ىزگىلىكتىڭ باستاۋى – وتباسى
«اكە – اسقار تاۋ، انا – باۋرايىنداعى بۇلاق» دەگەن تاماشا ءتامسىل بار. ءاربىر وتباسى – شاعىن مەملەكەت. اكە مەن انا سول شاعىن مەملەكەتتىڭ قۇرۋشىسى، يەسى، قورعانى. بالانىڭ دا جاقسى بولۋى – اتا مەن اناعا بايلانىستى. «اتاعا قاراپ ۇل وسەتىنى، انا قاراپ قىز وسەتىنى» بەلگىلى. وركەن ەسەي ۇلىنىڭ دا اكەسىنىڭ ەرەكشە جان بولعانىن اۋىلداعى اعايىن ءجيى ايتىپ وتىرادى. «ەسەي اقساقال وتە مەيىرىمدى، «ۇلكەنگە قۇرمەتى، كىشىگە ىزەتى» بولەك ەرەكشە جان ەدى. اۋىلداعى اعايىننىڭ ءبارى ايرىقشا قۇرمەت كورسەتەتىن «ۇيادا نە كورسەڭ، ۇشقاندا سونى ىلەسىڭ». وركەن بالامىزدىڭ دا ەسەيدەي اكەنىڭ تاربيەسىن كورىپ وسكەنى بايقالىپ تۇر. ۇنەمى ەلگە، اۋىلعا، اۋىلداعى اعايىنعا قامقور بولىپ جۇرگەنى» دەيدى اۋىلداعى اقساقالدار.
كەيىپكەرىمىزدىڭ اكەسى ەسەي اقساقال جاستايىنان ەڭبەكقور، بويىندا ۇيىمداستىرۋشىلىق قاءبىلەتى مول جان ەدى. ولاي دەيتىنىمىز – ەسەي قاريا بالا كەزدەن-اق ەڭبەككە ارالاسىپ، ءبىلىم الىپ، اۋىلشارۋاشىلىق سالاسىندا جەمىستى ەڭبەك ەتتى. اۋىلدى كوركەيتۋ، دامىتۋ ماقساتىندا اۋىل كولحوزىن، كەيىن اۋىل اكىمى قىزمەتتەرىن ادال اتقاردى. وركەننىڭ اناسى عاليا اپاي – ۇستازدىق قىزمەت اتقارىپ، بالا تاربيەسىنە كوڭىل بولگەن جان. مەكتەپتە فرانسۋز تىلىنەن ساباق بەردى. عاليا اپايدان ءتالىم العان شاكىرتتەر ءاردايىم ۇستازدارىن جىلى لەبىزبەن ەسكە الادى.
تۋعان جەرگە تۋىڭدى تىك
سپورتتى سۇيمەيتىن بالا جوق. كىشكەنتايىنان اسىق ويناپ، دوپ تەپكەن اۋىلدىڭ قارا دومالاقتارىنىڭ ەڭ ۇلكەن ارمانى – سپورت كەشەنىندە جاتتىعۋ. ىسكەر ازامات اۋىلداعى اعايىننىڭ ارمانىن دالادا قالدىرماي، ولاردىڭ سپورتپەن شۇعىلدانۋىنا ەرەكشە جاعداي جاساپ بەردى. ونىڭ دالەلى – ەسەي بايماحان ۇلى اتىنداعى سپورت كەشەنى. ۇزاق جىلدار بويى پايدالانىلماي، قاڭىراپ قالعان عيماراتتى جەكەمەنشىكتەن ساتىپ الىپ، ءوز قارجىسى ەسەبىنەن قىرۋار قارجى قۇيىپ، ءزاۋلىم سپورت سارايىنا اينالدىردى. سپورت كەشەنىنە قاجەتتى سپورتتىق قۇرال-جابدىقتارمەن دە قامتاماسىز ەتتى. قازىرگى تاڭدا اتالعان سپورت كەشەنى اۋداننىڭ بالانسىنا بەرىلىپ، سپورتتىڭ بوكس، ۆولەيبول، باسكەتبول جانە ەركىن كۇرەس تۇرلەرىنەن ۇيىرمە اشىلىپ، جاستار مەن ءجاسوسپىرىمدەردىڭ سپورتپەن شۇعىلدانىپ، بوس ۋاقىتتارىن ءتيىمدى پايدالانۋىنا دا مۇمكىندىك جاساپ بەردى.
سپورت كەشەنىندە 80 بالا سپورتتىڭ تۇر-تۇرىمەن جاتتىعىپ ءجۇر. سونداي-اق اۋىل تۇرعىندارىنىڭ دا ءبىر مەزەت فۋتبول، باسكەتبول، ۆولەيبول سىندى سپورت تۇرلەرىمەن اينالىسۋىنا دا جاعداي جاسالعان. كەشەن اشىلعالى بەرى مەكتەپ سپورتشىلارى وبلىستىق، رەسپۋبليكالىق جانە حالىقارالىق تۋرنيرلەردە جاقسى ناتيجەلەر كورسەءتىپ، بيىك بەلەستەرگە جەتىپ ءجۇر.
تۇلكىباس جۇرتى ايرىقشا قۇرمەتتەپ ايتاتىن تاعى ءبىر يگىلىكتى ءىس – مامبەت اتا مەشىتىنىڭ قايتا ءجوندەۋدەن وتكىزىلگەنى. مەشىت – مۇسىلمان بالاسىنىڭ قاجەتتى دۇعا-تىلەكتەرىن ءبىر اللا تاعالادان عانا سۇرايتىن، پەندەلىك قاتەلىكتەرى ءۇشىن كەشىرىپ سۇراپ، تاۋبەگە كەلەتىن ءقادىرلى مەكەنى. مەشىت تابالدىرىعىن اتتاعان جاننىڭ قادامىنا ساۋاپ جازىلادى. پايعامبارىمىزدىڭ حاديستەرىندە ايتىلعانداي، مەشىتكە كەلۋشىلەردىڭ وڭ اياعىنا ساۋاپ جازىلىپ، دارەجەسى ارتاتىن بولسا، ءاربىر باسقان سول اياعىنىڭ كۇنا-كەمشىلىكتەرى كەشىرىلەدى. وركەن ەسەي ۇلى ماشات اۋىلىنداعى مامبەت اتا مەشىتىنە دە دەمەۋشىلىك جاساپ، جوندەۋ جۇمىستارىن ءجۇرگىزىپ، شاتىرىن جاڭارتىپ بەردى. ەسكى مەشىتتىڭ جاڭارىپ قالعانىنا اۋىلداعى اعايىن دا ءدان ريزا.
ەلدەگى اعايىننىڭ باسى اۋىرىپ، بالتىرى سىزداسا باراتىن مەكەنى – دارىگەرلىك امبۋلاتوريا. اۋىل تۇرعىندارى تالاي جىل اۋىل مەن اۋدان اراسىندا شابىلىپ ءجۇردى. ءقازىر اۋىلدىق دارىگەرلىك امبۋلاتوريانىڭ ءوزىنىڭ جەدەل جاردەم اۆتوكولىگى بار. ونى سىيعا تارتقان دا – ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىز. ودان بولەك، اۋىلعا قاجەتتى بالاباقشا عيماراتىنىڭ قۇرىلىسىنا دا قارجى ءبولىپ، ەل يگىلىگىنە اينالدىردى. بالاباقشا سالىنعان جەر جەكەلەگەن ادامداردىڭ يگىلىگىندە بولىپ، قاراۋسىز جاتقان ەدى. جەكەمەنشىك جەردى ساتىپ الىپ، كوركەيتىپ، كوگالداندىرىپ، كۇل-قوقىستان تازارتىپ، ەلدىڭ يگىلىگىنە اينالدىردى. بالاباقشا قۇرىلىسىن سالۋدا حالىق قالاۋلىسىنىڭ ءىنىسى اسىلبەك كارىبايەۆتىڭ دا ۇلەسى زور. «ءىنىسى باردىڭ تىنىسى بار» دەگەن – وسى. وركەن اعاسىنا قامقورلىق كورسەتىپ، بالاباقشا قۇرىلىسىنىڭ بىتۋىنە قولعابىس تيگىزدى. بۇگىندە ەلۋ ورىندىقتى بالاباقشا حالىققا قىزمەت ەتۋدە. ماشات اۋىلىنداعى «اۋليە» باستاۋى دا قورشاۋعا الىنىپ، باسىنا بەلگى ورناتىلدى.
ت.رىسقۇلوۆ، تۇلكىباس، ساستوبە ەلدىمەكەندەرىنە رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن بولىنگەن قاراجاتقا قوسىمشا حالىق قالاۋلىسىنىڭ ىقپالىمەن 2،5 ملرد تەڭگە قارجى ءبولىندى. بۇگىندە ءوزى سايلانعان ءوڭىرءدىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەلەرىنىڭ شەشىلۋىنە ىقپال جاساپ وتىر.
ارتىق عىلىم – كىتاپتا
حاكىم اباي: «ارتىق عىلىم كىتاپتا، ەرىنبەي وقىپ كورۋگە» دەيدى. «جاقسى كىتاپ – اقىلدى ادامنىڭ اڭگىمەسىمەن بىردەي» دەپتى تولستوي. قۇندىلىقتىڭ كىلتى – كىتاپتا. ءالىشەر ناۋايدىڭ «كىتاپ – اقىلىنا التىن سۇرامايتىن التىن قازىنا» دەگەن ءتامسىلىن ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىز دە بەرىك ۇستانادى. ونىڭ دالەلى – اۋىل كىتاپحاناسى. وركەن ەسەي ۇلى اۋىل تۇرعىندارىن كوركەم ادەبيەتكە تارتۋ ماقساتىندا ءوز قاراجاتىنان قارجى ءبولىپ، كىتاپحانا تۇرعىزدى. ول كىتاپحاناعا 3800 كىتاپ قورىن سىيلادى. ارتىق عىلىمنىڭ كىتاپتا ەكەنىن سەزىنبەسە، اۋىلداعى اعايىننىڭ، جاس جەتكىنشەكتىڭ كوكىرەك كوزى وياۋ بولعانىن قالاماسا، وسىنداي ىس-ارەكەتكە بارار ما ەدى؟! ماكسيم گوركييدىڭ «ەگەر مەن بايىسام – تەك قانا كىتاپ ساتىپ الار ەدىم» دەگەن ءسوزى ەسكە تۇسەدى. كەيىپكەرىمىز دە بالا كەزىنەن وسى قاعيدامەن ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى. ءقازىر اۋىل كىتاپحاناسىندا كىتاپ قۇشاقتاعان بالا كورسەڭىز، كەيىپكەرىمىزدىڭ ارمانى ورىندالعانى.
كەيىپكەرىمىز ماراپاتتان دا كەندە ەمەس. ەلگە اتقارعان يگىلىكتى ىستەرى ءۇشىن، اۋداننىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنا، سپورت سالاسىنا قوسقان ۇلەسى ءۇشىن تۇلكىباس اۋدانى اكىمىنىڭ العىس حاتتارىمەن، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ تۋريزم، دەنە شىنىقتىرۋ جانە سپورت باسقارماسىنى قۇرمەت گراموتاسىمەن، ۇلتتىق قوعامدىق «التىن جۇرەك» سىيلىعىمەن ماراپاتتالعان. تۇلكىباس اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى. ەلباسىنىڭ قولىنان «ەرەن ەڭبەگى ءۇشىن» مەدالىنالدى.
ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ: «تۋعان جەرگە، ونىڭ مادەنيەتى مەن سالت-داستۇرلەرىنە ايرىقشا ىڭكارلىكپەن اتسالىسۋ – شىنايى پاتءريوتيزمنىڭ ماڭىزدى كورىنىستەءرىنىڭ ءبىرى. بۇل – كەز كەلگەن حالىقتى انشەيىن بىرىگە سالعان قاۋىم ەمەس، شىن مانىندەگى ۇلت ەتەتىن مادەني-گەنەتيكالىق كودىنىڭ نەگىزى. ءبىزءدىڭ بابالارىمىز عاسىرلار بويى ۇشقان قۇستىڭ قاناتى تالىپ، ءجۇگىرگەن اڭنىڭ تۇياعى توزاتىن ۇلان-عايىر اۋماقتى عانا قورعاعان جوق. ولار ۇلتتىڭ بولاشاعىن، كەلەر ۇرپاعىن، ءبىزدى قورعادى. سان تاراپتان سۇقتانعان جات جۇرتقا اتامەكەننىڭ قارىس قادامىن دا بەرمەي، ۇرپاعىنا ميراس ەتتى» دەيدى.
باسقا قالاعا كوشىپ كەتسە دە، تۋعان جەرىن ۇمىتپاي، ۇنەمى قامقورلىعىنا الىپ جۇرەتىن ازاماتتاردى دا ەل بىلۋگە ءتيىس. وركەن ەسەي ۇلى: «ەلىمە تيتتەي دە ءبىر جاقسىلىق جاساسام، ول اتىمدى شىعارسام دەگەن ماقساتتان تۋىنداپ وتىرعان جوق. قولىمنان كەلسە، ەلگە شاپاعاتىمدى تيگىزگىم كەلەدى. اۋىلىما ينەنىڭ جاسۋىنداي جاقسىلىق ەتسەم، ول انام مەن اكەمنىڭ الدىنداعى بالالىق پارىزىم. اباي اتامىزدىڭ: «ءوزىڭ قۇرمەتتەمەگەن نارسەگە بوتەننەن ءقايتىپ قۇرمەت كۇتەسىڭ؟» دەگەن اتالى ءسوزى بار. اتا-انامىز ءومىر بويى تۋعان جەردە ەڭبەك ەتىپ، تەر توكتى. ءبىزدىڭ دە ماقساتىمىز – ەلدىڭ بەرەكە-بىرلىگىن، ىنتىماعىن ساقتاي وتىرىپ، ۇلكەن-كىشىگە قۇرمەت كورسەتۋ» دەيدى.
قانداي جاعداي بولسا دا، زامانا قالاي قۇبىلسا دا، ادامدىق قاسيەتىنەن اينىمايتىن، ەل-جۇرتىن ۇمىتپاي، وعان قامقورلىق جاساپ جۇرگەن جاندار كوپ. سونىڭ ءبىرى – وركەن ەسەي ۇلى. حاكىم ابايدىڭ: «سۇيەر ۇلىڭ بولسا، سەن ءسۇي، ءسۇيىنەرگە جارار ول» دەگەن ولەڭ جولى ەسكە تۇسكەندە، ەل ءۇشىن، ۇرپاق ءۇشىن ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن وسىنداي ازاماتتارىمىز ويعا ورالارى انىق. حالىق قالاۋلىسىنىڭ اتقارار ءىسى الدا. ءالى تالاي بيىكتەردى باعىندىرارى ءسوزسىز. تۋعان جەردەن، ياعني تۇلكىباس اۋدانى، ماشات وڭىرىنەن سپورتتا باعى جانعان مىقتىلار توپ جارىپ جاتسا، وندا وركەن ەسەي ۇلىنىڭ ارمانى ورىندالعانى.
ماتەريالداردى «ايقىن» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى گۇلزينا بەكتاس دايىندادى.
