«قازاق وتباسىلارى» دەپ اتالاتىن ۇلتتىق باياندامادا سوڭعى جىلدارى ەلىمىزدە تىركەلگەن نەكەلەر سانىنىڭ ءبىرشاما ازايعانى دەرەكتەرمەن كورسەتىلگەن. ادامداردىڭ رەسمي تۇردە نەكەگە تۇرۋعا نيەتى كەمىپ بارادى. ماسەلەن، 2017 جىلى 141 791 جۇپ رەسمي نەكەگە تۇرسا، 2022 جىلدىڭ 9 ايىندا تىركەلگەن نەكەلەر سانى 98 254-كە دەيىن ازايعان، ال 2020 جىلى بۇل كورسەتكىش كوروناۆيرۋستىق پاندەميالىق شەكتەۋلەرگە بايلانىستى 128 839-عا دەيىن ايتارلىقتاي تومەندەگەن. 2021 جىلى دا ۇيلەنۋ تويلارىنا تىيىم سالۋ مەن شەكتەۋلەرگە قاراماي نەكە سانى 140 256-عا وسكەن.
سوڭعى 6 جىلداعى تىركەلگەن نەكە سانىنىڭ جالپى ديناميكاسى بىرتە-بىرتە، قالىپتى بولعانىمەن، تۇراقتى تومەندەۋدى كورسەتەدى. ەلىمىزدە جالپى نەكەگە تۇرۋ كورسەتكىشى (1000 تۇرعىنعا شاققاندا نەكە سانى) 2017 جىلعى 9،33-تەن 2022 جىلعى 7،34-كە دەيىن كەمىدى.
بۇل رەتتە رەسپۋبليكانىڭ بارلىق ايماقتارىندا تومەندەۋ بايقالادى. سونىمەن قاتار، قالا مەن اۋىل اراسىندا تۇراقتى نەكەگە تۇرۋ دەڭگەيىنىڭ الشاقتىعىن كورەمىز.
وڭىرلەر اراسىندا دا الشاقتىق بار. نەكە سانى بويىنشا ءتورت وبلىس 2021 جىلعى ورتاشا رەسپۋبليكالىق كورسەتكىشتەن ەڭ جوعارى سانعا جەتتى. كوشباسشى بولىپ ميلليوننان استام تۇرعىنى بار قالالار تۇر: استانا جانە الماتى – سايكەسىنشە نەكەگە تۇرۋ كورسەتكىشى 10،1 جانە 9،4، سونداي-اق اتىراۋ جانە ماڭعىستاۋ وبلىستارى – 7،86 جانە 7،72.
بۇل الەمدىك ءۇردىس ەكەنىن ايتۋ كەرەك. اقش-تا، مىسالى، ۇلتتىق دەنساۋلىق ستاتيستيكاسى ورتالىعىنىڭ مالىمەتىنشە، 2020 جىلى نەكەگە تۇرۋ كورسەتكىشى 1000 ادامعا 5،1ء-دى قۇرادى. 329 484 123 ادام تۇراتىن امەريكا قۇراما شتاتتارىندا بارلىعى 1 676 911 نەكە بولدى. تاعى ءبىر مىسال، ەۋروپالىق وداق، وندا 2020 جىلى ەو-نىڭ نەكە دەڭگەيى 1000 تۇرعىنعا 3،2 نەكەنى قۇرادى.
قازاقستاندىق قوعامدىق دامۋ ينستيتۋتىنىڭ (قيور) سوسيولوگيالىق زەرتتەۋىنە سايكەس، سوڭعى جىلدارى تىركەلمەگەن نەمەسە «ازاماتتىق» دەپ اتالاتىن نەكەلەردىڭ تارالۋى ارتىپ كەلەدى. بۇل قارىم-قاتىناستاعى ەرلى-زايىپتىلار وزدەرىنىڭ نەمەسە وتباسى مۇشەلەرىنىڭ اراسىندا جاۋاپكەرشىلىكتى رەسمي تۇردە بولىسپەيدى.
زەرتتەۋ ناتيجەلەرى كورسەتكەندەي، رەسپوندەنتتەردىڭ «ازاماتتىق» نەكەگە دەگەن كوزقاراسىن ايتا وتىرىپ، ءۇش بىردەي دەرلىك توپقا بولىنگەن، ولاردىڭ 28،3 پايىزى «ازاماتتىق» نەكەلەردى قۇپتايدى، 32،8 پايىزى مۇنداي قارىم-قاتىناستى قابىلدامايدى جانە 33،1 پايىزى بەيتاراپ نەمەسە قارسى. سونىمەن قاتار، زەرتتەۋگە سايكەس، جاسى ۇلعايعان سايىن ادامدار بۇل قۇبىلىسقا وڭ كوزقاراس تانىتادى، 61 جاستان اسقان ەرەسەك بۋىندى قوسپاعاندا، ارينە.
سونداي-اق، قازاق قوعامىندا زاڭ دەڭگەيىندە رۇقسات ەتىلمەگەن ەرتە نەكەگە تۇرۋ جاعدايلارى (1 پايىزعا دەيىن) از ەمەس. ال ەرتە نەكەگە تۇرۋ وتە قيىن ماسەلە. مامانداردىڭ پىكىرىنشە، ەرتە نەكەگە تۇرۋدىڭ قوزعاۋشى ءموتيۆى مەن سەبەبى ءبىلىم الۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن جانە قىزداردىڭ الەۋمەتتىك ءرولىنىڭ تەرەڭدىگىن تۇسىنبەۋ بولىپ سانالادى، ولار تەك ءۇي جۇمىسىمەن جانە بالا تاربيەسىمەن شەكتەلىپ قالماۋى كەرەك. «الەۋمەتتىك وقشاۋلاۋ، «ءداستۇر»، كەدەيلىك پەن باسقا دا فاكتورلارمەن، سونىڭ ىشىندە گەوگرافيالىق وقشاۋلاۋمەن، كامەلەتكە تولماعان قىزداردى ەرتە كۇيەۋگە بەرۋ گەندەرلىك كەمسىتۋشىلىك پەن ايەلدەردى مارگيناليزاسيالاۋدىڭ قاتال سيكلىن كورسەتەدى جانە جالعاستىرادى»، - دەپ تۇسىندىرەدى زەرتتەۋ ناتيجەلەرى.
ءبىزدىڭ ەلىمىز ءۇشىن تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق ماسەلەسى ءالى دە وزەكتى. وتباسىلىق قارىم-قاتىناستاعى جاعىمسىز تەندەنسيانىڭ بىرەگەيى – تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق. 2022 جىلى وتباسىلىق-تۇرمىستىق سالادا 520 قىلمىستىق قۇقىق بۇزۋشىلىق تىركەلگەن. دەسە دە بۇل 2021 جىلمەن سالىستىرعاندا 8،5 پايىزعا از. ونىڭ 70ء-ى ادام ءولتىرۋ، 214ء-ى دەنساۋلىققا قاساقانا اۋىر زيان كەلتىرۋ، 167ء-سى دەنساۋلىققا قاساقانا ورتاشا اۋىرلىقتاعى زيان كەلتىرۋمەن اياقتالعان.
مەملەكەت سوڭعى جىلدارى تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق ءۇشىن جازانى كۇشەيتىپ-اق جاتىر، تىركەلگەن وسىنداي دەرەكتەردىڭ ازايعانىنا قاراماستان، ماسەلە ءالى دە وزەكتى كۇيىندە. كوپتەگەن زورلىق-زومبىلىق جاعدايلارى تەرگەلمەي، تەكسەرىلمەي جاتىپ جابىلادى. بۇل جاعدايدا ەڭ وسالى جانە زارداپ شەگەتىنى - ايەلدەر مەن بالالار.
دەگەنمەن، 2017-2022 جىلدار ارالىعىندا وتباسىلاردىڭ اجىراسۋىندا ازداعان وڭ ديناميكا بايقالادى. سوڭعى 5 جىلدا اجىراسۋ كورسەتكىشى تومەندەگەن. ماسەلەن، 2017 جىلى 1000 ادامعا 3،03 بولسا، 2021 جىلى 1000 ادامعا 2،54-كە دەيىن كەمىدى. 2021 جىلعى مالىمەتتەر بويىنشا اجىراسۋدىڭ ەڭ جوعارى كورسەتكىشى استانا، پاۆلودار، قاراعاندى جانە سولتۇستىك قازاقستان وبلىستارىندا تىركەلدى.
ساراپشىلار اجىراسۋ سانىنىڭ ازايۋىنداعى وڭ ءۇردىستى جان باسىنا شاققانداعى ىشكى جالپى ءونىمنىڭ وسۋىمەن بايلانىستىرادى. جان باسىنا شاققانداعى ءجىو نەعۇرلىم جوعارى بولسا، سوعۇرلىم از وتباسىلار اجىراسادى. الايدا، اجىراسۋ ستاتيستيكاسىندا تاعى ءبىر تەندەنسيا كوزگە كورىنىپ تۇر. 2000 جىلدىڭ باسىنان بەرى ەكى جاققا كەتكەن ەرلى-زايىپتىلاردىڭ ىشىندە اجىراسۋدى ءجيى شەشكەن 5 جىلدان 9 جىلعا دەيىن ءومىر سۇرگەن جۇپتار بولدى. وسىلايشا، بۇل كەزەڭ نەكەدەگى ادامدار ءۇشىن ەڭ قيىنى سانالادى. 2021 جىلدان باستاپ تەندەنسيا وزگەردى جانە ەرلى-زايىپتىلار نەكەنىڭ ءبىرىنشى جىلىنان كەيىن (1 جىلدان 4 جىلعا دەيىن) اجىراسا باستادى.
«اجىراسۋعا نە سەبەپ بولادى؟» دەگەن سۇراققا زەرتتەۋ رەسپوندەنتتەرى ماسكۇنەمدىك، ناشاقورلىق جانە قۇمار ويىندار، تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق جانە وپاسىزدىق سياقتى جامان تاۋەلدىلىكتەردى اتاپ وتكەن. ال ستاتيستيكالىق مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، ەلىمىزدە ورتا ەسەپپەن جىلىنا 140 مىڭ جۇپ شاڭىراق كوتەرەدى، ونىڭ 50 مىڭى قۇلاپ تىنادى. تىركەلگەن نەكەلەردىڭ جالپى سانىنان اجىراسۋ ۇلەسى كەمىندە ۇشتەن ءبىرىن قۇرايدى، ياعني 34،4 پايىز.
تاعى دا ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنە جۇگىنىپ كورسەك، قازاقستاندىقتاردىڭ كوپشىلىگى وتباسى قۇندىلىعىن مويىندايدى. قازاق وتباسىلارى بالالارىنىڭ بويىنا سىڭىرۋگە تىرىساتىن باستى قاسيەتتەردىڭ قاتارىندا ەڭبەكسۇيگىشتىك – 33،8 پايىز، ءوزىن-وزى قۇرمەتتەۋ – 31،8 پايىز، ادالدىق – 31،7 پايىز، سىيلاستىق – 31،7 پايىز بار. ءبىر قىزىعى، وتە قاراپايىم وتباسىلار ءۇشىن كەيبىر قۇندىلىقتاردىڭ ماڭىزدىلىعى تومەندەي باستاعان، ەڭبەكقورلىق 2020 جىلى 64،1 پايىزدان 2022 جىلى 33،8 پايىزعا، ۇلكەندەرگە قۇرمەت 2020 جىلى 54،9 پايىزدان 2022 جىلى 25،3 پايىزعا كەمىگەن.
جالپى ساندار قازاق شاڭىراقتارىندا ءۇيدى اسىراپ، باعۋ – ەر ادامعا، ال ءۇي شارۋاسى – ايەلدەرگە جۇكتەلەتىن ءداستۇرلى وتباسىلىق قۇرىلىمدى ۇستاناتىنىن، ەرلەر دە، ايەلدەر دە سولاي ويلايتىنىن كورسەتەدى. ايەلدەر بالالارمەن كوبىرەك ۋاقىت وتكىزەدى، ەر ادامدار كوبىنەسە وتباسىن ماتەريالدىق قامتاماسىز ەتۋگە جاۋاپتى. ايەلدەردىڭ جۇمىسى نەگىزىنەن وتباسى بيۋدجەتىنە ايتارلىقتاي ۇلەس بولىپ سانالمايدى. دەگەنمەن، وتباسى ينستيتۋتى بۇگىندە بىرتىندەپ وزگەرە باستاعان. الەۋمەتتانۋشى، «قازاق وتباسىلارى» ۇلتتىق بايانداماسىنىڭ اۆتورلارىنىڭ ءبىرى ولگا نيكولايەۆانىڭ ايتۋىنشا، ەلىمىزدە وتباسىلىق قۇندىلىقتاردىڭ وزگەرۋى ءبىرقاتار فاكتورلاردىڭ اسەرىمەن ءجۇرىپ جاتىر. ولاردىڭ ىشىندە تەك ىشكى عانا ەمەس، سىرتقى جاھاندانۋ جاعدايىن دا قوسا قاراستىرۋ قاجەت. «قازىرگى ۇرپاقتىڭ بۇرىنعىعا قاراعاندا ءوزىن-وزى جەتىلدىرۋگە مۇمكىندىكتەرى كوبىرەك، جاستار تۇرمىسقا شىقپاس بۇرىن الدىمەن ءبىلىم الىپ، جۇمىس تاۋىپ، ەكونوميكالىق تاۋەلسىز بولعىسى كەلەدى»، - دەپ اتاپ ءوتتى ولگا نيكولايەۆا.
ونىڭ ايتۋىنشا، كوپتەگەن ەرلى-زايىپتىلار ۇيلەنۋ تويىنا جانە بىرگە باسپاناعا اقشا جيناۋ ءۇشىن «ازاماتتىق» نەكەدە تۇرادى. سوندىقتان ونى تىركەۋگە اسىعار ەمەس. قازىرگى جاستار مۇنداي كوزقاراستاردى ەرەكشە ۇستانادى.
قازىرگى قوعامداعى وتباسى قۇندىلىقتارىنىڭ تاعى ءبىر تەندەنسياسى ەرلى-زايىپتىلار اراسىنداعى كەلىسىم نەگىزىندە وتباسىن قۇرۋ بولىپ تابىلادى. «وتباسىنىڭ بۇل ءتۇرى ۇيدە دە، كاسىپتە دە ءوزىن-وزى جۇزەگە اسىرۋعا باعىتتالعان سەرىكتەستەردى بىرىكتىرەدى»، - دەپ تۇسىندىرەدى الەۋمەتتانۋشى.
اتا-اناسى مەن بالالارى بار وتباسىلار قوعامدا باسىم، ال جاس وتباسىلار، ارينە، جاعداي مەن مۇمكىندىك بەرسە، اتا-اناسىنان بولەك تۇرۋدى قالايتىنىن ايتا كەتكەن ءجون.
ارينە، الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق فاكتورلار ادامداردىڭ ۇيلەنۋ كۇنىن كەيىنگە قالدىرۋعا ماجبۇرلەۋى مۇمكىن. وتباسىنداعى زورلىق-زومبىلىقتان قورقۋ، اتا-انا بولۋعا دايىن ەمەستىك سەزىمى سياقتى پسيحولوگيالىق سەبەپتەرى دە جوق ەمەس.
ايتا كەتەرلىگى، بۇل ەلدەگى نەكە قاتىناستارى سالاسىنداعى تەندەنسيالار مەن فاكتورلاردىڭ تولىق ەمەس تىزبەسى، الايدا بۇل قىسقاشا شولۋ قازاقستانداعى نەكە-وتباسى قاتىناستارىنىڭ تۇراقتى ەمەس جانە ۇنەمى وزگەرىپ وتىراتىنىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن جەتكىلىكتى. ولاردىڭ دامۋ پروسەسىنە الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جانە ساياسي-دەموگرافيالىق فاكتورلار اسەر ەتۋى دە عاجاپ ەمەس.
ال مەملەكەت وتباسى ينستيتۋتىنا قالاي قولداۋ كورسەتەدى؟ وتباسى – نەگىزگى الەۋمەتتىك ينستيتۋت، ونىڭ قىزمەتى مەملەكەتتىڭ ءال-اۋقاتى مەن تۇراقتىلىعىنا تىكەلەي اسەر ەتەدى. سوندىقتان مەملەكەتتىك وتباسى ساياساتىنداعى باسىمدىقتار ءبىرىنشى كەزەكتە وتباسىن نىعايتۋ مەن قورعاۋعا، وتباسىنىڭ فيزيكالىق، زياتكەرلىك، رۋحاني جانە ادامگەرشىلىك دامۋىنا قولايلى جاعدايلار جاساۋعا باعىتتالعان شارالارعا بەرىلگەن.
پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ ءسوزىنىڭ بىرىندە وتباسى – ەلىمىزدىڭ ءال-اۋقاتى مەن گۇلدەنۋىنىڭ نەگىزى، سوندىقتان مەملەكەت وتباسى ينستيتۋتىنا قولداۋ كورسەتىپ، ونى جان-جاقتى جۇرگىزەتىنىن اتاپ وتكەن. جالپى، قازاقستاندا وتباسىلىق ساياسات سالاسىندا مەملەكەت الدىندا تۇرعان ءبىرقاتار ماسەلەلەر بار. اتاپ ايتقاندا، تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق پروبلەماسىنىڭ وزەكتىلىگى، سانالى اتا-انا مەن سالماقتى اكە بولۋدى قالىپتاستىرۋ ماشاقاتى، اتا-انالىق قۇقىق بۇزۋشىلىقتىڭ ازايۋى، سوڭعى جىلدارداعى نەكە دەڭگەيى، نەكە، جۇكتىلىكتى يندۋكسيالىق توقتاتۋ جاعدايلارى، سوڭعى جىلدارى انا ءولىمىنىڭ، نارەستە شەتىنەۋىنىڭ ارتۋى، رەپرودۋكتيۆتى دەنساۋلىق سالاسىنداعى مامانداردىڭ تاپشىلىعى. ناقتى سانعا جۇگىنسەك، 2021 جىلدىڭ 12 ايىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا نارەستە ءولىمىنىڭ كورسەتكىشى 2020 جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىندەگى 7،79-مەن سالىستىرعاندا 7 پايىزعا ءوسىپ، 1000 ءتىرى تۋعانعا شاققاندا 8،35ء-تى قۇرادى. سونىمەن قاتار، 2022 جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىجىلدىعىندا بۇل ءۇردىس جالعاسىن تاپتى، بۇل الاڭداتارلىق احۋال.
ايتپاقشى، دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى نارەستە ءولىمىن «بەلگىلى ءبىر ايماقتاعى ءومىر ساپاسىنىڭ اجىراماس كورسەتكىشى» رەتىندە تانيدى. بۇل كورسەتكىش وبلىستاردىڭ جانە تۇتاستاي العاندا ەل حالقىنىڭ جالپى دەنساۋلىعى مەن ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىن سيپاتتايدى.
مەملەكەت وتباسى ينستيتۋتىن قولداۋ ماقساتىندا ءبىرقاتار شارالاردى قولعا الۋدا. 2022 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى وتباسىلىق جانە گەندەرلىك ساياساتتىڭ 2030 جىلعا دەيىنگى تۇجىرىمداماسى جاڭارتىلدى. بارلىق وڭىرلەردە وتباسىن قولداۋ ورتالىقتارى اشىلىپ، كونسۋلتاسيالىق، قۇقىقتىق جانە پسيحولوگيالىق كومەك كورسەتۋ جۇمىستارى بەلسەندى تۇردە جۇرگىزىلىپ جاتىر.
جاۋاپتى ۆەدومستۆونىڭ مالىمەتىنشە، 2022 جىلعى 1 جەلتوقسانداعى جاعداي بويىنشا ەلىمىزدىڭ وڭىرلەرىندە بارلىعى 61 وتباسىن قولداۋ ورتالىعى جۇمىس ىستەدى، ونىڭ 36-سى كوپ بالالى انالارعا كومەك كورسەتۋ ءۇشىن قۇرىلعان. وتباسىلاردىڭ بوس ۋاقىتىن ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن ەلىمىزدە اۋلا كلۋبتارى مەن وتباسىلىق كوممۋنيكاسيا كلۋبتارى قىزمەت كورسەتەدى. ال 3 جاسقا دەيىنگى بالاسى بار اتا-انالارعا تولىق ەمەس جۇمىس كۇنىمەن جۇمىس ىستەۋ مۇمكىندىگى قاراستىرىلعان.
2020 جىلدىڭ قاڭتار ايىنان باستاپ كوپ بالالى وتباسىلارعا بەرىلەتىن جاردەماقى وتباسىنداعى بالا سانىنا قاراي سارالانعان مولشەردە ەنگىزىلدى. سونىمەن قاتار، از قامتىلعان وتباسى بالالارى وقۋ قۇرالدارىمەن قامتاماسىز ەتۋدى، وقۋ ورنىندا تەگىن تاماقتاندىرۋدى جانە قوعامدىق كولىكتە جەڭىلدىكپەن جول ءجۇرۋدى قامتيتىن كەپىلدەندىرىلگەن الەۋمەتتىك پاكەتكە قۇقىعى بار. «التىن القا» جانە «كۇمىس القا» توسبەلگىلەرىمەن ماراپاتتالعان كوپ بالالى وتباسىلار مەن انالار كوممۋنالدىق تۇرعىن ءۇي قورىنان باسپانا الۋدا باسىم قۇقىققا يە. ەلىمىزدە جالعىزباستى انالارعا رەسمي ستاتۋس بەرىلمەسە دە، مەملەكەتتىك دەڭگەيدە جالعىزباستى اتا-انالاردىڭ، اسىرەسە ايەلدەردىڭ ماسەلەسىنە تۇسىنىستىكپەن قارايدى.
زاڭعا سايكەس جالعىزباستى انالار مەن تولىق ەمەس وتباسىلارعا ارناۋلى جاردەماقىلار قاراستىرىلماعان. الايدا، ولار جاردەماقى مەن باسقا دا تولەمدەردى باسقالارمەن بىردەي نەگىزدە الادى: بالا تۋۋىنا بايلانىستى ءبىرجولعى مەملەكەتتىك جاردەماقى، بالا كۇتىمى بويىنشا اي سايىنعى مەملەكەتتىك جاردەماقى، اناسىنا نەمەسە اكەسىنە، اسىراپ الۋشىعا، مۇگەدەكتىگى بار بالانى تاربيەلەپ وتىرعان قورعانشىعا اي سايىنعى مەملەكەتتىك جاردەماقى تولەنەدى.
2023 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ بالا كۇتىمىنە بايلانىستى تولەمدەردىڭ مەرزىمى 1 جىلدان 1،5 جىلعا دەيىن ۇلعايتىلدى. ال بۇل پرەزيدەنتتىڭ باستاماسى ەدى. سونداي-اق، «تۇرعىن ءۇي قاتىناستارى تۋرالى» زاڭدا بالانى اكەسىز تاربيەلەپ وتىرعان جالعىزباستى انالار حالىقتىڭ الەۋمەتتىك وسال توبى رەتىندە تۇرعىن ءۇي كەزەگىنە تۇرا الاتىنى كورسەتىلگەن.
قازاقستاندىقتار پرەزيدەنتتىڭ «بالالارعا ارنالعان ۇلتتىق قور» باستاماسىن بالالاردىڭ بولاشاعى مەن وتباسى ءال-اۋقاتىنا قوسىلعان ماڭىزدى ۇلەس دەپ سانايدى. ونىڭ ءمانى قوردىڭ ينۆەستيسيالىق كىرىسىنىڭ جارتىسى بالالار ءۇشىن ارنايى اشىلعان جيناق شوتتارىنا باعىتتالاتىن بولادى. وندا قاراجات تۋعاننان 18 جاسقا دەيىن جيناقتالادى. جيناقتالعان قاراجاتتى تۇرعىن ءۇي ساتىپ الۋعا نەمەسە ءبىلىم الۋعا جۇمساۋعا بولادى. «بالالارعا ارنالعان ۇلتتىق قور» 2024 جىلى جۇمىس ىستەي باستايدى.
