Kazakhstan Growth Forum الاڭىندا كەزەكتى رەت قازاقستاننىڭ ىسكەرلىك ەليتاسى باس قوسىپ، ەلدىڭ كاسىپكەرلىككە تارتىمدىلىعى، ەكونوميكالىق ءوسىم جانە كومپانيالاردىڭ بەتپە-بەت كەلىپ وتىرعان قيىندىقتارى تالقىلاندى دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.

پانەلدىك سەسسيالاردىڭ ءبىرى قازاقستاننىڭ 2029 جىلعا دەيىن ءجىو-نى ەكى ەسەلەۋ مۇمكىندىگىنە ارنالدى.

"راكۋرس" ەكونوميكالىق تالداۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى وراز جاندوسوۆ بۇل مەجەگە قول جەتكىزۋ قيىن دەپ سانايدى، سەبەبى قازىرگى ينفلياسيا دەڭگەيى مەن ەكونوميكالىق ۇردىستەر بۇل ماقساتقا جەتۋگە كەدەرگى بولماق.

«ەگەر قانداي دا ءبىر كەرەمەت وزگەرىس بولسا، قازاقستاننىڭ قازىرگى رەسۋرستارىن ەسكەرىپ، ءجىو-نى ەكى ەسە ارتتىرۋ ىقتيمال بولار ەدى. ءبىراق بۇگىنگى جاعدايعا قاراساق، مەنىڭ ويىمشا، بۇل قول جەتىمسىز بولىپ تۇر»، – دەپ ءتۇسىندىردى ەكونوميست.

Aitas Group اگروحولدينگىنىڭ اكسيونەرى سەرىك تولىقپايەۆ ءوز پىكىرىن وزگەرتكەن جوق. ول 2023 جىلدىڭ كۇزىنە دەيىن قازاقستان ءجىو-نىڭ 3،5% وسەتىنىن بولجاعان ەدى.

«مەنىڭشە، ءبىز وسى مەجەگە جاقىندايمىز. ويتكەنى ءبىز ەشتەڭەنى وزگەرتپەي، جاڭا ناتيجەگە جەتەمىز دەپ كۇتۋدىڭ قاجەتى جوق»، – دەدى كاسىپكەر.

ForteBank باسشىسى بەكجان ءپىرماتوۆ تا بۇل ماقساتتىڭ قيىن ەكەنىن راستادى. ونىڭ ايتۋىنشا، قازاقستاندا وسىمگە ارنالعان سالالار كوپ ەمەس.

«ءبىز كليەنتتەر تاراپىنان بەلسەندى ينۆەستيسيالاردىڭ بولماۋىن كورىپ وتىرمىز، تەك كەيبىر جاعدايلاردا شاعىن جانە ورتا بيزنەس نەسيە سۋبسيديالاۋ ارقىلى جوبالاردى قارجىلاندىرادى. ءبىراق مۇندا تاعى ءبىر ماسەلە بار: سۋبسيديالار جىلدىڭ ورتاسىندا اياقتالىپ قالادى دا، ينۆەستيسيالار توقتاپ قالادى. ولاردىڭ كومەگىنسىز قوسىمشا ينۆەستيسيا قۇيىلاتىن سەكتورلار وتە از. دەگەنمەن، ءوسىم بايقالاتىن بىرنەشە سەكتور بار»، – دەپ ءتۇسىندىردى بانكير.

ولار ىشىندە مەملەكەتتىك شىعىندار مەن ساۋدا بار. بۇرىن بۇكىل ءوڭىردى رەسەيدەن قىزمەت كورسەتكەن كەيبىر ساۋدا كومپانيالارى قازاقستانعا قونىس اۋداردى، بۇل قويمالار مەن لوگيستيكاعا قوسىمشا سۇرانىس تۋعىزدى. ءبىراق بەكجان ءپىرماتوۆتىڭ پىكىرىنشە، بۇل ءوسىم ءجىو-نى ەكى ەسە ارتتىرۋعا جەتكىلىكسىز.

Alina كومپانيالار توبىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى ەرلىك بالفانبايەۆ باسقالاردان وزگەشە پىكىردە. ول قازاقستاندا ساياسي ەرىك-جىگەر مەن رەفورمالار بولعان جاعدايدا ءجىو-نى ەكى ەسە ارتتىرۋ مۇمكىن دەپ سانايدى. ءبىراق ەگەر بۇل جۇزەگە اسپاسا، وندا ارىپتەستەرىنىڭ پىكىرىمەن كەلىسەتىنىن ايتتى: «ءجىو-نىڭ ەكى ەسە ءوسۋىن كۇتۋگە بولمايدى».

Tele2/Altel كومپانياسىنىڭ باس ديرەكتورى سەرگەي نازارەنكو 2029 جىلعا دەيىن ءجىو-نى ەكى ەسەلەۋ تۋرالى ويلارىن ورتاعا سالىپ، بۇل تەك مەملەكەت ءۇشىن عانا ەمەس، سونىمەن قاتار جەكە كومپانيالار ءۇشىن دە ۇلكەن سىناق ەكەنىن اتاپ ءوتتى. «مەن ءۇشىن، كومپانيانىڭ باس ديرەكتورى رەتىندە، ماسەلە پراكتيكالىق تۇرعىدا – ءبىز ءوز كىرىسىمىزدى ەكى ەسە ارتتىرا الامىز با؟ ءبىراق مەن تۇسىنەمىن، بۇل ەكى ەسەلەۋ – بۇل ۇلكەن سىناق جانە ونى جۇزەگە اسىرۋ وتە قيىن. كەيبىر سالالاردا، يندۋستريالاردا بۇل مۇمكىن. ءبىراق ەلدىڭ اۋقىمىندا – بۇل وتە ءورشىل جانە وتە قيىن ماقسات»، – دەپ تولىقتىردى ول.

پايدانى ەكى ەسەلەۋ مۇمكىن بە؟ Technodom Operator نەگىزىن قالاۋشىسى ەدۋارد كيمنىڭ پىكىرىنشە، بۇل ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن ۇلكەن كۇش-جىگەر مەن ينۆەستيسيالار قاجەت. «دۇرىس، ۇزاق مەرزىمدى ستراتەگيانى قۇرۋ وتە ماڭىزدى. ەكىنشى فاكتور – تەحنولوگيالىق بيزنەستى دامىتاتىن ادامدار وتە از. ءبىز وسى قيىندىقپەن بەتپە-بەت كەلىپ وتىرمىز، سول سەبەپتى قىزمەتكەرلەردى بىرتىندەپ جيناپ جاتىرمىز. كوماندا بولماسا، تابىستى بيزنەس تە بولمايدى»، – دەپ ءتۇسىندىردى كاسىپكەر. Technodom Operator نەگىزىن قالاۋشىسىنىڭ ايتۋىنشا، ەلەكترونيكا – ەڭ جاقسى بيزنەس سالاسى ەمەس. «بۇرىن 20 دۇكەنىڭىز بولسا، تاعى 20 اشساڭىز، كىرىستى ەكى ەسە ارتتىراتىن ەدىڭىز. ءبىراق ءقازىر 40 دۇكەنىڭىز بولسا دا، كىرىس 20 دۇكەندەگىدەي قالادى. بيزنەستىڭ جاعدايى وسىنداي قاتال بولدى»، – دەپ قوستى ەدۋارد كيم.

سپيكەرلەر قازاقستانداعى قازىرگى ينۆەستيسيالىق كليماتتى قاڭتار وقيعاسىنا دەيىنگى جاعدايمەن سالىستىردى. كەيبىرەۋلەر جاقسارعانىن بايقاعان، ال باسقالارى كەرىسىنشە، ناشارلاعانىن اتاپ ءوتتى نەمەسە ەشقانداي وزگەرىستى بايقاماعان.

وراز جاندوسوۆ سيفرلاندىرۋ پروسەستەرىندە، مەملەكەت پەن بيزنەس اراسىنداعى قارىم-قاتىناستاردا كەيبىر وڭ وزگەرىستەر بار ەكەنىن اتاپ ءوتتى. كەيبىر سالالاردا زاڭنامانىڭ جاقسارعانىن دا كورىپ وتىرمىز، دەدى ەكونوميست. الايدا، كەرى تەندەنسيالار دا بايقالادى. سونىمەن قاتار، وراز جاندوسوۆ ۇكىمەت پەن بيزنەس اراسىنداعى ديالوگتىڭ ناشارلاعانىنا جانە مەملەكەتتىڭ ناقتى ستراتەگياسىنىڭ بولماۋىنا نازار اۋداردى.

سەرىك تولىقپايەۆ قازاقستاندا الداعى 5-20 جىلعا ارنالعان ينۆەستيسيالىق ساياساتقا ستراتەگيالىق كوزقاراستىڭ جوقتىعىن راستادى. «مەنىڭشە، وراز ءالي ۇلى ۇكىمەت پەن بيزنەس اراسىنداعى قارىم-قاتىناستاردى وتە جۇمساق سيپاتتادى، بۇل ماسەلەنىڭ وتكىرلىگى مۇلدە باسقا. ماسەلە زاڭنامالىق شەشىمدەردىڭ قابىلدانباۋىندا ەمەس، ۇكىمەت تاراپىنان ءبىز ەشقانداي ايقىندىقتى سەزىنبەيتىنىمىزدە. ال بەلگىسىزدىك جاعدايىندا ينۆەستيسيالىق بەلسەندىلىك تومەندەيدى. سول سەبەپتى پوپۋليستىك، ۋاقىتشا شەشىمدەرگە بايلانىستى ەلگە ينۆەستيسيا قۇيۋ كەرەك پە، تاۋەكەلدەر قانداي دەگەن سۇراقتار تۋىندايدى. سوندىقتان، مەنىڭ ويىمشا، ينۆەستيسيالىق كليمات ناشارلاۋعا بەت بۇرعان، بۇل ۇزاق مەرزىمدى ترەند»، – دەپ ءتۇسىندىردى كاسىپكەر.

سەرگەي نازارەنكو، تەلەكوممۋنيكاسيا سالاسىنداعى جاعدايدى باعالاي وتىرىپ، وزدەرىنىڭ جاعدايى ءبىرشاما جاقسىراق ەكەنىن اتاپ ءوتتى.

«سيفرلاندىرۋ مەن زاماناۋي تەحنولوگيالاردى دامىتۋعا مەملەكەتتىك ينۆەستيسيالار باسىمدىق بولىپ تابىلادى. ءبىز وسى شارالاردىڭ ناقتى ناتيجەسىن كورىپ وتىرمىز جانە بۇل بىزگە كوبىرەك ءارى تەزىرەك ينۆەستيسيالاۋعا ىنتالاندىرادى»، – دەپ ەسەپتەيدى تەلەكوم كومپانياسىنىڭ باسشىسى.

سونىمەن قاتار، ونىڭ ايتۋىنشا، تەلەكوم نارىعىندا كەدەرگىلەر ءالى دە بار. مىسالى، «جەلىنى سالۋ ءۇشىن راديوفوبتارمەن كۇرەسۋ، قاجەتتى رۇقساتتاردى الۋ كەرەك، بۇل كوپ ۋاقىتتى تالاپ ەتەدى. سونىڭ سالدارىنان سالىنعان اقشا تەك 6-12 ايدان كەيىن عانا تابىس اكەلە باستايدى.

شەتەلدىك ينۆەستورلار ءۇشىن قازاقستانداعى ينۆەستيسيالىق كليمات سوڭعى بىرنەشە جىلدا جاقساردى، دەپ ەسەپتەيدى بەكجان پيرماتوۆ. ونىڭ ىشىندە ساياسي تۇراقتىلىق پەن سانكسيالىق تەكەتىرەستەر جاعدايىندا ەلدىڭ يكەمدى ارەكەت ەتە ءبىلۋ قابىلەتى دە ماڭىزدى ءرول اتقارادى. الايدا، ىشكى ينۆەستورلار ءۇشىن ءالى دە كەيبىر تەڭسىزدىكتەر بار. «بانك رەتىندە ءبىز الەۋمەتتىك باعىتتاعى ماسەلەلەردىڭ كوبەيگەنىن بايقايمىز. مەملەكەت كىمگە نەسيە بەرۋ كەرەك ەكەنىن، قالاي قايتا قۇرىلىمداۋ كەرەك ەكەنىن، ءبىزدىڭ بەيىندى ەمەس اكتيۆتەرىمىزدى قالاي ساتۋ كەرەكتىگىن رەتتەۋگە تىرىسادى. ياعني، نارىقتىق جاعدايدا شەشىلۋى ءتيىس ماسەلەلەرگە ارالاسۋ دەڭگەيى ارتىپ كەلەدى. بۇل جەردە ءبىز كەيبىر تەڭسىزدىكتەردى بايقاپ وتىرمىز. ءبىراق 2022 جىلعا دەيىنگى بيزنەسكە كەدەرگى كەلتىرگەن فاكتورلار ءالى دە ءوز كۇشىندە – ەكونوميكاداعى مەملەكەتتىك كومپانيالاردىڭ ۇلكەن ۇلەسى ساقتالۋدا»، – دەپ قوستى ول.

ەرلىك بالفانبايەۆ سوڭعى 2-3 جىلمەن سالىستىرعاندا ينۆەستيسيالىق كليماتتا ايتارلىقتاي وزگەرىستەردى بايقاماعانىن ايتتى.

«ءپوزيتيۆتى نارسەلەر بار. مىنە، ارىپتەستەر سيفرلاندىرۋ تۋرالى ايتتى. كوررۋپسيالىق قىسىم بىرتىندەپ ازايۋدا: بيلىككە جاڭا كوزقاراسى بار جاستار كەلىپ جاتىر. ءبىراق، ءبىزدىڭ كومپانياعا ۇلكەن كەدەرگى كەلتىرەتىن نارسە – ول 25-30 جاس ارالىعىنداعى ادامداردىڭ تەك بىلىمسىزدىگى ەمەس، جالپى ساۋاتتىلىعىنىڭ تومەندىگى»، – دەپ اتاپ ءوتتى Alina كومپانياسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى. ونىڭ ايتۋىنشا، بۇل ۇلكەن تەجەگىش فاكتور بولىپ تابىلادى.

پانەلدىك سەسسيانى قورىتىندىلاي كەلە، كاسىپكەر ارمانجان بايتاسوۆ ءجىو-نى ەكى ەسەلەۋ ماقساتىن «جاقسى جانە جوعارى» دەپ اتاپ ءوتتى، ءبىراق ونى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ناقتى جول كارتاسى مەن ناقتى ارەكەتتەر قاجەت ەكەنىن ايتتى.