ەكسپورتقا باسىم كوڭىل بولە باستاعان ايماق ەلدەرى وسى ارقىلى جۇمىسسىزدىق ماسەلەسىن شەشىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋدى كوزدەيدى. الايدا قىتايدىڭ دا ءوز بىلگەنى بار. ورتا ازياعا ءوز نارىعىن ايقارا اشىپ، وسىنىڭ نەگىزىندە ىقپالىن ارتتىرا ءتۇسۋدى ماقسات تۇتادى.
«بەيجىڭ ايماق ەلدەرىنە نەسيە تاراتۋدى تىيىپ، ىقپال ەتۋدىڭ وزگە جولىن جۇزەگە اسىرىپ كورمەك»، – دەيدى Eurasianet.
ورتا ازيانىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنە ەسىگىن ايقارا اشقان جۇڭگو ايماقپەن اراداعى ەكونوميكالىق ارىپتەستىكتىڭ جاڭا كەزەڭىنە اياق باسپاق.
Eurasianet جازعانىنداي، جۇڭگو وسى كۇنگە دەيىن ورتا ازيادان مۇناي مەن گازدان وزگە جارىتىپ ەشتەڭە الماعان. بىلتىردان بەرى وسى ساياساتقا تۇزەتۋ ەنگىزگەن بەيجىڭ شيكىزاتتان وزگە تاۋاردى ساتىپ الۋعا قۇلىق تانىتىپ ءجۇر.
«ورتا ازيادان جۇڭگو نارىعىنا وتەتىن ازىق-تۇلىك، كوكونىستىڭ اياسى كەڭىپ كەلەدى. فيتاسانيتارلىق كەلىسىمشارتتارعا قانداي دا ءبىر بيۋروكراتياسىز قول قويىلۋدا. جۇڭگو ايماقتىڭ كاسىپكەرلەرىنە ەكسپورتتىق ليسەنزيا الۋعا جاردەمدەسىپ، قحد-دىڭ ەلەكتروندى ساۋدا سالاسىنداعى ەرەكشەلىكتەرىن ەرەكشە ىقىلاسپەن تۇسىندىرۋدە»، – دەيدى Eurasianet.
بەيجىڭنىڭ مۇنىسى بەكەر ەمەس. البەتتە، وسى ارقىلى جۇڭگو ايماقتىڭ ەكونوميكالىق تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتەدى، ەكىنشى جاعىنان جۇڭگو كومپانيالارىنا ايماق نارىعىنا ەنۋىنە جول اشادى ءارى ساياسي ىقپالىن كۇشەيتە تۇسەدى.
Eurasianet پايىمداۋىنشا، جۇڭگو ايماق ەلدەرىندەگى ينفراقۇرىلىمدىق نىساندارعا بولگەن نەسيەلەردىڭ ناتيجەسى شامالى ەكەنىنە كوزى جەتكەن. ال مىنا ءبىر ءادىستىڭ اقىر سوڭى ءوزىن-وزى اقتارىنا كۇماندانبايدى.
جۇڭگو نارىعىنا كىرە وتىرا ورتا ازيانىڭ ەكسپورتشىلارى دوللارمەن تابىس تابادى، تابىس تاپقاسىن ءتۇسىمىن كوبەيتكىسى كەلەدى، تيىسىنشە جاڭا جۇمىس ورىندارىن قۇرادى، وسى ارقىلى بەيجىڭگە باسىبايلى بايلانعانىن بايقاماي قالادى.
ايتالىق، جۇڭگو كورەيا مەن اۆستراليانى جازالاعىسى كەلسە، بۇلاردىڭ تاۋارىن ءوز نارىعىنا وتكىزبەي قويادى.
ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ ۇكىمەتى ەكسپورت سالانى دامىتۋعا مۇددەلى ەكەنىن الدەنەشە رەت ايتقان. ولار وسى ارقىلى جۇمىسسىزدىق ماسەلەسىن شەشۋدى كوزدەيدى. اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ پوتەنسيالىن كوتەرگىسى كەلەدى.
2019-دا بەيجىڭگە ساپار شەككەن قازاقستان پرەزيدەنتى توقايەۆ قىتايعا تاسىمالداناتىن بيدايدىڭ كولەمىن ءۇش ەسە ارتتىرۋدى ۇسىندى. بۇل ەكسپورت الەۋەتىن ارتتىرعىسى كەلەتىن قازاقستان ءۇشىن ۇلكەن مۇمكىندىك ەكەنىن ايتتى.
توقايەۆ بيداي ساۋداسىمەن عانا شەكتەلگەن جوق. قازاقستاننىڭ جۇڭگو نارىعىنا ارناپ ءسۇت ونىمدەرىن، سيىر ەتىن، قۇس ەتىن، قوي ەتىن، شوشقا ەتىن، ۇن، استىق جانە مايلى داقىلدار جەتكىزۋگە ساقاداي-ساي وتىرعانىن تىلگە تيەك ەتتى. «ءبىز جۇڭگو نارىعىنا تاسىمالداناتىن ەكولوگيالىق تازا ونىمدەردىڭ كولەمىن كوبەيتە تۇسۋدە كوزدەيمىز» دەدى توقايەۆ.
وزبەك باسشىسى ميرزيويەۆ تە سول سارىندا سويلەگەن. قىتايعا ەكسپورتتالاتىن اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن بەس ەسە ارتتىرۋدى جوسپارلاپ وتىرعانىن جەتكىزگەن.
«بەيجىڭ ستراتەگياسى ەكى تارماقتان تۇرادى. ولار الدىمەن 1،4 ملرد تۇتىنۋشىسى بار ىشكى نارىققا كىرۋگە جول اشادى. ساياساتى ەكسپورتقا باعىتتالعان، جۇڭگو نارىعىن يگەرۋگە قۇلىقتى كومپانيالاردى قارجىلاندىرادى.
بۇل ۇزاقمەرزىمدى جوبا. قازاقستانداعى ينۆەستيسيالىق اگەنتتىكتىڭ دەرەگىنشە بيىل ەلدە ەت ەكسپورتى باعىتىنداعى جالپى قۇنى 127 ملن دوللارعا باعالانعان 5 كاسىپورىن اشىلادى، ونىڭ ىشىندە جۇڭگو كاپيتالىنىڭ كومەگىمەن قابىرعاسى قالاناتىن قۇنى 26 ملن دوللارعا باعالانعان ءىرى جوبا بار. كاسىپورىن الماتى وبلىسىندا اشىلادى.
قازاقستان ۇكىمەتى ەلدىڭ «حالىقارالىق ازىق-تۇلىك حابىنا» اينالاتىن مۇمكىندىگى بارىن اركەز ماقتانا ايتادى. جۋرناليستەرمەن ساۋالداسقان ساۋدا ءمينيسترى باقىت سۇلتانوۆ ءوزى باسقاراتىن ۆەدومستۆونىڭ جىل سايىن 100-دەن اسا قازاقستاندىق كومپانيانىڭ ءونىمىن سىرتقى نارىققا شىعارۋدى جوسپارلاپ وتىرعانىن جەلپىنە جەتكىزگەن. سۇلتانوۆتى سوزدەن ىسكە كوشكەن كەزدە باعالايتىن بولامىز»، – دەيدى Eurasianet.
سايت دەرەگىنشە، سوڭعى جىلدارى قازاقستان شيكىزات تاۋەلدىلىگىنەن بىرتە-بىرتە ارىلىپ كەلەدى. بۇل ءۇردىس 2015 جىلدان بەرى بايقالۋدا ەكەن. وزبەكستان دا سولاي. ەكونوميكاسى ماقتا ەكسپورتىنا بايلانعان تاشكەنت سوڭعى جىلدارى «قۇلدىقتان» قۇتىلۋعا تىرىسۋدا.
ايتسە دە، جالپى ىشكى ونىممەن (ءجىو) سالىستىرعاندا ەكى ەلدىڭ سىرتقى نارىققا تاسىمالدايتىن تاۋار كولەمى تىم-تىم ماردىمسىز (قازاقستاننىڭ ءجىو-سى 180 ملرد، وزبەكستاندا بۇل كورسەتكىش 58 ملرد-تى قۇرايدى).
Eurasianet مالىمەتىنشە، تاجىكستان مەن قىرعىزستاندا قحر-عا تاسىمالداناتىن ەكسپورت كولەمى وسپەگەن.
«قازاقستان، وزبەكستان جانە ءتاجىستاندا قىتايعا قارسى ۇلكەن اۋديتوريا بار. سوعان قاراماي اتالعان ەلدەر جۇڭگو ينۆەستورىمەن جۇمىس ىستەۋگە ىنتىق. قىرعىزستانداعى جاعداي ءسال بولەك. مۇنداعى قىتايلىق كاسىپورىندار قاشان كورسەڭ بوپسالاۋ مەن زورلىق-زومبىلىققا ۇشىراپ جاتادى. ماسەلەن، بىلتىرعى جىلدىڭ اقپانىندا قۇنى 280 ملن دوللارعا باعالانعان «ات-باشي» يندۋستريالدى ساۋدا-لوگيستيكالىق ورتالىعىنىڭ قۇرىلىسى توقتاپ قالدى. قىرعىزدار كەلىسسوزدى كىلت ءۇزدى. بىشكەك وسىلايشا، ءوز ەكونوميكاسىن ءارتاراپتاندىرىپ، رەسەيدەن تۇسەتىن اقشا اۋدارىمدارىنا تاۋەلدىلىكتەن قۇتىلۋ مۇمكىندىگىنەن ايىرىلدى»، – دەيدى Eurasianet.
...
جارايدى، ورتا ازيانىڭ كاسىپكەرلەرى جۇڭگو نارىعىنا كىردى. ولار بۇل جاقتا قانداي كەدەرگىمەن كەزدەسۋى مۇمكىن؟
Eurasianet جازعانىنداي، ءبىزدىڭ بيزنەسمەندەر جۇڭگو نارىعىندا ەكى ءتۇرلى كەدەرگىمەن بەتپە-بەت كەلەدى ەكەن.
العاشقىسى، جۇڭگو نارىعى اسا اۋقىمدى نارىق. ورتا ازيادا باسەكە مۇنداعى بيزنەس الاماننىڭ شاڭىنا دا ىلەسە المايدى. كوپتەگەن سالالاردى الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنە جەتكەن ءىرى ەكسپورتشىلار «يەمدەنىپ» العان.
بەيجىڭ بۇل تۋرالى بىلمەيدى ەمەس، بىلەدى. وسى سەبەپتى ورتا ازيادان كەلگەن كاسىپكەرلەردى باسەكەلەستىكتىڭ قىر-سىرىنا ۇيرەتەدى ەكەن. تاۋارىن جۇڭگو سورەلەرىنە ەش كەدەرگىسىز جەتكىزۋدىڭ ءامال-ادىسىن كورسەتەدى. ايماقتاعى وندىرىستىك پروسەستەردى مودەرنيزاسيالاۋدى ءوز قالتاسىنان وتەيدى.
ال جۇڭگو نارىعىنا كىرگەن ورتا ازيا كاسىپكەرلەرى وزگەلەردەن وزىپ، وسى نارىقتى بيلەپ-توستەۋدى كوزدەمەيدى. ايماقتان كەلەتىن ەكسپورتتاۋشىلار ءبىرقاتار سەكتوردان از-مۇز ۇلەس السا دا جەتكىلىكتى، وسىنىڭ وزىنەن-اق قىرىپ تابىس تابادى.
«ەكىنشى ماسەلەس – لوگيستيكا. قىتايدىڭ شىعىس جاعالاۋىندا ورنالاسقان قالالارعا جەتۋ قيىن. تاۋاردى ۇشاقپەن جەتكىزۋى ءوزىن-وزى اقتامايدى. قىمبات. كولىكپەن تاسۋ مەحنات.
مۇنى جاقسى تۇسىنگەن بەيجىڭ دە، ورتا ازيا ەلدەرى دە ترانسشەكارالىق لوگيستكانى دامىتۋدى ماقسات تۇتىپ وتىر. ءبىراق بۇل ايتۋعا وڭاي. ىلگەرىدە اتى اتالعان «ات-باشي» جوباسى ىسكە كەلگەندە كەسە-كولدەنەڭ شىعار كەدەرگىلەردىڭ كوپ ەكەنىن كورسەتىپ تۇر»، – دەيدى Eurasianet.
ايتپاقشى...
جۇڭگو بىلتىر ەلگە ەت كىرگىزەتىن نەگىزگى ەكسپورتتاۋشى اۆستراليانى نارىقتان قۋىپ شىقتى. وسى ەلدەن كەلەتىن سيىر ەتىنە شەكتەۋ ەنگىزگەن بەيجىڭ وسى ارقىلى قىتايدىڭ ادام قۇقىعى باعىتىنداعى ساياساتىن سىنعا العان كانبەرراعا جاۋاپ قاتتى.
ساراپشىلار پىكىرىنشە، قازاقستان بۇل مۇمكىندىكتى ءمۇلت جىبەرمەۋى كەرەك. قىتايدىڭ ەتكە دەگەن سۇرانىسىن ءوتىپ، اقشاعا بوگىپ جاتقان نارىقتى يگەرىپ اكەتۋگە ءتيىس. قىتايلار شوشقا ەتىن جەمەي تۇرا المايدى. وسىنى ەسكەرگەن دانيالىق جانە جۇڭگو ينۆەستورلارى اقمولا وبلىسىنداعى شوشقا ءوسىرۋ كومپلەكسىنە 22 ملن دوللار ينۆەستيسيا قۇيۋعا ۋاعدالاسقان بولاتىن.
...
2020 جىلدىڭ سەگىز ايىندا قىتاي-قازاقستان شەكاراسىنداعى تاسىمال كولەمى 14،2 ملن توننانى قۇراعان. بۇل 2019 جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 30 پروسەنتكە كوپ.
اۋدارعان اياۋلىم شايماردان
دەرەككوز: Eurasianet.org
