"ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەتتىڭ تاريح فاكۋلتەتىندە ميحايل شليۋپيكوۆ دەگەن وقىتۋشى بار. بۇرىنعى جىلدارى ول "قىرىم – رەسەيدىكى" دەگەن ۋاعىزدى ستۋدەنتتەردىڭ قۇلاعىنا ۇنەمى قۇياتىن. ءبىز بۇعان ءۇنسىز كونەتىنبىز، ەلەمەيتىنبىز.
ويتكەنى وقىتۋشىمەن سالعىلاسىپ، ۇرىسىپ، ناشار باعا الۋدى كىم قالاسىن؟
الايدا ۋكرايناداعى سوڭعى وقيعالارعا بايلانىستى بۇل وقىتۋشى ورىس ءتىلدى توپتاردا وقيتىن ستۋدەنتتەر اراسىندا ءقاۋىپتى ريتوريكانىڭ پروپاگانداسىنا اشىقتان-اشىق كوشىپ الدى.
مىسالى، ميحايل شليۋپيكوۆ «ءپۋتيننىڭ ەشقانداي كىناسى جوق، ارانداتقان ۋكراينانىڭ ءوزى كىنالى» دەگەندى ۇدايى قايتالايدى.
ونىڭ بايلامىنشا، رەسەي – الىپ ەل، يمپەرياشىلدىق ونىڭ قانىندا بار، سوندىقتان وعان جاڭا تەرريتوريالار كەرەك. ول ۇنەمى كەڭەيۋگە مۇقتاج. ونىڭ مۇنداي تەرىس تۇجىرىم-كوزقاراستارىنىڭ ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ اۋماقتىق تۇتاستىعىنا جاناما بولسا دا قاتىسى بار»، – دەيدى بعم-گە شاعىمدانعان ستۋدەنتتەردىڭ ءبىرى.
اتالعان جاعدايعا بايلانىستى ۋنيۆەرسيتەت باسشىلىعى تىلشىلەر قاۋىمىنا ءالى تۇسىنىكتەمە بەرمەدى.
...
وسىدان بىرنەشە اي بۇرىن رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتيننەن ۋكرايناداعى سوعىس اياقتالعان سوڭ، قازاقستاننىڭ سولتۇستىك وڭىرلەرىن كۇشتەپ قوسىپ الۋدى سۇراعان قوستانايلىق تاتيانا مالاحوۆانىڭ جازباسى دا قازنەتتە قىزۋ تالقىلاندى.
كەيىننەن وبلىستىق پوليسيا دەپارتامەنتى اتالعان جازبا فەيك اككاۋنتتان جازىلعان دەپ تۇسىنىكتەمە بەردى.
ازىرشە، الەمجەلىدە سەپاراتيستىك كوزقاراستا جازبا قالدىرىپ جۇرگەن ادامداردىڭ جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلعانى تۋرالى دەرەك جوق.
ءبىرقاتار قوعام بەلسەندىلەرى ەلىمىزدە «يمپەريالىق كومپلەكسكە» شالدىققاندار بولاشاقتا تيتۋلدى ۇلت تاۋەلسىزدىگىنە ءقاۋىپ توندىرەدى دەپ دابىل قاعىپ، ءتىپتى ولاردىڭ ارنايى ءتىزىمىن جاساۋدى دا ۇسىندى.
وسى ورايدا Dalanews.kz ءتىلشىسى بۇرىنعى وداقتاس رەسپۋبليكالارداعى «يمپەريالىق كومپلەكستىڭ» قازاقستانعا ءقاۋپى قانداي دەگەن ساۋالدى ساراپشىلاردان سۇراپ كوردى.
ساياساتتانۋشى اسحات قاسەنعالي رەسەي مەملەكەتى ءوزىنىڭ ساياساتىن بۇرىنعى كسرو قۇرامىندا بولعان ەلدەردىڭ اۋماعىندا تۇتاس جۇرگىزۋگە مۇددەلى دەيدى.
الەمگە رەسەيلىك كوزقاراسپەن قارايتىن قازاقستاندىقتار تۋرالى
«سوڭعى جىلدارى سولتۇستىك كورشىمىزدىڭ يمپەريالىق امبيسياسى ناقتى كورىنە باستادى. قىرىمدى تارتىپ الۋدان كەيىن، مەدياقۇرىلىمدا ونى اشىق ناسيحاتتاۋعا كوشتى.
ياعني رەسەي مەملەكەتى ءوزىنىڭ ساياساتىن بۇرىنعى رەسەي يمپەرياسىنىڭ اۋماعىندا تۇتاس جۇرگىزۋگە مۇددەلى ەكەنىن اڭعارتۋدا. سول ماقساتتا ءتۇرلى فيلمدەر، باعدارلامالار ءتۇسىرىپ كەلەدى. ونىڭ بارلىعى ساناعا تىكەلەي اسەر ەتۋدە.
سەبەبى قازىرگى زاماننىڭ كۇرەسى، ول ادام ساناسى ءۇشىن كۇرەس. ادامنىڭ ساناسىنا ءوز قۇندىلىعىڭدى ەنگىزە بىلسەڭ بولعانى.
مىنە، رەسەي سول باعىتتى ۇستانۋدا. ونىڭ بۇل ساياساتى ءبىزدىڭ ەلىمىزدە دە ايقىن كورىنىس تابۋدا. سەبەبى ەلىمىزدە اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك تومەن، الەۋمەتتىك جەلىنى باقىلاۋ جوقتىڭ قاسى. اشىق جاتقان الاڭ. ال ول الاڭعا كىم كەلىپ، قانداي دوپپەن ويىن وينايمىن دەسە ءوز ەركى.
رەسەي بۇل مۇمكىندىكتى قالت جىبەرمەۋدە. مۋلتفيلمنەن باستاپ، گازەت-جۋرنال، سايتتارعا دەيىن سول ساياساتتى ۇستانۋدا. سوندىقتان بۇل ءسوزسىز اسەر ەتەدى»،-دەدى ول.
ساياساتتانۋشىنىڭ پىكىرىنشە، الەمگە قازاقستاننىڭ ەمەس، رەسەيلىك كوزقاراسپەن قارايتىن قازاقستاندىقتاردىڭ سانى ارتۋدا.
«الەمگە قازاقستاننىڭ كوزىمەن ەمەس، رەسەيلىك كوزقاراسپەن، يمپەرشىلىك كوزقاراسپەن قارايتىنداردىڭ سانى ارتۋدا. ال، ەكىنشى جاعىنان رەسەيدىڭ قىرىمدى الۋى مەن ۋكرايناعا اشىق سوعىس اشۋى كەي ازاماتتار تۇرعىسىنان «راسىمەن رەسەي يمپەرياسى قايتا تىرىلۋدە» دەگەن ەموسيالىق كوڭىل-كۇي تۋىنداتۋدا.
وسىنىڭ بارلىعى الەمجەلىدە اشىق كورىنىس تاۋىپ وتىر. كەز كەلگەن يمپەرياليستىك يدەولوگيا ءبىز ءۇشىن ءقاۋىپتى. سەبەبى يمپەرياليزم يدەياسى – باسقىنشىلىق، جاۋلاپ الۋ، ءبىر مەملەكەتتىڭ ەكىنشى مەملەكەت الدىنداعى ۇستەمدىگى.
سوندىقتان رەسەي تاراپىنان تۋىندايتىن يمپەرياليستىك يدەولوگيا ءسوزسىز قازاقستاننىڭ اۋماقتىق تۇتاستىعىنا، قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتتاعى دەربەستىگىنە قارسى جۇمىس ىستەيتىن بولادى.
سوڭعى جىلدارى ءتىل ساياساتىن ۇستانۋدا، ءبىزدىڭ جەرىمىزدىڭ اۋماقتىق تۇتاستىعىنا تاريحي تۇرعىدان كۇمان كەلتىرۋدە وسى كوزقاراس ايقىن كورىنىپ وتىر، سوندىقتان بۇل بىزگە تىكەلەي ءقاۋىپتى يدەولوگيا»،-دەدى اسحات قاسەنعالي.
"رەسەي قازاقستاننىڭ تەرريتوريالىق تۇتاستىعىنا ءقاۋىپ ءتوندىرۋى مۇمكىن"
جەكە باس قاۋىپسىزدىگىنە بايلانىستى ءاتى-جونىن جازباۋىمىزدى وتىنگەن رەسەيلىك (ۇلتى ورىس ەمەس) جۋرناليست كوپتەگەن تانىستارىنىڭ قازاقستانعا كوشۋدى جوسپارلاپ وتىرعانىن جانە ولاردىڭ كەيبىرى ەرتەڭگى كۇنى قازاقستاننىڭ تەرريتوريالىق تۇتاستىعىنا ءقاۋىپ ءتوندىرۋى مۇمكىن ەكەنىن جاسىرمادى.
«رف قازىرگى بيلىكتىڭ ساياساتىنا قارسى جاستار جاپپاي كورشىلەس ەلدەرگە ميگراسيالانۋدى باستاپ كەتتى. ولاردىڭ ءبىرازى قازاقستان ازاماتتىعىن الۋ ءۇشىن قازاقستاندىق قىزدارعا ۇيلەنۋگە، سول ەلدە تۇراقتاپ قالۋعا تىرىساتىنى انىق. ءقازىردىڭ وزىندە مەنىڭ اينالامداعى ءبىراز تانىستارىم قازاقستانداعى تانىستارىنا حابارلاسىپ، قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە قانشا ۋاقىت كەتەتىنىن سۇراپ، قاي وڭىردە ورىس تىلىنەن قىسىم كورمەيتىندەرىن انىقتاپ جاتىر. تەلەگرامدا ارنايى كانال اشىپ، بىر-بىرىمەن اقپارات الماسۋدا.
ورىس جاستارىنىڭ اۋماقتارىڭىزعا جاپپاي كىرۋىنە تىيىم سالىنبايتىنى انىق، ءبىراق ءبىرشاما ۋاقىتتان كەيىن ولاردىڭ اراسىنداعى كەيبىر شوۆينيستىك، يمپەرياليستىك كوزقاراستاعى ازاماتتاردىڭ «قىسىم كورىپ جاتىرمىز» دەپ كرەملدەن كومەك سۇراماۋىنا كىم كەپىل بەرە الادى؟!
تمد اۋماعىنداعى ادامداردىڭ يمپەرشىلدىك كومپلەكسىنە اقش پەن كەڭەس وداعى اراسىنداعى قىرعي قاباق سوعىستىڭ اسەرى بولدى. سول كەزدەگى اقپاراتتىق سوعىس كەڭەس ادامىنا «بالەنىڭ ءبارى باتىستان كەلەدى» دەگەن ۇعىمدى جاقسىلاپ ءسىڭىردى. بايقاساڭىز، ۋكرايناداعى سوعىستى قولدايتىنداردىڭ كوبى ۋكرايندىقتارعا ەمەس، امەريكاعا قارسى.
مۇنداي تۇسىنىك مەملەكەتتىك ب ا ق پروپاگانداسىنىڭ اسەرى مەن حالىقتىڭ ساۋاتسىزدىعى. ەسى دۇرىس ادام قاي ەلدە بولسىن قان توگىلىپ، جازىقسىز ادامداردىڭ اجال قۇشقانىن قولدامايدى»،-دەدى حالىقارالىق جۋرناليست.
ونىڭ ايتۋىنشا، پاتشا رەجيمىنىڭ قۇلدىراۋى دا، كەڭەس وكىمەتىنىڭ ورناۋى ورىس ۇلتىنىڭ بويىنداعى وتارشىلدىق رۋحتى تۇبەگەيلى جويعان جوق.
«جالپى ورىستاردىڭ يمپەرياليستىك كوزقاراسى جايدان-جاي پايدا بولعان جوق، ويتكەنى تاريحتا بيلىكتىڭ ساباقتاستىعى، وتارلاۋ، ىقپال ەتۋ ايماقتارىن ۇلعايتۋ مەن نىعايتۋ ءۇشىن تاربيەلەنگەن ۇرپاق بار.
الايدا كەڭەستىك رەسەيدە ولار «كەڭەستىك ادامدى» قالىپتاستىرۋعا تىرىستى جانە باسىمدىلىق – تيتۋلدى ۇلتتا بولدى. يمپەريالىق رۋح – وزگە ۇلتتارعا عانا ەمەس، بيلىكتىڭ كەز-كەلگەن الىس ايماقتارعا دەگەن قارىم-قاتىناسىنان بايقالدى. ەسىڭىزدە بولسا، ماسكەۋ «ورتالىق» دەپ اتالاتىن.
ودان بولەك، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس داعدارىسى، كەڭەس وداعىنىڭ ءفاشيزمدى جويۋداعى ۇلكەن جەڭىسىن قوسىڭىز.
اتالعان جەڭىستە وداقتاعى وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ بولعانى ەسەپكە الىنباي، ءسوزسىز «ورىس الەمى» دە-فاكتو جەڭىمپاز بولىپ شىعا كەلدى. بۇل دا يمپەرشىلدىك رۋحتىڭ وسۋىنە ىقپالىن تيگىزدى. سونداي-اق، يمپەريانىڭ جوسپارى كوپ جاعدايدا گەوگرافيالىق ىقپال ەتۋگە قاتىستى بولعانىمەن، بۇعان وداقتىڭ يدەولوگيالىق كومپونەنتى – كوممۋنيزمدى بارلىق جەردە تاراتۋ قوسىلدى.
سونداي-اق، سول كەزدەگى الەمدى يەلەنگەن «قىرعي قاباق» سوعىس ورىستاردىڭ يمپەرشىلدىگىن تومەندەتپەدى، كەرىسىنشە، الەمگە بەيبىتشىلىك ورناتاتىن «ورىس ادامى» بەينەسىنىڭ رومانتيكاسى پايدا بولدى. حالىقتى ساۋاتتاندىرۋ جۇمىستارىنان كوپتەگەن ادامداردىڭ كوزى اشىلدى دەگەنىمىزبەن، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ارقىلى ميلليونداعان ادامدارعا بيلىك ءوز يدەولوگياسىن ەركىن جۇرگىزىپ كەلە جاتىر.
وعان رەسەيدىڭ دونەسك پەن لۋگانسك حالىق رەسپۋبليكالارى، قازاقستان تەرريتورياسىنا قاتىستى مەملەكەتتىك ارنالارىنان كرەمل دەپۋتتاتتارىنىڭ ايتىپ جۇرگەن مالىمدەمەلەرى دالەل»،-دەيدى سپيكەرىمىز.
تمد-داعى رەسەي پروپاگانداسى
جۋرناليست رەسەيدەگى يمپەرياليستىك يدەولوگيانى ناسيحاتتاۋدىڭ بىرنەشە قۇرالى تمد اۋماعىندا استىرتىن جۇرگىزىلىپ وتىر دەيدى.
«قازىرگى زاماناۋي رەسەيدەگى يمپەرياليستىك پيعىلدارىن ناسيحاتتايتىن تاعى ءبىر قۇرا – ءدىن.
سوڭعى جىلدارى بۇكىل رەسەي بويىنشا مىڭداعان شىركەۋلەر قايتا جاڭعىرىپ، ولاردىڭ بارلىعى قازىرگى بيلىك باسىنداعى ەليتاعا باعىنىشتى بولىپ وتىر، جانە ول ءجاي عانا پراۆوسلاۆتىك ەمەس، ورىس پراۆوسلاۆتىك شىركەۋى دەپ اتالادى.
تمد بويىنشا «مير»، «پەرۆىي كانال» سىندى ارنالار مەن بۇرىنعى وداقتاس ەلدەردە قالعان ورىستارمەن جۇمىس ىستەيتىن حالىقارالىق «روسسوترۋدنيچەستۆو» فەدەرالدى اگەنتتىكتەرى، ءتۇرلى قورلار اتالعان يدەولوگياعا جۇمىس ىستەيدى.
ولار گۋمانيتارلىق كومەكتەر كورسەتىپ، ورىس جاستارىنا گرانتتار تاعايىنداپ، سول ارقىلى جاستارعا – كەز كەلگەن جاعدايدا سەندەردى قورعايتىن مەملەكەت بار دەگەن يدەولوگيانى ءسىڭىرىپ كەلەدى. كۆن، ءتۇرلى مادەني شارالاردا دا ورىس الەمىنىڭ يدەولوگياسى قاتتى ناسيحاتتالادى.
مەن سياقتى وزگە ۇلت وكىلدەرى ورىس تىلىندە ەركىن سويلەسە «سەن ورىس مادەنيەتىن مىقتى بىلەسىڭ، دەمەك سەن ورىسسىڭ» دەگەن تۇسىنىكتە قالىپتى بولىپ كەتكەن. ماسەلەن، رەسەيلىك الەمگە تانىمال مودەل يرينا شەيح تاتار ۇلتىنىڭ وكىلى بولعانىمەن، ونىڭ پاراقشاسىنداعى پىكىرلەر «ول ورىستىڭ سۇلۋى»، «ول ورىستىڭ قىزى بولعان سوڭ، رونالدۋدىڭ باسىن اينالدىرىپ الدى. ءبىز بارىنەن مىقتىمىز» دەگەنگە كەلەدى. ياعني، مۇنداعى قىزىل پاسپورت رەسەي ازاماتىسىڭ دەگەندى ەمەس، ورىسسىڭ دەگەندى بىلدىرەدى.
كەز كەلگەن وتكەن تاريحقا دەگەن نوستالگيا – بۇگىنگى كۇننىڭ ەكونوميكالىق جانە باسقا دا فاكتورلارىن قۇلدىراتۋعا اپارادى. تاريحتا ەشقانداي يمپەريا ماڭگى ءومىر سۇرگەن ەمەس.
بۇل وتە كۇردەلى، سوسيوپسيحولوگيالىق قۇبىلىس، سەبەبى، ساناسى ساياسي يدەولوگياعا ۋلانعان «ماسسانى» باسقارۋدىڭ سوڭى – بۇگىنگى كۇنى ءبىز كورىپ وتىرعان تاريحتى باسقىنشىلىق، وزبىرلىق ارقىلى وزگەرتكىسى كەلەتىن باسشىلاردى تۋدىرىپ وتىر. ال، زاردابىن شەگىپ جاتقان قاراپايىم حالىق»،-دەدى جۋرناليست.
ازىرلەگەن، ايجان مۇحامەتقالييەۆا
