كورەر كوزگە جەرگىلىكتى بيلىك ورىندارىنىڭ بۇل جەردە قاندايدا ءبىر قاتىسىن بايقاۋ قيىن ەكەنىن تۇسىنەمىز. ءبىراق نەگىزگى جاۋاپكەرشىلىك جەرگىلىكتى بيلىك ورىندارى ەكەنىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك.
ول – قورداي اۋدانى اكىمدىگىنە قاراستى بولىمدەر مەن جەرگىلىكتى ىشكى ىستەر ورگاندارى. مۇنى مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ ءوز سوزىندە اتاپ كورسەتتى.
بۇگىندە جامبىل وبلىسى اكىمى اسقار مىرزاحمەتوۆتان باستاپ، قورداي اۋدانى اكىمدەرى قىزمەتتەرىنەن كەتتى. اكىم-قارالاردى قىزمەتىنەن الىپ تاستاعانىمەن ماسەلە وزگەرە مە؟ ءيا، وزگەرۋى مۇمكىن.
بۇل ءۇشىن ساپاربايەۆ باستاعان ازاماتتار جەرگىلىكتى جەردە ادىلدىكتىڭ سالتانات قۇرۋى ءۇشىن جۇمىس ىستەۋى كەرەك.
بۇل وقيعا جايىندا بەلگىلى جۋرناليست مارات توقاشبايەۆ مىرزا عانا كوڭىلگە قونىمدى وي ايتتى. ارداگەر جۋرنايست ءوزىنىڭ فەيسبۋك پاراقشاسىنا جاريالاعان پىكىرىندە «بۇل – مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت پەن دياسپورانى تەڭەستىرگەن ساياساتتىڭ «جەمىسى» دەدى. ءوز باسىم ارىپتەس اعامىزدىڭ بۇل ويىن ورىن العان احۋالعا ءدال قويىلعان دياگنوز دەپ قابىلدادىم.
قوردايداعى قازاقتار مەن دۇنگەندەردىڭ اراقاتىناسىنىڭ بۇلايشا ناشارلاۋىنا جەرگىلىكتى بيلىك ورىندارى كىنالى. ەندى وسىنى تارقاتىپ ايتساق.
قوردايداعى جانجال ۋشىققان كەزدە اقپارات قۇرالدارىندا دۇنگەندەر شوعىرلانعان اۋىلدا جاستاردىڭ قازاق ءتىلى ساباعىنا اسا قىزىقپايتىنى جايىنداعى اقپاراتتى كوزىمىز شالىپ قالدى.
دۇنگەن جاستارىنىڭ قازاق تىلىنە ساباعىنا قىزىقپاعاننان كەيىن وعان قاتىسپايتىنى دا بەلگىلى.
ويتكەنى، ولار قازاق ءتىلىن بىلمەسە دە قازاقستاندا كۇن كورەتىندەرىنە سەنىمدى. ال بىزدەر بولساق، ولارعا قازاق ءتىلىنىڭ قاجەتتىلىگىن سەزىندىرە المادىق. بۇل ءبىزدىڭ، ياعني، بيلىكتىڭ كەمشىلىگى.
نەگىزگى اڭگىمەگە قايتا ورالساق، وسى جاعدايدا قوردايداعى قاراپايىم قازاقتار ءبىلدى. قاراپايىم ادامدار ءوز اراسىندا اڭىگمە قىلعان دۇنيەنى، قورداي اۋدانى ءبىلىم ءبولىمى باسشىلارىنىڭ بىلمەۋى مۇمكىن ەمەس. ءبىراق ولاردىڭ بۇعان قاتىستى قانداي شارا قابىلداعانىن (مۇمكىن قابىلداماعان دا شىعار) ەشكىم بىلمەيدى.
ءقازىر جاۋىردى جابا توقىپ، بولعان جايتتى ۇمىتتىرىپ جىبەرەتىن زامان ەمەس. الەۋمەتتىك جەلى دامىعان كەزدە مۇنداي جايتتار جۇرت نازارىنان تىس قالمايدى.
دۇنگەن جاستارىنىڭ وسى ارەكەتىن دۇنگەننىڭ ۇلكەندەرى بىلمەدى دەپ تە ايتا المايمىز. ولار دا ءبىلدى. ءبىراق ءىستىڭ بايىبىنا بارىپ، جاستاردىڭ بۇل ارەكەتى دۇرىس ەمەس ەكەنىن ەشكىم ايتپادى. قالىپتاسقان جاعدايدى باعالاي المادى.
قازاق تىلىنە قاتىستى وسىنداي كوزقاراستىڭ قالىپتاسۋىنا جەرگىلىكتى قازاقتاردىڭ اشۋىن تۋعىزۋى مۇمكىن بە؟ مۇمكىن. بۇل رەتتە كەز كەلگەن ءىستى بايبىنا جەتىپ، وقىس جاعدايدىڭ الدىن الۋعا مىندەتتى جەرگىلىكتى ءبىلىم ءبولىمى باسشىلارى مەن مەكتەپ ديرەكتورىنىڭ الاڭسىز جۇرگەنىن قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟
ءيا، بۇل جايت قوردايداعى جانجالدىڭ ۋشىعۋىنا اسەر ەتكەن نەگىزگى فاكتور ەمەس شىعار. ءبىراق بۇل وقيعانى ۋشىقتىرعان كوپ سەبەپتەردىڭ ءبىرى ەكەنىن ەشكىم دە جوققا شىعارمايدى.
ءدال وسىنداي جاعداي تەك قوردايدا عانا ەمەس، باسقا وڭىرلەردە دە كەزدەسۋى مۇمكىن.
سوندىقتان ق ر ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى ەلىمىزدەگى وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ جاستارىنىڭ قازاق ءتىلى ساباعىن قالماي قاتىسىپ، قازاق ءتىلىن ۇيرەتۋگە كۇش سالۋى كەرەك.
ءبىزدىڭ قوعام قازاق ءتىلىن بىلەتىن وزگە ۇلت جاستارىن قانشالىقتى قۇرمەتتەيتىنىن كوپشىلىك جاقسى بىلەدى. بۇل رەتتە ماييا ۆەرونسكايا، وكسانا لوسكۋتوۆا، ماكسيم روجين سىندى جۋرناليستەردىڭ ءاتى-جونىن اتاساق جەتىپ جاتىر.
ولار قازاق ءتىلىنىڭ بىلگەنىنىڭ ارقاسىندا ءبىر-بىر ارنانىڭ بەت-بەينەسىنە اينالدى.
ەلىمىزدەگى وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ جاستارى وسى اعا-اپكەلەرى سياقتى قازاق ءتىلىن ءبىلۋى ازماتتىق بورىشى ەكەنىن سەزىنۋى ءتيىس.
بۇگىندە جوعارىدا اتىن اتاعان جۋرناليستەر قازاق ءتىلىن ءبىلىپ، ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتىپ وتىر. ولار وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ كۋميرىنە اينالۋى ءتيىس.
سامايىن قىراۋ شالىپ، جاسى جەر ورتاسىنا كەلگەن وزگە ۇلت وكىلدەرى كەڭەس زامانىندا قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە ەشقانداي مۇمكىندىكتىڭ بولماعانىن ايتىپ جىلدار بويى اقتالىپ كەلدى.
ولاردىڭ ۋاجىنە بيلىك تە، حالىق تا تۇسىنىستىكپەن قارادى. سوڭىنان ەرگەن ۇرپاقتارى قازاق ءتىلىن ۇيرەنىپ، قاتارىمىزعا قوسىلار دەپ ۇمىتتەندى.
قازاقستاندى وتانى سانايتىن كەز كەلگەن ازامات قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە كۇش سالۋى كەرەك. وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ جاستارىنا الداعى ۋاقىتتا «سۇراق» توتەسىنەن قويىلعاندا «كەڭەس زامانىندا قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە ەشقانداي مۇمكىندىك بولامادى» دەپ اقتالا المايدى. مۇنداي تىزەسى شىققان جاۋاپتى جۇرت ەستىگىسى دە كەلمەيدى.
ءقازىر ۇكىمەت وزگە ۇلت وكىلدەرىن بىلاي قويىپ، قازاق ءتىلىن بىلمەيتىن قازاقتاردىڭ دا قازاق ءتىلىن مەڭگەرۋىنە بارىنشا جاعداي جاساپ وتىر. قازاق تىلىندەگى بالاباقشا، مەكتەپ ءار اۋداننان تابۋعا بولادى.
سوندىقتان ءتىل ۇيرەنۋ كەرەك. بۇل – تالاپ ەمەس، بۇل – زاماننىڭ سۇرانىسى. قازاق ءتىلىن بىلەتىن ادام مەملەكەتتىك قىزمەت پەن بيزنەس تە دە تابىسقا جەتىپ، بيىكتى باعىندىرا الادى.
ەركىن ويلى دۇنگەن جاستارى قازاق ءتىلىن ۇيرەنىڭىزدەر. كەشەگىندەي قاندى قاقتىعىستان ءبىزدى ءتىل عانا قۇتاقارادى. ويتكەنى، ءتىل ءبارىمىزدى ورتاق ماقساتقا جەتەلەيتىتىن قۇدىرەتكە يە.
سول سەبەپتى ق ر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى وزگە ۇلت وكىلدەرى جاستارىنىڭ قازاق ءتىلىن ۇيرەتەتىن قوسىمشا ۇيىرمەلەر اشىپ، ۇلكەن ءقاۋىپتى الدىن الۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىز.
نۇرلان جۇماحان، جۋرناليست.
