن قامتاماسىز ەتكەن، ەڭبەك پەن عىلىمنىڭ جولىندا دا تالاي ايتىس-تارتىسقا تۇسكەن قانىش يمانتاي ۇلى زامانانىڭ زاپىران ۋىن دا كوپ تاتىپتى. كوممۋنيستىك جۇيەمەن تۇسىنىسە الار ەمەس. ءبىر شيكىلىك بار ەكەنىن سەزەدى. ال 40-شى جىلدارى كسرو عىلىم اكادەمياسىنىڭ قازاقستان فيليالىن قۇرۋى، ءبىرىڭعاي عىلىمي جۇمىسپەن قاتار سوعىس جىلدارىندا دا سوعىستاعىداي قىزمەت ەتىپتى. ۇلى وتان سوعىسىندا «جاۋعا اتىلعان ون وقتىڭ توعىزى قازاقستان مەتالىنان قۇيىلسا» وعان ق.ساتبايەۆ سىڭىرگەن ەڭبەك از ەمەس بولاتىن. سوندىقتان اتاق تا، داڭق تا ۇلى گەولوگتى اينالىپ وتە الماپتى. ال 50ء-شى جىلدارى وسى ەڭبەكتەرىن قورعاۋ جولىندا كۇرەسكە ءتۇسىپتى. كۇنشىلدىك پەن كورسەقىزارلىقتىڭ، وپاسىزدىقتىڭ وداقتىق جۇيەمەن تامىرلاسقان سيقىنا كوزى ابدەن جەتكەن ق.ي.ساتبايەۆ ءوز ۇستانىمىن تاباندىلىقپەن، ازاماتتىقپەن قورعاپ قانا قويماي، قايتا قالپىنا كەلتىرىپتى. ءوز بيىگىنەن ەشبىر تومەندەمەي ءىس ىستەپ، ءسوز سويلەي العان عاسىر تۇلعاسىنىڭ ءومىرى ۇلگى بوپ، ۇرپاققا ماڭگى قالىپتى. حيكايات وسى جاعىمەن تانىمدىق، تاربيەلىك قۇنىن ارتتىرىپ تۇر. الايدا، وسىنىڭ ءبارى دە «ىشكە كەتكەن كوز جاسى» بوپ اكادەميكتى ايىقپاس دەرتكە شالدىقتىرىپتى. «بۇل بوداندىق دەرتى بولسا كەرەك» دەيتىن جازۋشىنىڭ جەكە بولجامىن دا قيسىنعا كەلمەيدى دەي الماسپىز. تىپتەن، ۋ.چەرچيلگە ايتىپتى دەپ: «مەن – ورتا دەڭگەيدەگى قازاقپىن. مەنىڭ حالقىم مەنەن الدەقايدا بيىك!»، – دەگەن ق.ي.ساتبايەۆتىڭ قاناتتى ءسوزىن جازۋشى قايتا ساراپتاپ بەرگەندە، كىسىنىڭ كوڭىلى سۋىپ قالادى ەكەن. بىلايعى كەزدە ۇلتجاندىلىق ماسەلەسىن جوعارعى نوتادا الىپ جىبەرەتىنىمىز راس. بۇل جامان ەمەس، ارينە، ءبىراق «اكادەميكتىڭ كوز جاسىن» وقىپ وتىرىپ جازۋشىنىڭ: «ال، شىن مانىندە، مۇنىڭ حالقى عۇلامانىڭ وزىنەن بيىك پە؟ ونداي بيىككە كوتەرىلگەن ۇلت توڭىرەگىنە باجايلاي كوز سالىپ، الدى-ارتىن ويلاماس بولار ما؟ ءوزىنىڭ ازاماتىن جات پيعىلدى ادامدار سوققىعا جىعىپ جاتقاندا، جابىلا ءۇن كوتەرىپ، اراشالاپ الماس پا؟»، – دەپ ريتوريكالىق سۇراق تاستاعان كەزىندە تاناۋىڭ تاسقا ۇرىلعانداي كۇي كەشەسىڭ. باسقالاردىڭ قانداي ءۋاج ايتاتىنىن بىلمەيمىن، اۆتوردىڭ وسىنداي وسىپ جىبەرەتىن وتكىر سىندارىن وقىعان كەزدە (بارلىق حيكاياتتارىنان مۇنداي مىسالداردى كوپتەپ كەلتىرۋگە بولار ەدى) جازۋشى بولۋ مەحناتىن ارقالاپ جۇرگەندەردىڭ ءبارىن دە قاستەرلەۋ كەرەك...
زامانىمىزدىڭ زاڭعار جازۋشىسى م.اۋەزوۆتىڭ: «ادەبيەت – ار جازاسى. ال ار جازاسى بار جازادان اۋىر جازا!»، – دەپ ەسكەرتۋى شىعارماشىلىقپەن اينالىساتىن ادامدارعا وتە ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەگەن عوي. وسىعان دا قاراماي، سەكسەنگە دەيىن سىر («جىر سۇلەيى» دەسەك تە بولادى) سۇلەيى سياقتى ايتارى تاۋسىلماعان قابدەش اعا تاعى ءبىر جاڭا شىعارماسىن الدىمىزعا تارتسا، وعان ءبىز تاڭ قالمايمىز. تەك، عۇمىر جاسى ۇزاعىنان بولۋىن تىلەيمىز!
ءبىز بۇدان بۇرىن وسپان يسلام ۇلى تۋرالى جازىلعان «كوكجال» دەگەن تاريحي حيكايات تۋرالى ءوز ويلارىمىزدى ايتقان بولاتىنبىز، سوندىقتان ولاردى قايتالاپ جاتپادىق («اقتۇمانىڭ «حانشايىمى»، «توزاق وتى» تۋرالى). ال جازۋشىنىڭ «ديكتاتوردىڭ اجالى»، «دونجۋان قوراز»، «تيراندار تىراپاي اسقان جىل»، «كارىلەرگە ەم بولاتىن دارىلەر»، «جاعىمپازدىڭ اجالى»، «قىسىر كەڭەس»، «قۇرداستار» سياقتى جوعارىداعى حيكاياتتارىمەن قاتار جازىلعان شاعىن اڭگىمەلەرىندە قازىرگى ۋاقىتتىڭ الۋان ءتۇرلى جاعداياتتارى مول باياندالعان. كەيبىرى وتكەن شاقتىڭ كوركەم بايانى بولسا دا، بۇگىنگىمەن ءوزارا سالىستىرىلادى. مۇندا اۆتوردىڭ جەكە كوزقاراستارى دا انىق ايتىلادى. قابىلداۋ، قابىلداماۋ وقىرماننىڭ ءوز پايىمىنا بايلانىستى. ال ورتاق پىكىرگە كەلىپ جاتسا، جازۋشىنىڭ نەگىزگى ۇستانىمى ورىندالدى دەگەن ءسوز. ويتكەنى، وتكەن مەن بۇگىننىڭ ارا جىگى سونشالىقتى الىستاپ كەتپەپتى. كەشەگى قۇلدىق قامىتتى ءار ءتۇرلى جاعدايدا، ءار باسقا كورىنىستەرمەن ءالى دە سۇيرەپ جۇرگەن سىڭايمىز بار. سوندىقتان، وتكەننىڭ اششى ساباعى نەگە قايتالانا بەرەدى. وسىعان قاپا بولاتىن حالىق جازۋشىسى قالامگەرلىك قايراتىمەن كۇرەس جۇرگىزىپ جۇرگەندەي. كەيدە اششى يۋمورمەن پەندەلىك مىنەزدەرىمىزدى كوز الدىمىزعا كەلتىرگەندە كۇلىپ وتىرامىز، ايتسە دە بۇل كۇلكىنى سىنشىلدىقتىڭ سۋىق قاباعى لەزدە تيىپ، ۇيالتادى ەكەن.
قورىتا كەلگەندە، ءوزىنىڭ دارا ستيلىمەن (ەپيكالىق) قازاق كوركەمسوزىنە تىنىمسىز قىزمەت ەتىپ كەلە جاتقان قابدەش ءجۇمادىلوۆ، شىن ماعىناسىنداعى حالىق جازۋشىسى. ال قازاقتىڭ وتكەنى مەن بۇگىنىنە ءاردايىم ورالىپ وتىرۋ دەگەنىمىز – ەرىككەننىڭ ءىسى دەۋگە قاقىمىز جوق. بۇنى، حالىقتىڭ كوركەم تاريحىن، قابدەشتەي ءسوز سۇلەيى تولعاپ جاتسا، ودان وقىرمانداردىڭ زيان كورۋى مۇمكىن ەمەس، قايتا رۋحاني دۇنيەنىڭ ادامعا ءتىل قاتقانىن قۇپتاۋ كەرەك.
ەرمەك قانىكەي ۇلى
15.03.2015 جىل.
