مادەنيەتىمىز ۇقساس
– جۇڭگو مەن قازاقستاننىڭ قارىم-قاتىناسى مىزعىماس ەكەنىنە بىرنەشە دالەل بار. بىرىنشىدەن، ەكى ەل گەوگرافيالىق جاعىنان بىر-بىرىنە وتە جاقىن، عاسىرلار بويى سەنىمدى ءارى تاتۋ كورشى بولىپ كەلەدى. ءبىز ۇلى جىبەك جولى ارقىلى ەتەنە ارالاسىپ، ءوزارا ءتيىمدى ءارى دوستىق بايلانىستاردى ورناتا بىلدىك. وسى قارىم-قاتىناس ۇرپاقتان ۇرپاققا جالعاسىپ كەلەدى. جۇڭگو مەن قازاقستان حالىقتارى – تاتۋ كورشى، ارىپتەس، بىر-بىرىنە تۋىس. قۇدايدىڭ ءوزى وسى تاريحتى جانە شىندىقتى وزگەرتە المايدى، – دەپتى سياو مىرزا.
ەلشىنىڭ ايتۋىنشا، ەكى ەل دە شىعىس وركەنيەتىنە ءتان وتباسى قۇندىلىقتارىن ەرەكشە دارىپتەيدى. «ۇلكەنگە – قۇرمەت، كىشىگە – ىزەت» قاعيداسىن ۇستانادى. جۇڭگو دا، قازاق تا ەگويزمگە جول بەرمەيدى. جاقىنعا قامقور بولا بىلەدى. بۇنىڭ ءبارى – مادەنيەتتىڭ ۇقساستىعى. ال مادەنيەت – ول حالىقتىڭ جانى، ىشكى بولمىسى. وسى ۇقساستىقتىڭ ارقاسىندا ءوزارا سىيلاستىق پەن قۇرمەت قالىپتاسادى.
– جۇڭگو ۇكىمەتى العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن مويىندادى. ال 1992 جىلى 3 قاڭتاردا ەكى مەملەكەت ەلشىلەردىڭ دەڭگەيىندە ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناس ورناتتى. سودان بەرى جۇڭگو كوشباسشىلارى مەن قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ جەتەكشىلىگىمەن جۇڭگو مەن قازاقستاننىڭ بايلانىسى دامىپ كەلەدى، – دەپ اتاپ كورسەتتى سياو.
ماڭگىلىك ارىپتەستىككە قالاي جەتتىك؟
ەلشى جۇڭگو ۇكىمەتىنىڭ 1995 جىلعى قاۋىپسىزدىك كەپىلدىگىن بەرۋ تۋرالى مالىمدەمەسىن ەسكە الدى. ءۇش جىلدان كەيىن ەكى ەلدىڭ شەكارا ماسەلەسى تولىعىمەن شەشىلدى. ال 2002 جەلتوقسان ايىندا جۇڭگو مەن قازاقستان «دوستىق، ارىپتەستىك پەن كورشىلىك تۋرالى» كەلىسىمدى راسىمدەدى. وسىلايشا، ەكى جاقتى قارىم-قاتىناستىڭ نەگىزى قالاندى.
2005 جىلى شىلدە ايىندا جۇڭگو مەن قازاقستان ستراتەگيالىق ارىپتەستىكتى باستايتىنىن مالىمدەدى. 2011 جىلى وسى باستاما جان-جاقتى ستراتەگيالىق ارىپتەستىككە ۇلاستى. ەكى جىلدان كەيىن قحر ءتوراعاسى سي سزينپين قازاقستانعا ساپار جاساپ، «جىبەك جولى» ەكونوميكالىق بەلدەۋىن قۇرۋ باستاماسىن جاريالادى.
2015 جىلى ەكى تاراپ جان-جاقتى ستراتەگيالىق ارىپتەستىكتىڭ جاڭا كەزەڭىنە اياق باسقانىن مالىمدەدى. ال 2019 جىلى قىركۇيەك ايىندا قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ قىتايعا جاساعان ساپارى كەزىندە ەكى ەلدىڭ باسشىلارى ماڭگىلىك ستراتەگيالىق ارىپتەستىكتىڭ ورناعانىن جاريالاعان بولاتىن.
– مىنەكي، وسىنىڭ ءبارى تاريحي دوستىقتىڭ جالعاسى عانا ەمەس، ەڭ جاقىن ءارى ەڭ مىقتى قارىم-قاتىناستىڭ كورىنىسى بولسا كەرەك. بۇل – ۇرپاقتان ۇرپاققا جالعاسىپ كەلە جاتقان مىزعىماس دوستىق پەن ءوزارا ءتيىمدى ارىپتەستىكتىڭ ناتيجەسى، – دەپ اتاپ كورسەتتى سياو.
قىتايدىڭ سالعان ينۆەستيسياسى 29،3 ملرد دوللارعا جەتتى
ەلشى «ءبىر جول، ءبىر بەلدەۋ» باستاماسىن «نۇرلى جول» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىمەن ۇندەستىرۋ شارالارىنا دا باسا نازار اۋداردى. ونىڭ ايتۋىنشا، وسى شارالار ەكى ەلدىڭ دامۋىنا جول اشادى. ال حالىقتار بىر-بىرىنە جاقىنداي تۇسەدى. ءقازىردىڭ وزىندە «ءبىر جول، ءبىر بەلدەۋدىڭ» ناتيجەسى جوق ەمەس. وتكەن جىلى جۇڭگو مەن قازاقستاننىڭ تاۋار اينالىمى 20 ميلليارد دوللاردان استى. بۇل كورسەتكىش ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناستار ورناعالى 50 ەسەگە ءوستى.
قىتايدىڭ قازاقستانعا سالعان ينۆەستيسياسى 29،3 ميلليارد اقش دوللارىن قۇرادى. ال مەردىگەرلىك بويىنشا ينجەنەرلىك كەلىسىمدەردىڭ كولەمى 32 ميلليارد دوللارعا جەتتى. قازاقستاندا 3 مىڭنان استام قىتايلىق كاسىپورىن تىركەلدى. ۇلى دالا ارقىلى قىتاي-قازاق مۇناي قۇبىرى جانە «جۇڭگو – ورتالىق ازيا» گاز قۇبىرى وتەدى. 55 ينۆەستيسيالىق جوبا انىقتالدى. ولاردىڭ جالپى سوماسى – 27،4 ميلليارد دوللار. سونىڭ ىشىندە مۇناي وڭدەۋ زاۋىتى، «باتىس جۇڭگو – باتىس ەۋروپا» كولىك ءدالىزى، نۇر-سۇلتان قالاسىنداعى اينالما جول جانە فوتو-ەلەكتروستانسيا بار. سۋپەركومپيۋتەر ورتالىعى سياقتى جاڭا جوبالار دا ۇسىنىلىپ وتىر.
گەوساياسي مەنمەندىك جانە قىزعانىش
– ءسوز جوق، قىتاي-قازاق قارىم-قاتىناستارى ورتاق مۇددەنى كوزدەيدى جانە ستراتەگيالىق ارىپتەستىككە نەگىزدەلگەن. ونى ەشكىم بۇزا المايدى. وسى ورايدا ايماقتان تىس كەيبىر مەملەكەتتەردىڭ قىتاي-قازاقستان بايلانىسىنىڭ تابىستى دامىعانىن قالامايتىنىن ايتا كەتكەن ءجون. سونىڭ ارعى جاعىندا گەوساياسي مەنمەندىك جانە قىزعانىش تۇر. ول مەملەكەتتەر اردان بەزىپ، قاۋەسەت تاراتادى، سان الۋان جولدارمەن قىتايعا جالا جاۋىپ، قارالاۋعا تىرىسادى، – دەيدى سياو.
ونىڭ سوزىنە قاراعاندا، ونداي ەلدەر قازاقستاندىقتاردى ۇنەمى جاڭىلىستىرىپ وتىرادى. ءسويتىپ، قىتاي-قازاق بايلانىستارىن بۇزۋعا كۇش سالادى.
– ولار قىتاي-قازاق قارىم-قاتىناسى تۋرالى جاعىمسىز پىكىر قالىپتاستىرۋعا تىرىسادى. الايدا ويلاي الاتىن ادام شىندىق پەن وتىرىكتى بىردەن ايىرادى. سوندىقتان قىتاي-قازاق قارىم-قاتىناسىن بۇزامىن دەيتىندەردىڭ ارەكەتى – بوس اۋرەشىلىك، – دەدى سياو.
