ءقازىر كولىك قۇراستىرۋ سالاسى قارقىندى دامىپ كەلەدى. جالپى بۇل الەمدەگى ورىن الىپ جاتقان تەندەنسيا دەسەك بولادى. ىرگەندەي كورشىمىز جۇڭگو تەمىر تۇلپاردىڭ جەتى اتاسىن قۇراستىرىپ، الەمدىك نارىقتى جاۋالاپ جاتىر. ونىڭ جاعىمدى اسەرى بىزگە دە ءتيىپ جاتىر دەسەك بولادى. قازاقستان دا وسى تەندەنسيادان قالىپ كەتپەي ماشينا قۇراستىرۋ سالاسىنا دەن قويىپ، اتالعان سالانىڭ بويىنا قان جۇگىرتە باستادى. وسى رەتتە كولىك قۇراستىرۋ سالاسىن مەملەكەت يندۋستريالدى-يننوۆاسيالىق دامۋ ستراتەگياسى اياسىندا قولداپ وتىعانىن ەسكەرتە كەتۋىمىز كەرەك.
قازاقستان بيلىگى كولىك قۇراستىرۋ سالاسىن قولداۋ ماقساتىندا ارنايى باعدارلامالار مەن جەڭىلدىكتەر ۇسىنىپ كەلەدى. ايتالىق، «قازاقستان – 2050» ستراتەگياسى مەن يندۋستريالاندىرۋ كارتاسى اياسىندا كولىك قۇراستىرۋ سالاسىنا ەرەكشە نازار اۋدارىلعان بولاتىن. ەڭ باستىسى ءقازىر ۇكىمەت ىشكى نارىقتى قورعاۋ ءۇشىن يمپورتتى الماستىرۋ ساياساتىن بەلسەندى جۇرگىزىپ وتىر. بۇل ءوز كەزەگىندە وتاندىق وندىرۋشىلەر ءۇشىن قولايلى جاعداي تۋعىزىپ، كولىك قۇراستىرۋ سالاسىنىڭ اياققا تۇرىپ كەتۋىنە جول اشۋدا.
سوڭعى جىلدارى قازاقستاندا بىرنەشە ءىرى اۆتوكولىك قۇراستىرۋ زاۋىتتارى پايدا بولىپ، ەكونوميكانىڭ كۇرە تامىرا قان جۇرە باستادى. بۇل رەتتە اۋىزعا ءبىرىنشى كەزەكتە قوستاناي قالاسىنداعى «سارىارقااۆتوپروم»، وسكەمەندەگى «ازيا اۆتو» زاۋىتتارى بىردەن ىلىگەتىنى بەلگىلى. ويتكەنى اتالعان كومپانيالار ەلەمىزدىڭ ماشينا قۇراستىرۋ سالاسىندا كوشباسشىلارى بولىپ تابىلادى. اتالمىش كومپانيالار الەمدىك برەندتەرمەن، اتاپ ايتقاندا، Hyundai، Kia، JAC، Chevrolet جانە LADA سياقتى اۆتوكولىك كومپانيالارىمەن ىنتىماقتاسىپ، قازاقستاندا قۇراستىرىلعان كولىكتەردى جۇرتشىلىققا ۇسىنىپ كەلەدى.
سوڭعى ۋاقىتتا ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان سالانىڭ دامۋىنا شەتەلدىك ينۆەستيسيالار مەن سەرىكتەستىك كەلىسىمدەرى دە ايرىقشا ىقپال ەتىپ وتىرعانىن ايتۋعا ءتيىسپىز. اڭگىمەنىڭ اشىعىن ايتساق، قازاقستاننىڭ كولىك قۇراستىرۋ سالاسى رەسەي، جۇڭگو، وڭتۇستىك كورەيا جانە ەۋروپا ەلدەرىمەن ىنتىماقتاستىق ارقىلى دامۋ ۇستىندە. ءبىزدىڭ بۇل سوزىمىزگە قوستانايداعى زاۋىتقا شەتەلدىك قوماقتى ينۆەستيسيانىڭ تارتىلىپ، ءوندىرىس قۋاتىن ارتتىرعانى ايقىن مىسال بولا الادى.
مامانداردىڭ وي-پىكىرىنە قۇلاق استىن بولساق، ەلىمىزدە اۆتوكولىكتەرگە دەگەن سۇرانىس جىل سايىن ارتىپ كەلەدى. اسىرەسە، وتاندىق وندىرىلگەن اۆتوكولىكتەرگە سۇرانىس جوعارى ەكەن. بۇدان سوڭعى جىلدارى ۇكىمەتتىڭ قابىلداعان شەشىمدەرى سالانىڭ دامىپ، ىشكى تۇتىنۋشىلىق نارىقتىڭ كەڭەيۋىنە جول اشقانىن بايقايمىز. سونىمەن قاتار، اۆتوكولىكتەردىڭ باعاسىنىڭ قولجەتىمدىلىگى مەن مەملەكەتتىڭ سۋبسيديالاۋ باعدارلامالارى دا سۇرانىستى ىنتالاندىرا تۇسكەنىن ايتپاي كەتۋىگە بولمايدى.
قازاقستاندا قۇراستىرىلعان اۆتوكولىكتەر تەك ىشكى نارىقتا عانا ساتىلىپ قويماي، كورشىلەس رەسەي مەن ورتالىق ازيا ەلدەرىنە كەڭىنەن ساۋدالانۋدا. بۇل ەكسپورتتىق باعىت سالانىڭ دامۋىنا قوسىمشا سەرپىن بەرەدى.
سوڭعى جىلدارى ەلىمىزدە ەلەكتروموبيلدەر وندىرىسىنە دە كوڭىل ءتيىستى دەڭگەيدە كوڭىل بولىنۋدە. بولاشاقتا كولىك قۇراستىرۋ سالاسىنداعى بۇل باعىتتىڭ قارقىندى داميتىنى انىق. ءقازىر الەمدە جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى مەن ەكولوگيالىق تازا كولىكتەرگە سۇرانىستىڭ ارتۋىنا بايلانىستى، قازاق ەلى دە كولىك ءوندىرىسىنىڭ ەكولوگيالىق اسپەكتىلەرىنە جەتە ءمان بەرىپ، بۇل باعىتتا وزىنە تيەسىلى نارىقتى قالىپتاستىرۋعا كۇش سالۋى كەرەك. ويتكەنى ەلەكتروموبيلدەر بولاشاقتىڭ كولىگى ەكەنى بەلگىلى. بۇل تەندەنسيادان قالماۋىمىز كەرەك.
كولىك سالاسىنىڭ ساراپشى مامانى ولجاس وقاستىڭ ويىنشا ءقازىر قازاقستانداعى كولىك قۇراستىرۋ سالاسى مەملەكەتتىك قولداۋ، شەتەلدىك ينۆەستيسيالار مەن تەحنولوگيالار ەسەبىمەن جۇزەگە اسىپ جاتىر. الداعى ۋاقىتتا سالانىڭ بۇل باعىتتاعى مۇمكىندىكتەرىمىز كەڭەيىپ، قۋاتتى ءوندىرىس ورىندارى پايدا بولادى دەپ ۇمىتتەنەمىز.
سوڭعى جىلدارى كولىك ماسەلەسىن ءسوز ەتكەنى ۋتيلالىم ماسەلەسى دە اڭگىمەگە ارقاۋ بولۋى ادەتكە اينالعانى جاسىرىن ەمەس. الىمدىك ىس-تاجىريبەگە نازار اۋدارساق، ۋتيليزاسيالىق الىم كولىك قۇراستىرۋ جانە اۆتوكولىك نارىعىنىڭ دامۋىنا ەلەۋلى اسەر ەتەتىنىن بايقايمىز. ءبىراق كەز كەلگەن جاڭا دۇنيەنى قوعام جاتىرقاپ قىبلدايتىنى جاسىرىن ەمەس. كەزىندە كولىكتى پەن ادام دەنساۋلىعىن ساقتاندىرۋ جۇيەسى ەنگىزىلگەن كەزدە دە كوپشىلىك ونى بىردەن قولداي كەتپەگەنى ەسىمىزدى. ال ءقازىر كەز كەلگەن ادام كولىك السا، ءبىرىنشى كەزەكتە بارىپ ساقتاندىراتىنىن بىلەمىز. سول سياقتى كەز كەلگەن ادامنىڭ ەڭبەكاقىسىنان از مولشەردە مىندەتتى مەديسينالىق ساقتاندىرۋ سالاسىنا جارنا اۋدارىپ وتىرۋعا ادەتتەندىك. الداعى ۋاقىتتا ۋتيلالىم دا وسىندا قالىپتى دۇنيەگە اينالىپ، ودان تۇسكەن قوماقتى قارجات وتاندىق كولىك وندىرىسىنە ينۆەستيسيا رەتىندە سالىناتىن بولادى.
بۇگىندە ەل ازاماتتارىنىڭ باسىم بولىگى ۋتيلالىم اۆتوكولىكتەردىڭ ەكولوگيالىق تالاپتارعا سايكەستىگىن جانە ولاردىڭ ۋتيليزاسياسىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا ەنگىزىلگەنىن ءتۇسىنىپ كەلەدى. ۋتيلالىمنىڭ ەنگىزىلۋى ەكولوگيالىق تازا كولىكتەردىڭ ۇلەسىن ارتتىرۋعا ىقپال ەتكەنىن قالا كوشەلەرىندە ەلەكترلى كولىكتەردىڭ پايدا بولۋىنان بايقايمىز. ەندىگى كەزەكتە كولىك ۋتيليزاسياسى ماسەلەلەرى نازارعا الىنىپ، ەسكى كولىكتەردى قايتا وڭدەۋ مادەنيەتى قالىپتاستىرۋ ماڭىزدى مىندەت بولىپ تۇر. بۇل قورشاعان ورتانى قورعاۋ ماقساتىندا ماڭىزدى قادام.
بۇدان باسقا يمپورتتالعان اۆتوكولىكتەرگە سالىناتىن ۋتيلالىم جەرگىلىكتى كولىك قۇراستىرۋ سالاسىنا جاعىمدى اسەر ەتەتىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. شەتەلدىك كولىكتەرگە قويىلعان قوسىمشا الىمدار وتاندىق ءوندىرىس ءۇشىن باسەكەگە قابىلەتتىلىكتى ارتتىرى ءسوزسىز. بۇل – قازاقستانداعى اۆتوكولىك زاۋىتتارىنىڭ وندىرىستىك قۋاتتارىن ۇلعايتىپ، جاڭا جۇمىس ورىندارىن قۇرۋعا مۇمكىندىك بەردى.
بۇگىندە ۋتيلالىمنان تۇسكەن قاراجات مەملەكەتتىك بيۋدجەتكە ءتۇسىپ، ەكولوگيالىق جوبالاردى قارجىلاندىرۋعا جانە قورشاعان ورتاعا زيان كەلتىرمەۋ ءۇشىن جاڭا باعدارلامالاردى ىسكە اسىرۋعا باعىتتالىپ جاتىر. وسىلايشا ۋتيلالىمنىڭ ەلىمىز ءۇشىن پايدالى تۇستارى كوپ ەكەنىن بايقاۋعا بولادى.
قازىرگى تاڭدا ۋتيلالىمنىڭ مولشەرلەمەسى مەن ونى قولدانۋ ساياساتى قايتا قارالىپ، تۇتىنۋشىلار ءۇشىن وڭتايلى جاعداي جاساۋعا باعىتتالعان قادامدار جاسالعانىن بىلەمىز.
قازاقستانداعى كولىك قۇراستىرۋ ءوندىرىسى سوڭعى جىلدارى تۇراقتى ءوسىپ كەلەدى. 2023 جىلعى مالىمەتتەرگە سايكەس، ەلىمىزدە 100 مىڭنان استام كولىك قۇراستىرىلعان. بۇل كورسەتكىش سوڭعى جىلدارى بىرتىندەپ ارتىپ وتىر، ال ەلدەگى اۆتوكولىك ءوندىرىسىنىڭ نەگىزگى ورتالىقتارى رەتىندە قوستاناي مەن وسكەمەن قالالارى تانىمال.
