كەيدە ەرلى-زايىپتىلارعا قاتار وتىرىپ سويلەسۋ جەتىسپەيدى
– وتباسىلىق سوت جوباسى جايلى ايتا كەتىڭىزشى. قاشاننان باستاپ ىسكە قوسىلدى؟ ماقساتى قانداي؟
– جوعارعى سوت 2018 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە "وتباسىلىق سوت" جوباسىن ىسكە قوسقان بولاتىن. بۇل جوبانىڭ ەرەكشەلىگى: ءىستى قاراستىرۋ بارىسىندا پسيحولوگتىڭ دا قاتىسۋى جانە سۋديانىڭ ماماندانۋى. نەگىزى وتباسىلىق سوتتار قازاقستاندا رەسمي تۇردە قىركۇيەك ايىنان باستاپ اشىلدى. وعان دەيىن پيلوتتىق جوبا رەتىندە تانىلعان اتالمىش سوتتار ءوزىنىڭ قوعامعا قاجەتتىلىگىن وسى جىلدار ىشىندە دالەلدەدى.
اتاپ وتەر جايت، وسىعان دەيىن وسى قىزمەتتى اتقارىپ كەلگەن كامەلەتكە جاسى تولماعانداردىڭ مامانداندىرىلعان سوتى دا بار ەدى. ءقازىر ولاردىڭ قىزمەتتەرى كەڭىدى. دەگەنمەن بۇل دەر كەزىندە قولعا الىنعان جۇمىس بولدى دەپ ايتار ەدىم.
سەبەبى سوڭعى كەزدەرى ەلىمىزدە اجىراسۋ ىستەرى كوبەيىپ كەتتى. ويتكەنى قوعامدا جۇمىسسىزدىق كوپ، ودان قالدى ينفلياسيا، داعدارىس ادامداردىڭ جۇيكەسىنە كەرى اسەر ەتىپ جاتىر. سايكەسىنشە ەرلى-زايىپتىلار تۇسىنىسپەي ەكىگە كەتۋگە دايىن تۇرادى.
ەر ادامدار جۇمىسسىز وتىرىپ، جانۇياسىن اسىرا الماي سالى سۋعا كەتىپ ءتۇرلى جامان ادەتتەرگە ءۇيىر بولا باستايدى. ال ايەلدەر قاۋىمى جارىنىڭ مۇنداي ارەكەتتەرىن كوتەرە الماي اجىراسۋعا وقتالادى. بۇرىن اجىراسۋ كادىمگىدەي ۇيات بولاتىن. كەزىندە دە اجىراسقاندارعا شوشىنا قارايتىن، ال ءقازىر ەكىنىڭ ءبىرى اجىراسۋدا. مۇنى ايىپتاۋعا دا بولمايدى.
ەگەر ەرلى-زايىپتىلاردىڭ سانا سەزىمدەرى، ومىرگە دەگەن كوزقاراستارى ەكى ءتۇرلى بولسا بىرگە ءومىر ءسۇرۋ قيىندايدى. ءبىراق ەرلى-زايىپتىلار وتباسىن ساقتاۋعا تىرىسىپ، پسيحولوگيالىق تۇرعىدا تۇسىنىسۋگە قادام جاساپ، ورتاق كەلىسىمدەرگە كەلۋگە تىرىسسا، ءبىر ءبىرىنىڭ كوزقاراستارىن، پىكىرىن تۇسىنۋگە تىرىسسا اجىراسۋشىلار سانى ازايار ەدى.
سوندىقتان مۇمكىندىگىنشە ماماندار كومەگىمەن اجىراسۋدىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا وتباسىلىق سوتتار قۇرىلا باستادى. وتباسىلىق سوتتاردىڭ نەگىزگى ماقساتى وتباسىلىق قۇندىلىقتاردى ارتتىرىپ، ەرلى-زايىپتىلارعا ونىڭ ماڭىزىن ۇقتىرۋ، جانۇيالاردى ساقتاپ قالۋ، جاس جۇبايلارعا بارىنشا پسيحولوگيالىق، مورالدىق تۇرعىدان كومەكتەسۋدى كوزدەيدى.
كەيدە ەرلى-زايىپتىلارعا جاي عانا قاتار وتىرىپ سويلەسۋ جەتىسپەي جاتادى. ەكەاۋارا سويلەسسە ۇرىسىپ قالا بەرەدى. ال ولاردىڭ اڭگىمەسىن سىرتتان تىڭدايتىن ەشكىم جوق. كوبىنەسە اجىراسۋعا ارىزدى ايەلدەر بەرەدى.
شىن مانىندە ولاردىڭ ماقساتى اجىراسىپ، شاڭىراقتارىن بۇزۋ ەمەس كۇيەۋىنە جانايقايىن جەتكىزۋ، ونىڭ نازارىن وزىنە اۋدارىپ، نە قالايتىنىن ۇعىندىرۋ بولىپ جاتادى.
اجىراسام دەپ قورقىتىپ، ونىڭ ساناسىن وياتقىسى كەلەدى. سوت بارىسىندا ولاردىڭ ويىن تولىق ايتۋىنا ءبىز مۇمكىندىك بەرەمىز. ولار ىشىندەگىسىن شىعارعان سوڭ جەڭىلدەپ قالادى. كوبىنەسە ايەلدەر «ول نەگە مەنى تۇسىنبەيدى»، «مەنىڭ قينالىپ جۇرگەنىمدى نەگە ۇقپايدى» دەگەن سەكىلدى ءوزىنىڭ قايشىلاسقان ويىنىڭ ىشىندە رەنجىپ جۇرە بەرەدى. ال سابىرى تاۋسىلعان كەزدە بارىپ اجىراسۋعا ارىز جازادى.
ال سوتتا ونىڭ اڭگىمەسىن تىڭداعان جارى “وسىنى سەن نەگە ماعان ايتپايسىڭ وزىمە” دەپ اڭ تاڭ بولىپ جاتادى. نەگىزى ايەل ادامدار ىشكى ەموسياسىمەن، ىشتەي مازالاعان ويلارىمەن ءبولىسىپ وتىرۋى كەرەك. ءبىزدىڭ كوپ ەرلى-زايىپتىلارىمىزدا جاي عانا قاتار وتىرىپ سويلەسۋ، ءتۇسىنىسۋ، ءبىر ءبىرىن تىڭداۋ جەتىسپەي جاتادى.
ءبىز سوت وتىرىسى بارىسىندا ولاردىڭ ىشىندەگىسىن شىعارۋىنا مۇمكىندىك بەرەمىز. وتباسىلىق سوتتاردا مىندەتتى تۇردە ءقازىر پسيحولوگ مامان قاتىسادى. ولار ەرلى زايىپتىلارمەن قالاي سويلەسۋدى بىلەدى، ارنايى سول سالادا ءبىلىم العان مامان بولعاندىقتان قاي وتباسىنداعى ەرلى زايىپتىلاردىڭ ماسەلەسىن قاي جاعىنان شەشكەن دۇرىس ەكەنىن جاقسى بىلەدى.
سوعان ساي سۇراقتارىن قويىپ، ولاردىڭ اشىلۋىنا، ماسەلەسىنىڭ وڭ شەشىلۋىنە ىقپال ەتەدى. مەن الەۋمەتتىك جەلىدەگى وقىرماندارىممەن وي ءبولىسىپ، كەڭەس بەرۋ كەزىندە، ءجيى ايتامىن. اجىراسۋ پروسەسى كەزىندە ەرلى-زايىپتىلارعا ءۇش سۇراق قويامىز.
الدىمەن «ءبىر بىرلەرىڭىزدى ءسۇيىپ قوسىلدىڭىزدار ما» دەپ سۇرايمىن. ارينە، ولار كوپ جاعدايدا ۇلكەن ماحابباتپەن قوسىلعاندار. سوسىن «ورتاق بالالارىڭىز اڭساپ كۇتكەن، قالاۋلى بالالار ما» دەپ سۇرايمىن. وعان دا «ءيا» دەپ جاۋاپ بەرگەن كەزدە، «جۇبايلىق ومىردە ءتاتتى ەستەلىكتەر، باقىتتى ساتتەر بولدى ما» دەگەن سۇراققا كەزەك بەرەمىن. وعان دا «ءيا» دەگەن ۋاقىتتا، پسيحولوگيالىق تۇرعىدان سونىڭ بارلىعىن ەستەرىنە تۇسىرە وتىرىپ، «وتباسىلارىڭىزدى ساقتاعىلارىڭىز كەلە مە»، «جانۇيانى ساقتاۋعا مۇمكىندىك بار ما» دەپ سۇرايمىن. ولار سول ساتتە كوبىسى وتباسىلارىن ساقتاۋعا تىرىسقىسى كەلەتىندەرىن ءبىلدىرىپ جاتادى.
تاتۋلاسۋ كەزىندە ۋاقىت بەرۋ كەزىندە ەر ادامعا گۇل الىپ، ايەلىن وڭاشا تاماقتانۋعا شاقىرىپ، ماسەلەلەرىن ەكەۋارا شەشۋدى تاپسىرامىز. كوپ جاعدايدا بۇل تاسىلدەر وڭ ناتيجە بەرىپ جاتادى. وتباسىلىق سوتتار وسىنداي نەشە ءتۇرلى تەحنيكالاردى وقىپ، ۇيرەنىپ، پسيحولوگيالىق جاعىنان دايىندالعان مامانداردان تۇرادى.
وتباسىلىق سوتتىڭ ماقساتى اجىراستىرۋ ەمەس، تاتۋلاستىرۋ
– بۇگىنگى كۇنى وتباسىلىق سوتتار كوزدەگەن ماقساتىنا جەتىپ جاتىر ما؟
–وتباسىلىق سوتتتار كوزدەگەن ماقساتىنا جەتىپ جاتىر دەپ ويلايمىن. ويتكەنى پسيحولوگيالىق دايىندىقتارى، مەدياسيالىق قادامدارى كوپ جاعدايدا شاڭىراقتاردىڭ شايقالماي، كەرسىنشە تاتۋلاسۋىنا اكەلىپ جاتادى.
وتباسىلىق سوتتار مەن پسيحولوگتار ۋاقىت وتە كوپ تاجىريبە جيناپ، مۇمكىندىگىنشە وتباسى جاراسىمى سىيلاستىقتا ەكەنىن، وتباسى قۇندىلىعىن ساقتاپ، بالالارىن ءتىرى جەتىم ەتپەۋ قاجەتتىگىن ايتىپ شاڭىراقتاردىڭ ساقتالۋىنا ىقپال ەتەدى. ولار وسىنداي دايىندىقتان وتكەن ماماندار.
– سوتقا دەيىن جەتىپ اجىراسۋ ويىنان اينىپ قالاتىندار بولا ما؟
– بۇل وتە ءجيى كەزدەسەدى. وتە ءجيى. ماسەلەن ون ادام اجىراسۋعا سوتقا ارىز تۇسىرسە، سوت بارىسىندا ونىڭ 4-5 ارىزدارىن كەرى الىپ كەتەدى، ال ءتىپتى كەيبىرەۋى اجىراسىپ الىپ، قايتادان بىرگە تۇرىپ، سوسىن قايتا جاراسىپ نەكەلەرىن قيدىرىپ جاتادى. كەيبىر اجىراسۋعا ارىز بەرگەندەر بىرنەشە رەت قيىلعان نەكەسىن بۇزۋعا الىپ كەلىپ جاتادى. ونداي وقيعالار دا بار. وتباسىلىق سوتتىڭ ماقساتى اجىراستىرۋ ەمەس، تاراپتاردى تاتۋلاستىرۋ.
سوندىقتان تاتۋلاستىرۋعا ۋاقىت بەرىپ، ەكى جاقتىڭ ءوزارا تۇسىنىستىگى ءۇشىن سۇراقتار قويىلىپ، ءتىپتى ەكى جاق سۇراماسا دا ءوزىم تاتۋلاستىرۋعا، ويلانۋعا ۋاقىت بەرگەن كەزدەرىم بولعان.
ءالى ەسىمدە جاركەنتتە ءبىر ءىستى قارادىم. ەرلى-زايىپتىلاردىڭ بەس بالاسى بار ەكەن. ايەلى اجىراسۋعا ارىز بەرىپ، ءىس سوتقا كەلدى. «كۇيەۋىم اقشا تاپپايدى» دەپ شاعىم ايتتى.
ەكەۋى دە اجىراسۋعا كەلىسەمىز دەپ تۇرىپ الدى، ايتقان سوزدەرىنەن قايتپاي. ول كەزدە تاتۋلاستىرۋعا بەرەتىن ۋاقىت ماكسيمالدى ءۇش اي بولاتىن. ءقازىر بۇل مەرزىم التى ايعا سوزىلعان.
ياعني، بۇل دا بولسا ەرلى-زايىپتىلاردىڭ قايتا جاراسىپ كەتۋى ءۇشىن جاسالىپ وتىرعان جاعداي. سونىمەن الگى ەرلى-زايىپتىلارعا وزدەرى سۇراماسا دا ءۇش اي مەرزىم تاتۋلاسۋعا ۋاقىت بەردىم. كەيىن ولار تاتۋلاسىپ، اڭگىمەلەرى جاراسىپ ءۇش ايدان سوڭ ارىزدارىن كەرى الىپ كەتۋگە كەلدى. «ءبىز اجىراسامىز دەسەك تە، ءسىز قوسۋعا تىرىسىپ ەدىڭىز، راحمەت سول شەشىمىڭىز ءۇشىن» دەپ العىستارىن ايتىپ كەتتى.
اجىراسۋعا ارىز بەرەتىندەردىڭ كوبىسى جاستار
– جالپى الدارىڭىزعا كەلەتىن ەرلى زايىپتىلار نەگىزىنەن قانشا جاس ارالىعىندا؟
– اجىراسۋعا ارىز بەرەتىندەردىڭ كوبىسى جاستار. ەرەسەك جاستاعى ادامداردىڭ ىشىندە اجىراسقىسى كەلەتىندەر وتە سيرەك. جاس جۇبايلار داعدارىسقا تولى العاشقى جىلدارى وتباسىلىق ومىردەگى كەيبىر قيىندىقتارعا توزبەي اجىراسۋعا تىرىسىپ جاتادى. ۇش-بەس-جەتى جىلدا اجىراسىپ جاتاتىندار كوپ. ال جەتى جىل وتكەن سوڭ اجىراسقىسى كەلەتىندەر وتە سيرەك.
مەنىڭ تاجىريبەمدە بۇگىن ۇيلەنۋ تويلارى بولىپ، ەرتەڭىنە اجىراسۋعا ارىز بەرگەن ەكى جۇپ بار. ءقازىر جاستاردىڭ ءبارى ەركە. ءبىر-بىرىنىڭ سوزدەرىن كوتەرمەيدى. وزىمشىلدىگى باسىم. باستارىنان ءسوز اسىرعىسى كەلمەيدى. «مەن بىرەۋدىڭ ەركە قىزىمىن ال ول نەگە ماعان وسىلاي دەيدى» دەپ سوزگە رەنجىپ قالسا دا اجىراسۋعا اسىعادى.
نەكەنىڭ ويىنشىق ەمەس ەكەنىن، وتباسىنىڭ قاسيەتتى نارسە ەكەنىن، وتباسىلىق قۇندىلىقتارعا قۇرمەت كورسەتۋ كەرەك ەكەنىن تۇسىنبەيدى. وتىرعىزىپ قويىپ سونى تۇسىندىرەمىز. كەيبىرەۋلەر تۇسىنەدى. كەيبىرەۋلەر تۇسىنبەيدى.
مەندە تاعى ءبىر مىنانداي ءىس بولعان. ەرلى زايىپتىلار ءتورت بەس جىل بىرگە تۇرعان. ايەل «ىشكى ىسىمىزگە ەنەم ارالاسادى» دەيدى. سوسىن ەنەسىن شاقىرتتىق. ەنەسىن وتىرعىزىپ قويىپ، قاتار وتىرىپ ءتۇسىندىردىم. كىشكەنتاي بالالارى بار ەكەن. ولارعا وبال بولادى. «راس، بالاڭىز باسقا ايەل الىپ كەلەدى، ال ول قانداي ادام بولاتىنىن قايدان بىلەسىز؟ مىنا بالالار ءتىرى جەتىم بولادى. ايەلگە ەركەك، ەر ادامعا ايەل تابىلادى. ال بالالارعا ءوز تۋعان اكە شەشەسىنەن ارتىق انا، اكە تابىلمايدى دەپ تۇسىندىردىك.
كەلەسى كۇنى ايەل كەلىپ اجىراسۋعا بەرگەن ارىزىن قايتىپ الدى. بۇل جاركەنتتە بولعان وقيعا. شاعىن قالا بولعاندىقتان كەيدە ولاردىڭ اتا انالارىن دا ىسكە ارالاستىرۋعا ءماجبۇر بولىپ جاتاتىنبىز.
– اجىراسۋعا نەگىزگى سەبەپ نە بولىپ جاتادى؟
– قازىرگى تاڭدا اجىراسۋعا نەگىزگى سەبەپ اقشانىڭ جەتىسپەۋشىلىگى دەر ەدىم. ەر ادام دۇرىس اقشا تاپپايدى. ايەل بالا كۇتىمىمەن ۇيدە وتىرادى. سوسىن اقشا جەتىسپەۋشىلىگى باستالىپ، ۇرىس كەرىس كوبەيەدى. اقىرى اقشا تاپپايدى ەكەن، ودان ءوزىم تۇرا بەرەيىن دەپ اجىراسىپ كەتۋگە تىرىسادى.
سوسىن مىنەزىمىز جاراسپادى دەپ جازادى. ماسەلەنى اشىق جازبايدى. وسىلاي بۇركەمەلەپ قويادى، ءبىراق سوتتا تۇپكى سەبەبىن انىقتاماۋىمىزعا دا بولادى. زاڭدا ونداي سىلتەمە بار. ءبىراق ءبىز زەرتتەپ انىقتاۋعا تىرىسامىز.
كەيبىر جەردە كوزگە ءشوپ سالۋ ورىن الىپ جاتادى. ءبىراق ول سيرەك كەزدەسەدى. تاعى ءبىر سەبەپ ەرلى-زايىپتىلاردىڭ ومىرىنە تۋىستارى ارالاسادى. سونى كوتەرە المايدى ەرلى زايىپتىلار. اراعا بىرەۋ تۇسكەن سوڭ شاڭىراق شايقالادى.
جاس قىزدار جۇبايلىق ومىرگە دايىندالۋى كەرەك
– ەرەكشە تاڭ قالدىرعان جۇپتاردىڭ وقيعاسى بولدى ما؟
– ءبىر جۇپتاردىڭ وقيعاسى ءالى ەسىمدە. اجىراسۋعا ارىز بەردى. وتباسىندا ون جاسقا تولماعان ەكى قىزى بار ەدى. اتا-انالار بىرەۋىن اكەسىمەن، ەكىنشىسىن اناسىمەن قالدىرۋدى شەشتى. قوشتاسۋ كەزىندە ءبىر قىز ەكىنشىسىنە: «سوتتا كەزدەسەيىك” دەدى. ولاردىڭ اكەلەرىنىڭ سوتقا قانداي تالعامپازدىقپەن كەلگەنى ءالى ەسىمدە: اق ءتۇستى سالتاناتتى كوستيۋمدە، گالستۋكپەن. «مەن ايەلىمە قانداي ادەمى ادامدى جوعالتقانىن كورسەتەمىن دەپ شەشتىم» دەدى ول.
جالپى قۋانىشقا وراي، اتا-انالار تاتۋلاستى، بالالاردى ءبولۋدىڭ قاجەتى بولمادى. وسى ورايدا ايتا كەتەر جايت، جوعارعى سوت، نەكە-وتباسى داۋلارىنىڭ ەرەكشەلىگىن ەسكەرە وتىرىپ، وتباسى سوتتارىن قۇرۋ جونىندەگى جوبانى ەنگىزىپ وتىر.
اتالمىش سوتتار وتباسىن ساقتاۋ، نەكەنى بۇزۋ، اليمەنتتەردى ءوندىرىپ الۋ، مۇلىكتى ءبولۋ، بالالاردىڭ تۇراتىن جەرىنە تالاپ قويۋ، ءبىر ازاماتتىق ىسپەن انىقتاۋ سياقتى بارلىق تۋىندايتىن داۋلاردى شەشۋ بويىنشا جاقسى ناتيجەلەر كورسەتىپ كەلەدى.
بۇل ءوزىن-وزى اقتاعان حقكو-نىڭ ءبىر كوزى سياقتى. ءبىز ءدال ءقازىر وسى جوبانى تاراپتاردىڭ جانە ولاردىڭ كامەلەتكە تولماعان بالالارىنىڭ ىڭعايلىلىعى ءۇشىن بارلىق جاعداي قاراستىرىلعان وتباسىلىق سوتتار بولادى دەگەن ۇمىتتەمىز. ءبىر ءۇيدىڭ بالالارى بىر-بىرىمەن سوتتا كەزدەسپەسە ەكەن!
تاعى ءبىر جاعداي ەسكە ءتۇسىپ وتىر، ەرلى-زايىپتىلار بىرگە تۇرعان كەزدە ورتاق مەنشىككە پاتەر ساتىپ العان. كۇيەۋى مەملەكەتتىك قىزمەتكەر بولىپ، قىزمەتتىك پاتەر الۋ ءۇشىن كەزەكتە تۇرعان. سوندىقتان ولار اقىلداسىپ، جاڭا پاتەردى ايەلدىڭ جاسى تولماعان ءسىڭلىسىنىڭ اتىنا راسىمدەگەن.
ۋاقىت وتە كەلە، ارالارى سۋىپ، اجىراسۋعا بەل بۋادى. سول كەزدە پاتەر تۋرالى داۋ تۋىندايدى. كۇيەۋ جىگىت بالدىزىنا جانە ونىڭ زاڭدى وكىلى – ەنەسىنە كەلىسىمشارتتى جارامسىز دەپ تانۋ تۋرالى تالاپ قويۋ ارىزبەن سوتقا جۇگىنگەن. سوتتا ەنەسى بۇل پاتەر ءوزىنىڭ اقشاسىنا، قىزىنا باسپانا بولسىن دەپ العاندىعى تۋرالى ۋاجدەر كەلتىرىپ تالاپپەن كەلىسپەي، ونى قاناعاتتاندىرۋدان باس تارتۋدى سۇرايدى.
ەكى جاقتىڭ وسىنداي كەلىسپەۋشىلىكتەرىنىڭ سەبەپتەرىن تۇيىندەگەن سوت، جۇبايلار ءبىرىن-بىرى قيمايتىندارىنا جانە جاقسى كورەتىندەرىنە كوز جەتكىزە وتىرىپ، ارالارىندا مەدياسيا ءراسىمىن بىرنەشە رەت كەيىنگە قالدىرادى، ولاردى بارىنشا تاتۋلاستىرۋعا تىرىسادى، ءبىراق بۇدان ناتيجە شىقپايدى.
سوت بارىسىندا تاراپتار وزدەرىندە پاتەر الۋعا جاعدايلارى بولعانىن قۇجاتتارمەن دالەلدەپ، كۋاگەر رەتىندە ساتۋشىنى، نوتاريۋستى، ەكى جاقتىڭ تۋىسقاندارىن جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن شاقىرتتى. ءىس بىرنەشە ايعا سوزىلىپ كەتتى. تاراپتار ىشتەگى وكىنىش رەنىشتەرىن ابدەن شىعارىپ، سوت جارىسسوزدەرىنە ابدەن شارشاپ كەلگەندە، سۋديا ولارعا سوڭعى رەت تاتۋلاسۋعا ۇسىنىس جاسايدى. سول كەزدە ارالارىنداعى مۇز ەرىپ، ولار بەيبىت كەلىسىمگە كەلدى. ءىس تاتۋلاسۋىمەن اياقتالدى. وسىنداي جاعداي جيىرەك بولسا عوي، شىركىن!
– وتباسى قۇندىلىعىن قايتسەك ارتتىرامىز؟
– جاس جۇبايلارعا ارنالعان ارنايى مەكتەپ اشۋىمىز كەرەك. كەيبىر قىزدار تۇرمىسقا شىققاندا بولاشاق ءومىردى باسقاشا ەلەستەتەدى. ياعني بولمايدى. ءقازىر ءوزىمنىڭ سىڭىلدەرىم تۇرمىسقا شىققاندا وتىرعىزىپ قويىپ تۇسىندىرەمىن. تۇرمىسقا شىعۋ جاڭا وتباسىعا، ءتىپتى مۇمكىن مۇلدەم جاڭا ءبىر اۋىلعا نەمەسە قالاعا تۇرمىس اۋىستىرۋ دەگەن ءسوز.
ال مۇنىڭ ءبارى قىزدىڭ پسيحولوگياسىنا بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە ايتارلىقتاي ۋايىم، كۇيزەلىس. ەگەر وعان قىز دايىن بولسا وندا كۇيزەلىس جەڭىلدەۋ وتەدى. ال ەندى تۇك دايىن بولماي بارسا كۇيزەلىسكە ءتۇسىپ، تەزىرەك كەتكىسى كەلىپ، ۇنەمى كوڭىل كۇيى بولماي باستايدى. بارعان جەرىندە ەنە تاراپىنان دا تۇسىنىسپەۋشىلىكتەر بولۋى ابدەن مۇمكىن ەكەنىن ءتۇسىندىرۋىمىز كەرەك.
وتباسىن قۇرىپ، كۇيەۋىمەن تۇرام دەسە وزىمشىلدىگىن جويىپ، سول ۇيگە ءسىڭىسىپ كەتۋگە تىرىسۋى كەرەك. شىدام، ءتوزىم كەرەك. ايەلگە عانا ەمەس ەركەكتەرگە دە سونداي كەڭەس بەرىلۋى كەرەك. ايەلىنە قامقور بولىپ، كوڭىل ءبولىپ مۇمكىندىگىنشە سول ۇيگە ءسىڭىسىپ كەتۋىنە ىقپال ەتۋى كەرەك. ەڭ بولماسا جولداسى تاراپىنان قولداۋ تاپپاعان قىز اجىراسۋعا اسىعادى.
ەرلى-زايىپتىلار ءبىر بىرىنە ەموسياسىن كورسەتە بەرمەيدى، سەزىمدەرىمەن بولىسپەيدى. «سەنى جاقسى كورەم»، «سەنسىز ءومىرىم قالاي بولار ەد»، «سەنىڭ مەنىڭ ومىرىمدە بارىڭ ءۇشىن شۇكىر» دەگەن سوزدەردى ايتپايدى. ريزاشىلىعىن بىلدىرمەيدى. تۇرمىستىق ومىردە ايەلدىڭ موينىنا تۇسەر جۇك اۋىر. ال ەندى سونى ەر ادامى بولىسە ءبىلۋى كەرەك.
قىزدىڭ جۇبايلىق ءومىر ءۇشىن بالا بوسانۋعا بەل بايلاپ دەنساۋلىعىن اياماي وتىرعانىن، سول ۇيگە قىزمەت ەتىپ قايىن جۇرتىنىڭ كوڭىلىنەن شىعۋعا تىرىسىپ جۇرگەنىن باعالاي بەرمەيدى. ەر ادامى ريزاشىلىعىن ايتپايدى. ايتپەسە كوپ قىزدار مۇمكىندىگىنشە مويىن ۇسىنىپ، بالاسى ءۇشىن شىداۋعا تىرىسىپ باعاتىنىن بايقايمىن.
ەگەر جاس جۇبايلارعا ارنالعان ارنايى تاربيە، سىيلاستىق، ادەپ مەكتەبى اشىلىپ، وتباسى قۇندىعىن ولارعا ۇيرەتسە، وسىنىڭ بارلىعىنا ەرلى زايىپتىلاردى الدىن الا دايىنداسا اجىراسۋلار ازايار ەدى.
پسيحولوگيالىق كومەك بەرسە وتباسىلىق ءومىر جەڭىلدەر ەدى. جاس جۇبايلارعا ارنالعان ارنايى مەكتەپتە قىزدارعا تاماق جاساۋدى دا ۇيرەتسە دۇرىس بولار ەدى. جاسى وتىزعا كەلسە دە تاماق جاساۋدى بىلمەيتىن قىزدار كوپ. سول ءۇشىن وتباسىلىق ءومىردى ۇرەيلەنىپ قارسى الادى. مۇنداي ورتالىقتاردا ەر مەن ايەلدىڭ بارلىق مىندەتتەرىن اشىپ ايتسا، قوعام الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگىن تۇسىندىرسە وتباسىلىق ءومىر جەڭىل تيەر ەدى.
باقىتتى جۇپتاردىڭ حيكاياسى كوبىرەك ناسيحاتتاۋ كەرەك
– ءسىزدىڭ ويىڭىزشا اجىراسۋدىڭ كوبەيۋىنە نە سەبەپ؟
– جاستاردىڭ جۇبايىلىق ءومىردى پسيحولوگيالىق دايىندىقسىز باستاۋى، الەۋمەتتىك جاعداي دا ەلەۋلى سەبەپ. ايەل اقشا تاپپايسىڭ دەيدى. ەركەك سوعان نامىستانادى. ال قوعامدا جوعارى جالاقى تولەيتىن جۇمىس سيرەك. قىمباتشىلىق. تاپقانىن جەتكىزە الماي، امالسىز وتباسىن ساقتاي الماي جاتادى.
سوسىن ەرلى-زايىپتىلاردىڭ ءوزارا كوڭىل بولمەۋى ءبىر بىرىنە اجىراسۋدىڭ ءبىر سەبەبى. ءقازىر تاڭنان كەشكە دەيىن تەلەفونىنا ءۇڭىلىپ قاسىنداعى ايەلىنە كوڭىل بولمەيتىن نەمەسە كەرسىنشە، تەلەفونعا كىرىپ الىپ، جولداسىمەن اڭگىمەلەسپەك تۇگىلى ورتاق ماسەلەلەرىن قاتار وتىرىپ شەشە المايتىن جۇپتار بار. سوسىن ارالارى سۋىپ باستايدى.
– اجىراسۋ كەزىندەگى مۇلىك ءبولىسۋ، بالالارىنىڭ بولۋى، اليمەنت ءوندىرۋ سەكىلدى تۋىندايتىن ماسەلەلەر كوپ. اجىراسۋدىڭ الدىن الۋ ءۇشىن نە ىستەۋىمىز كەرەك؟
– ءيا اجىراسۋعا قاتىستى ماسەلەلەر وتە كوپ. ولار جانە ءبىر بىرىمەن بايلانىستى. كەيبىر كەزدەرى تاراپتار اجىراسۋ تۋرالى ارىزدى اليمەنت ءوندرۋ جانە مۇلىكتى بولۋمەن بىرگە بەرەدى. نەگىزى ءبىر جەردە قارالسا دۇرىس. وسى تۇرعىدان كەلگەندە وتباسىلىق سوتتاردىڭ قۇرىلۋىن قۇپتايمىن.
اجىراسۋدىڭ الدىن الۋ ءۇشىن وتباسى قۇندىلىقتارىن ناسيحاتتاۋعا كوبىرەك كوڭىل ءبولۋىمىز كەرەك. باقىتتى جۇپتاردىڭ حيكاياسى، وتباسىلىق ءومىردىڭ ارتىقشىلىقتارى كوپ ايتىلۋى كەرەك. تەلەديدارداعى جارناما سەكىلدى كوپ كورسەتىلۋى قاجەت.
مەملەكەتتىك ساياسات وسىعان باعىتتالۋى ءتيىس. ەگەر وتباسىلىق قۇندىلىقتاردى ارتتىراتىن قانداي دا ءبىر جوبالار تەلەديداردان بەرىلسە جاقسى بولار ەدى.
سوتقا تالاپ ارىزدى قابىلداماي تۇرىپ پسيحولوگتىڭ كابينەتىنە كىرگىزۋ كەرەك. مەن بۇرىن جاركەنتتە جۇمىس ىستەگەندە بىزدە بۇل تاجىريبە بولدى. اجىراسام دەپ كەلگەندەردى الدىمەن پسيحولوگتىڭ، مەدياتوردىڭ كابينەتىنە كىرگىزەتىنبىز. ول ماماندارعا كىرگەن ەرلى-زايىپتىلاردىڭ وتىز پايىزى سوتقا جۇگىنبەستەن كەرى قايتاتىن.
سۇقباتتاسقان قۋانىش ەرمەكوۆا
