قازىرگى شىعىس ەلدەرىنىڭ دەنى باتىستان كەلگەن ادام ەركىندىگى يدەياسىن قابىلداۋعا دا دايىن ەمەس ەكەنىن كورسەتىپ وتىر. مۇنىڭ مىسالىن قازىرگى جۇڭگو مەن رەسەيدىڭ قول استىنا العان حالىقتارىنا قاتىستى جۇرگىزىپ وتىرعان ىشكى ساياساتىنان ايقىن كورۋگە بولادى.
رەسەي قاراماعىنداعى جيىرما ءبىر اۆتونوميالىق رەسپۋبليكالارعا ءوزىن-وزى باسقارۋ قۇقىعىن بەرۋ نيەتىن كوزدەپ وتىرعان جوق. وتارلارعا بوستاندىق بەرۋ تۋرالى ءسوز قوزعاۋ بىلاي تۇرسىن، باعىنىشتى حالىقتاردىڭ بۇعان دەيىن بولعان اۆتونوميالىق قۇرىلىمدارىن جويىپ جىبەرۋ ءۇشىن جانتالاسىپ جاتىر.
رەسەي قيىر شىعىس پەن ءسىبىردى مەكەندەگەن حالىقتاردىڭ ۇلتتىق اۆتونوميالىق قۇرىلىمدارىن جويدى. ەندى اۆتونوميالى رەسپۋبليكالاردىڭ مارتەبەسىن ءىس جۇزىندە شەكتەۋ جولدارىن، «ەلدى جيناۋ» - بۇرىنعى كەڭەس وداعىنا ەنگەن حالىقتاردى قايتا بىرىكتىرۋ ارەكەتىن جاساپ جاتىر. ۆ.پۋتين ءۇشىن دۇنيە ءجۇزىنىڭ جۇزدەگەن ۇلتتارىن قان قاقساتقان كەڭەستىك توتاليتارلىق رەجيمنىڭ قۇلاۋى، ون بەس ەلدىڭ ازاتتىق الۋى پروگرەسس ەمەس، «XX عاسىردىڭ اسا ءىرى گەوساياسي اپاتى». ماسكەۋ شەنەۋنىكتەرى 1991 جىلدىڭ وقيعالارى ءۇشىن قاتتى وكىنەدى، ەستەرىنە تۇسكەندە جاندارى بايىز تاپپايدى، باسىنان ەس، بويىنان سابىر كەتەدى. اسىرەسە بۇلاردىڭ - رەسەي مەن قوسا قىتايدىڭ دا، ىندىنىن جايلاپ وتىرعان ەل قازاقستان بولىپ وتىر.
شىعىس ايداھارى تيبەت پەن شىعىس تۇركىستانعا تاۋەلسىزدىك بەرۋدى قاراستىرعانى بىلاي تۇرسىن، ءتىپتى ولارعا قىتايدان بولىنبەيتىن اۆتونوميا بەرۋ تۋرالى ماسەلەنى تالقىلاۋدان باس تارتىپ وتىر. قىتايدىڭ كوكەيىن تەسكەن ماقساتىنا جەتۋ ءۇشىن تاڭداپ الاتىن ءادىسى دە ايداھارشا - جىميىپ كەلىپ وراپ الادى، قۇرباندىعىن بىردەن قىلعىتۋعا ۇمتىلمايدى، از كۇشپەن ۇستاپ وتىرادى، ونىڭ كەزەكتى بوساڭسىعان ءساتىن كۇتەدى، بوساڭسۋ مەزەتىن سەزە قالعاندا، ورالعان بەلدى قىسا قويادى، پايدا بولعان مۇمكىندىكتى جىبەرمەيدى، وڭتايلى تاسىلدەرمەن جەمتىگىن سىعىپ ولتىرەدى. جەڭىسكە جەتەر ساتكە تاياعاندا عانا بار رەسۋرستى قوسىپ، جاعدايدىڭ قوجاسى بولىپ شىعا كەلەدى.
ەگەر جۇڭگو مەن رەسەيگە باعىنىشتى حالىقتار باتىستىڭ وتارى بولسا، وندا ولار تاۋەلسىزدىگىن الىپ، حالىقارالىق قاۋىمداستىق سۋبەكتىلەرى رەتىندە الدەرىنشە دۇنيەجۇزىلىك ينتەگراسياعا ارالاسىپ جۇرەر ەدى.
قازاقتار مىنا فاكتورلاردى ەشقاشان ۇمىتپاۋى كەرەك.
رەسەي ءۇشىن قازاقستان - جەمقورلىقتا سىبايلاس، حالىقارالىق قاتىناستاردا، اسىرەسە باتىسپەن شەپتەسىپ قالعاندا سوڭىنان ەرتىپ جۇرەتىن يتارشى مەملەكەت، توتاليتارلىق ەكسپەريمەنتتەر الاڭى، ەكىنشى كەڭەس وداعىن قۇرعاندا قوسىپ الاتىن «وداقتاس رەسپۋبليكا».
ورىستىڭ كوزدەگەنى - ءبىرىنشى كەزەكتە جەمقورلىققا بەلشەسىنەن باتقان ۇكىمەتتى قولداي وتىرىپ، ونى ءماجبۇرلى دوسقا اينالدىرۋ، سولاردىڭ قولىمەن قازاقستان ەكونوميكاسىن ۋىسىندا ۇستاۋ، سىرتقى ساياساتىنا باقىلاۋ جاساۋ، بيلىگىنە، زاڭىنا ارالاسىپ، جاڭا وتارلىق تاۋەلدىلىكتە ۇستاۋ. ورىستىڭ ەكىنشى كەزەكتە كوزدەيتىنى - قاجەتتى احۋال قالىپتاسقاندا، ىشتەي تۇراقسىزدىق پايدا بولىپ، ساياسي قىزۋ كونديسياعا جەتكەندە قازاقستانداعى ورىس دياسپوراسىنىڭ قولتىعىنا سۋ بۇركىپ، مەملەكەتتىڭ ىرگەسىن سولقىلداتۋ. مولدوۆادا، ۋكراينادا، گرۋزيادا، بالتىق ەلدەرىندە قولدانعان ءادىسىن قازاقستاندا قولدانۋ. بەسىنشى كولوننانى كۇشەيتە وتىرىپ، ىشتەگى تۇراقسىزدىقتىڭ ورىن الۋىنا جول بەرۋ، سودان كەيىن «شەت ەلدەردەگى رەسەي ازاماتتارىن قورعاۋدى» جەلەۋ ەتىپ، «قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ سۇراۋىمەن» اسكەر كىرگىزۋ. «ماڭگىلىك دوس» يدەياسىنىڭ شىمىلدىعىن جامىلىپ، «ەلدى جيناۋدى» جۇزەگە اسىرۋ.
جۇڭگو ءۇشىن قازاقستان - ازىرشە جەمقور ۇكىمەتىنە پارا بەرىپ قويىپ، بايلىعىن سوراتىن، ساپاسىز، ارزان تاۋاردى ءۇيىپ تاستاپ، وزدەرىنە ەشتەڭە وندىرتپەيتىن، سونىسىمەن ەكونوميكاسىن تاۋەلدىلىككە تۇسىرەتىن، كەلەشەكتە جاۋلاپ الاتىن اۋماق. بۇل باعىتتارىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن جۇڭگو قاراجات اياماي تابيعي رەسۋرستاردى ساتىپ الا بەرۋگە، «بىرلەسكەن» كاسىپورىندار قۇرىپ، ولاردى حانسزۋ كادرلارمەن قۇرامداۋعا، مەيىلىنشە كوبىرەك «جالعا» جەر الۋعا، بار مۇمكىندىكتى پايدالانىپ، ءوز ازاماتتارىن قازاقستانعا كوپ ەنگىزۋگە تىرىسىپ باعۋدا. ەندى بىرەر ونجىلدىقتان كەيىن جۇڭگو «ار ساقتاپ تۇرمايتىن» (ماو سزەدۋننىڭ ءسوزى)، قازىرگى حالىقارالىق قۇقىقتىق تارتىپتەردى ءبىرجاقتى بۇزاتىن، سونىسىنا جاۋاپ بەرمەيتىن دەڭگەيگە جەتەدى.
قازاقستانعا كەلگەن ءار حانسزۋ - جۇڭگو مەملەكەتىنىڭ قاۋىپسىزدىگى ورگانىنىڭ جاۋىنگەرى.
ولاردىڭ تۇرپاتتى ارەكەتىنىڭ ءمانى مىنادا: جەرگىلىكتى ەل وكىلىنە ۇيلەنۋ، قىتايدىڭ سانىن مەيلىنشە كوبەيتۋگە اتسالىسۋ، ورنالاسىپ الىپ، ارتىنان وزگە تۋىستارى مەن دوستارىن تارتۋ. ءوزارا بايلانىس جاساي وتىرىپ، حۋاسياودى كۇشەيتە بەرۋ. وسىلاردىڭ ءبارى ساتقىن جانە پاراقور شەنەۋنىكتەردىڭ اۋزىن تىعىنداۋ ارقىلى ەكى قولدى بوساتىپ الۋمەن جۇزەگە اسىرىلادى.
باتىس ءۇشىن قازاقستان - ورتالىق ازياداعى تەڭ ارىپتەس.
قازىرگى باتىس سوڭعى مىڭ جىل ىشىندە وزدەرىن دۇنيەجۇزىلىك باسىمدىققا جەتكىزگەن ليبەرەرالدى دەموكراتيا قۇندىلىقتارىن ۇستانىپ ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى. اقش وسى قۇندىلىقتاردى وزگە ەلدەر مەن قۇرلىقتارعا ورنىقتىرۋمەن اينالىسۋدا. ولارعا عالامشاردىڭ قاۋىپسىزدىگى، دۇنيە جۇزىندە بەيبىتشىلىكتىڭ ساقتالعانى كەرەك.
جەر شارىندا ۇيلەسىمدىلىك ورناتۋ ءۇشىن اقش ۇكىمەتىنىڭ وزىنە ءتيىمدى بولا بەرمەيتىن، ادامي جانە قىرۋار قارجى شىعارۋدى تالاپ ەتەتىن ارەكەتتەرگە دە باراتىن كەزدەرى از ەمەس. جاپپاي قىرۋ قارۋىن يەلەنۋگە تىرىسىپ جۇرگەن ديكتاتورلىق رەجيمدەردى اۋىزدىقتاۋعا ءارقاشان وزگەلەردەن كوپ كۇش پەن قاراجات شىعارادى. ارينە، ناتيجەسى ۇنەمى قاناعاتتاندىرا بەرمەيتىنى دە راس، ءبىراق ونىڭ وزىندىك سەبەپتەرى بار.
بۇگىنگى اقش ءوزىنىڭ ناتو-داعى وداقتاستارىمەن بىرگە قۇقىقتىق جاعىنان دا، پارىز تۇرعىسىنان دا دۇنيەتۇزۋشى ءرول اتقارىپ كەلەدى. ەۋروازيا قۇرلىعى ەلدەرىنىڭ باسىم كوپشىلىگى، شىنايى دەموكراتيا ەلدەرى تۇگەلدەي اقش-قا سەنىم بىلدىرەدى. ەۋرووداق ۇيىمى بولسا جەكە ەل مەن ۇيىمنىڭ مۇددەلەرىنىڭ ءوزارا ۇيلەسۋىنە قول جەتكىزىپ وتىر.
مۇندا انتاگونيستىك سيپاتتاعى ءتىل تابىسپاي قالۋشىلىق ءىس جۇزىندە بولمايدى. ءاليانستىڭ كىشى ارىپتەستەرى - بەلگيا، ليۋكسەمبۋرگ، گوللانديا اۋىر سالماقتى گەرمانيامەن، فرانسيامەن باياعىدان قولتىقتاسىپ ءومىر سۇرەدى، وزدەرىن جايلى سەزىنەدى. وسىدان كەيىن باتىسقا ىلتيپاتپەن قاراپ، سوعان قاراي بۇرىلىپ كەتكەنى ءۇشىن شىعىس ەۋروپا مەن بالتىق ەلدەرىن كوزگە شۇقي كىنالاۋعا سەبەپ قالمايدى. بولگاريا، ۆەنگريا، چەحيا، سلوۆاكيا، پولشا، رۋمىنيا، لاتۆيا، ليتۆا، ەستونيا - بۇلاردىڭ ءبارىنىڭ كوممۋنيستىك قۇرىلىس ورناتۋ جىلدارىندا «ۇلكەن اعالارىنان» شەكەسى ىسىگەن كەزدەرى جاقسى ەستەرىندە. سوندىقتان ولار «كىممەن ىستەس بولارىمىزدى ماسكەۋدىڭ نۇسقاۋىنسىز ءوزىمىز شەشەمىز» دەيدى جانە دۇرىس ىستەيدى.
ال ماسكەۋ بولسا بولشيەۆيكتىك مانەرمەن جۇدىرىعىن تۇمسىققا تاياپ تۇرىپ، «سۇيەتىنىن» جاريالاۋىن قويعان جوق، ءوزىنىڭ بۇرىنعى وداقتاستارىنا ولاردىڭ كىممەن دوستاسۋى، كىمنەن اۋلاق بولۋ كەرەكتىگى جونىندە نۇسقاۋ بەرۋىن ءالى جالعاستىرىپ كەلەدى. سونىسىمەن ولاردى وزىنەن اۋلاقتاتىپ وتىرعانىن مويىنداعىسى كەلمەيدى.
«ۋكراينا - مەملەكەت ەمەس» - دەدى ۆ.پۋتين 2008 جىلى بۋحارەستە وتكەن ناتو-نىڭ سامميتىندە. رەسەي جەتەكشىسى سونىسىمەن ۋكرايندىقتاردىڭ باتىسقا قاراي تەزىرەك ويىسۋعا ماجبۇرلەپ وتىرعانىن تۇسىنبەدى.
باتىس وركەنيەتتەرى قازاقستانعا قاتىستى جۇڭگو مەن ورىس جاسايتىننىڭ ءبىرىن دە جاسامايدى. باتىستان ەشكىم قازاقستانعا تۇراقتى ورنالاسىپ الۋ ءۇشىن كوشىپ كەلمەيدى. باتىس ليبەرال-دەموكراتيالىق ەلدەرىنىڭ ساناسىندا قازاقستاندا 5-كولوننا قۇرۋ، ونى ەكونوميكالىق تاۋەلدىلىكتە ۇستاۋ، اۋماقتى ارزان شيكىزات كوزىنە اينالدىرۋ سياقتى جىمىسقى پيعىلداردىڭ ءبىرى دە جوق. 16 ميلليون قازاقستاندىق تۇگەل قول قويىپ، 51-شتات بولايىق دەپ ارىز بەرسەڭ - اقش كونگرەسى قاناعاتتاندىرمايدى. باتىسقا قازاقستاننىڭ كۇشتى، دەموكراتيالى ەل، سەنىمدى ارىپتەس بولعانى كەرەك. ولارعا قازاقستان اۋماعى ارقىلى ەسىرتكى ترافيگى وتپەگەنى، لاڭكەستىك ۇيىمدار جاساقتالماعانى كەرەك.
ءبىز مۇسىلمان ەلىمىز، تەگىمىز شىعىستىق، سوندىقتان ءدىنىمىز بەن تەگىمىزدەن اجىراماي، حالىقارالىق ساياسي شەپتەسۋلەردە ۇنەمى شىعىس ەلدەرى جاعىنا شىعىپ، سولاردى قولداپ وتىرۋىمىز كەرەك دەگەن باعىتتى ۇستانۋ - بۇل الجاسۋ اتريبۋتى. ساياساتتا ليبەرال-دەموكراتيزمدى ۇستانۋ ءدىن مەن تەكتەن اجىراۋعا اكەلىپ سوقتىرمايدى. رۋحاني ايادا، زاڭدى كەڭىستىكتە بۇلار قۇندىلىق رەتىندە ءومىر سۇرە بەرەدى. ال مەملەكەتتىڭ كەلەشەگى، الەۋمەتتىك دامۋدىڭ كەپىلى - باتىس ليبەرال-دەموكراتياسىندا.
دەرەككوز: «وبششەستۆەننايا پوزيسيا» (پروەكت «DAT» № 32 (115) وت 28 سەنتيابريا 2011 گ.
