سءاۋىر ايىندا قازاقستاندا تۇتىنۋشىلىق سەنىمدىلىك يندەكسى (ءسسى) ناۋرىز ايىندا ايتارلىقتاي كۇرت قۇلاپ، ءتورت اي قاتارىنان تومەندەگەننەن كەيىن ايتارلىقتاي قالپىنا كەلدى. دەگەنمەن يندەكس تولىق قالپىنا كەلگەن جوق، ول 100 تارماقتى قۇرايتىن دەڭگەيدەن تەحنيكالىق تۇردە ودان ءارى تومەندەۋدە. ياعني، تەرىس جاۋاپتاردىڭ ۇلەسى ورتا ەسەپپەن العاندا وڭ جاۋاپتاردان باسىم بولىپ وتىر، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
بۇل رەتتە ءساۋىر ايىندا CCI يندەكسى 99،4 تارماققا جەتتى، بۇل بەيتاراپ شەكارادان ءسال تومەن. كوپ جاعدايدا يندەكستىڭ قالپىنا كەلۋى ءىرى كولەمدى ساۋدا جاساۋ ءۇشىن قازىرگى جاعدايلاردىڭ قولايلىلىعى جانە جەكە ماتەريالدىق جاعدايدىڭ وزگەرۋى ماسەلەلەرى بويىنشا ناتيجەلەردىڭ جاقسارۋىنا بايلانىستى بولدى.
جىلدىق ماندە CCI يندەكسى بىلتىرعى جىلعى ساۋىردەگى يندەكستەن 2،9 تارماققا جوعارى بولدى. بۇل جەردە قازاقستاندىقتاردىڭ ەكونوميكالىق جاعدايدىڭ كەلەشەگىنە دەگەن نەعۇرلىم وپتيميستىك كۇتۋلەرى نەگىزگى فاكتور بولىپ تابىلادى.
ءىرى كولەمدى ساۋدا جاساۋ ءۇشىن قازىرگى جاعدايلاردىڭ قولايلىلىق قوسالقى يندەكسى 6،5 تارماققا ۇلعايىپ، 70،6 تارماققا جەتتى. دەگەنمەن، بۇل بىلتىرعى جىلعى ءساۋىر ايىمەن سالىستىرعاندا 3،3 تارماققا از بولىپ وتىر. قازاقستاندىقتاردىڭ 29،4%-ى قازىرگى ۋاقىتتى ءىرى كولەمدى شىعىستار مەن ساۋدا جاساۋ ءۇشىن قولايلى جاعدايلار دەپ سانايدى. ناۋرىز ايىندا مۇنداي ادامداردىڭ ۇلەسى 3 پايىزدىق تارماققا تومەن بولدى. ال رەسپوندەنتتەردىڭ 60،9%-ى قاراما-قارسى پىكىر ءبىلدىرىپ، ولاردىڭ ۇلەسى ناۋرىز ايىمەن سالىستىرعاندا 4 پايىزدىق تارماققا ازايدى. بۇل رەتتە، ورىنداردىڭ ورنالاسۋى وزگەرىسسىز قالدى، ياعني رەسپوندەنتتىڭ جاسى نەعۇرلىم ۇلكەن بولسا، جاۋاپتار سوعۇرلىم ناشار بولدى. 60 جاستان اسقان اعا بۋىن اراسىندا رەسپوندەنتتەردىڭ تەك 18،9%-ى بۇل سۇراققا وڭ جاۋاپ بەردى.
ال وڭىرلەر بويىنشا كورسەتكىشكە قاتىستى، بەس وبلىستا ناتيجە ناۋرىز ايىنا قاراعاندا ناشارلادى. ولاردىڭ ىشىندە ماڭعىستاۋ وبلىسى ەرەكشە كوزگە تۇسەدى، وندا وڭ جاۋاپتاردىڭ ۇلەسى 41،9-دان 27،5%-عا دەيىن تومەندەگەنەدى. قالعان وبلىستاردا كورسەتكىشتىڭ ايتارلىقتاي جاقسارعانى بايقالادى.
ءساۋىر ايىنداعى ەڭ جوعارى كورسەتكىشتى 32،6% ناتيجەمەن (ناۋرىز ايىندا تەك 14،8%) اقتوبە وبلىسى كورسەتتى. سونداي-اق، تۇركىستان (+10 پايىزدىق تارماق)، قوستاناي (+10 پايىزدىق تارماق)، اتىراۋ (+8 پايىزدىق تارماق) وبلىستارىندا جانە شىمكەنتتە (+7 پايىزدىق تارماق) وڭ ءوسىم بايقالدى. ناتيجەسىندە ءساۋىر ايىندا كوشباسشى ورىنعا شىمكەنت قالاسى جايعاستى، وندا وڭ جاۋاپتاردىڭ ۇلەسى 39%-عا جەتتى، ال 20%-دى قۇرايتىن ەڭ ناشار كورسەتكىش اباي وبلىسىندا بايقالادى.
جەكە ماتەريالدىق جاعدايداعى وتكەن وزگەرىستەردىڭ قوسالقى يندەكسى سوڭعى جىلى ءساۋىر ايىندا 6،1 تارماققا ۇلعايىپ، 101،9 تارماققا جەتىپ، وڭ ايماققا ورالدى. بۇل ناتيجە وتكەن جىلعى كورسەتكىشتەن 2،9 تارماققا جوعارى بولدى. ساۋالناماعا قاتىسقان قازاقستاندىقتاردىڭ 31،8%-ى وزدەرىنىڭ جەكە ماتەريالدىق جاعدايى جاقساردى دەپ ەسەپتەيدى. بۇل تەرىس جاۋاپ بەرگەن رەسپوندەنتتەرگە قاراعاندا 4،2 پايىزدىق تارماققا كوپ بولىپ وتىر. ناۋرىز ايىندا وڭ جاۋاپتاردىڭ ۇلەسى 29،4%-دى قۇرادى.
وڭىرلەر بويىنشا ناتيجەلەردىڭ ايتارلىقتاي ناشارلاعانى (الدىڭعى سۇراق سياقتى) بايقالمايدى. بۇل جەردە ەڭ ۇلكەن كورسەتكىش ۇلىتاۋ وبلىسىندا تىركەلدى، وندا وڭ جاۋاپتاردىڭ ۇلەسى 24،4-تەن 43،5%-عا دەيىن ءوستى. بۇل ءوڭىر ءساۋىر ايىندا كوشباسشى ورىنعا جايعاستى، وعان جاقىن كورسەتكىش ماڭعىستاۋ وبلىسىندا بايقالادى، وندا وڭ جاۋاپتاردىڭ ۇلەسى 39،9%-عا دەيىن ءوستى (ناۋرىز ايىنداعى 30،3%-دان). سونداي-اق، اتىراۋ، اباي جانە اقتوبە وبلىستارىندا ايتارلىقتاي كورسەتكىشتىڭ جاقسارعانى بايقالادى. ءساۋىر ايىندا قوستاناي وبلىسى اۋتسايدەر بولدى، وندا رەسپوندەنتتەردىڭ تەك 19،4%-ى بىلتىرعى جىلى جەكە ماتەريالدىق جاعدايىنىڭ جاقسارعانىن سەزەدى.
جالپى العاندا قازاقستان تۇرعىندارىنىڭ ينفلياسيالىق كۇتۋلەرى مەن سەزىمدەرى قايتادان تومەندەدى جانە كوپ جاعدايدا رەكوردتىق تومەن كورسەتكىشتەردى جاڭارتتى. وتكەن ايدا تۇرعىنداردىڭ 43،4%-ى (اقپان ايىندا 44،2% بولدى) باعانىڭ قاتتى وسكەنىن بايقادى. بۇل ناتيجە جۇرگىزىلگەن بۇكىل زەرتتەۋ بارىسىندا ەڭ تومەن كورسەتكىش بولدى. مۇنداي ءۇردىس بىلتىرعى جىل دەڭگەيىندە باعانىڭ قاتتى ءوسۋى ماسەلەسىندە دە بايقالادى. باعالاردىڭ نەعۇرلىم جىلدام وسكەنىن ەرتەرەك بايقاعانداردىڭ ۇلەسى 58،8-دەن 56،3%-عا دەيىن تومەندەدى، بۇل دا جاڭا رەكورد بولىپ تابىلادى.
ينفلياسيالىق كۇتۋلەر دە تومەن ناتيجە كورسەتتى. ءبىر اي دەڭگەيىندە باعالاردىڭ قاتتى ءوسۋىن كۇتىپ جۇرگەن ادامداردىڭ ۇلەسى 17،5-تەن 15،8%-عا دەيىن تومەندەدى. بۇل ناتيجە قاڭتار ايىنداعى ەڭ تومەنگى دەڭگەيدەن تەك 0،1 پايىزعا تومەن بولدى. كەلەسى 12 اي دەڭگەيىندە باعالاردىڭ ءوسۋىن كۇتىپ جۇرگەندەردىڭ ۇلەسى 21،2-دەن 20،5%-عا دەيىن تومەندەدى، بۇل جوعارىدا اتالعان ءۇش كورسەتكىش سياقتى رەكوردتىق تومەن بولىپ تابىلمايدى.
جەكەلەگەن تاۋارلار مەن كورسەتىلەتىن قىزمەتتەردىڭ ىشىندە ساۋالناماعا قاتىسقان قازاقستاندىقتاردىڭ كوپشىلىگى تاعى دا ازىق-تۇلىك باعاسىنىڭ ايتارلىقتاي وسكەنىنە الاڭداۋشىلىق بىلدىرەدى. اتاپ ايتقاندا، «ەت جانە قۇس ەتى»، «ءسۇت جانە ءسۇت ونىمدەرى»، «نان جانە نان ونىمدەرى» جانە «كوكونىستەر مەن جەمىستەر» ساناتتارىنا باعالار ايتارلىقتاي ءوستى. بۇل ازىق-تۇلىك رەسپوندەنتتەر ءۇشىن سوڭعى جارتى جىلدا العاشقى ءتورت ورىندا تۇر. بۇل رەتتە، تاۋارلار مەن كورسەتىلەتىن قىزمەتتەردىڭ اتاۋلارىنىڭ سانى وتكەن ايداعى 13-تەن وسى ايداعى 10-عا ازايدى. سونداي-اق تكش قىزمەتتەرىنە باعالاردىڭ وسكەنىن بايقاعان ادامدار ۇلەسىنىڭ ناۋرىز ايىنداعى 22%-دان ءساۋىر ايىنداعى 15%-عا دەيىن كۇرت تومەندەگەنىن اتاپ وتەمىز.
ءساۋىر ايىندا قازاقستاندىقتاردىڭ ديەۆالۆاسيالىق كۇتۋلەرى ناۋرىز جانە اقپان ايلارىمەن سالىستىرعاندا ايتارلىقتاي تومەندەدى. بۇل جەردە تەڭگەنىڭ ودان ءارى نىعايۋى شەشۋشى فاكتور بولدى، ول ءساۋىر ايىندا 1،3%-دى قۇرادى. ساۋالناما ناتيجەلەرىنە سايكەس، ءبىر جىل دەڭگەيىندە تەڭگەنىڭ السىرەۋىن كۇتىپ جۇرگەن قازاقستاندىقتاردىڭ ۇلەسى 52،7-دەن 48،2%-عا دەيىن تومەندەدى، ال ءبىر اي دەڭگەيىندە تەڭگەنىڭ السىرەۋىن كۇتىپ جۇرگەن قازاقستاندىقتاردىڭ ۇلەسى 29،3-تەن 27،2%-عا دەيىن تومەندەدى. سوڭعى كورسەتكىش زەرتتەۋدىڭ سوڭعى 11 ايىنداعى ەڭ تومەنگى كورسەتكىش بولىپ تابىلادى، وعان 27،1%-دان ءسال تومەن ناتيجە كورسەتكەن قاڭتار ايى كىرمەيدى. ءبىر جىل دەڭگەيىنە قاتىستى ماسەلەدە كورسەتكىش سوڭعى 10 ايداعى ەكىنشى ەڭ تومەنگى كورسەتكىش بولىپ شىقتى، بۇل دا حالىقتىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاعا دەگەن سەنىمىن كورسەتەدى.
قازاقستاندا CCI يندەكسى ءتورت اي قاتارىنان قۇلاعاننان كەيىن ونى قالپىنا كەلۋى جاعىمدى جاڭالىق بولدى. يندەكس 100 تارماقتى قۇرايتىن بەيتاراپ شەكارادان رەسمي تۇردە اسپاسا دا، بارلىق قوسالقى يندەكس بويىنشا ايتارلىقتاي جاقسارعانى بايقالادى. ونىڭ ۇستىنە، 2023 جىلدىڭ ءساۋىر ايىمەن سالىستىرعاندا CCI يندەكسى شامامەن 3 تارماققا جوعارى بولدى. ءساۋىر ايىندا قازاقستاندىقتاردىڭ از بولىگى جەكە ماتەريالدىق جاعدايلارىنىڭ ناشارلاعانىن بايقاي باستادى، سونداي-اق رەسپوندەنتتەردىڭ كوپ بولىگى ءىرى كولەمدى ساۋدا جاساۋ ءۇشىن قازىرگى جاعدايلاردىڭ قولايلى ەكەنىن اتاپ ءوتتى. ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ تۇرعىندارىنىڭ ينفلياسيالىق باعالارى مەن كۇتۋلەرى ءساۋىر ايىندا ايتارلىقتاي تومەندەگەنىن كورسەتەدى، وعان وزبەكستان كىرمەيدى. قازاقستاندا ەكى ينفلياسيالىق پارامەتر جۇرگىزىلگەن بۇكىل زەرتتەۋ ۋاقىتىندا رەكوردتىق تومەن ماندەرگە دەيىن تومەندەدى، ال قالعان ەكەۋى رەكوردتارعا جاقىن بولدى. بۇل رەتتە سوڭعى ايلاردا ينفلياسيا درايۆەرلەرى بولىپ تابىلاتىن تكش قىزمەتتەرى باعالارىنىڭ قاتتى وسكەنىن بايقاعانداردىڭ ۇلەسى كۇرت تومەندەدى. ورتالىق ازيا ەلدەرىندەگى ديەۆالۆاسيالىق كۇتۋلەر دە ينفلياسياعا ۇقساس سەرپىندى كورسەتتى. قازاقستان مەن قىرعىزستاندا ديەۆالۆاسيالىق كۇتۋلەردىڭ كۇرت تومەندەگەنى بايقالادى.
بۇل رەتتە، كورسەتكىشتەر كوبىنەسە جۇرگىزىلگەن بۇكىل زەرتتەۋ ۋاقىتىندا رەكوردتىق تومەن ماندەرگە جاقىن بولدى. بۇل، ەڭ الدىمەن، وسى ەلدەردە ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ نىعايۋى اياسىندا ورىن الۋى مۇمكىن. قازاقستاندا بىلتىرعى جىلدىڭ قازان ايىنان باستاپ ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ بىرتىندەپ نىعايۋى تىركەلۋدە.
"جالپى، 2024 جىلدىڭ ءساۋىر ايى ورتالىق ازيا ەلدەرى ءۇشىن بەيتاراپ بولدى، ءبىراق تۇرعىنداردىڭ جەكە باعالاۋى بويىنشا ءار ءتۇرلى بولدى. ەگەر قازاقستاندا تۇتىنۋشىلىق سەنىمدىلىك يندەكسى (CCI) ءتورت اي قاتارىنان تومەندەگەننەن كەيىن ونىڭ قالپىنا كەلۋى بايقالسا، وندا وزبەكستاندا CCI يندەكسى اقپان ايىنداعى ماندەرگە قايتا ورالىپ، كۇرت تومەندەۋدى كورسەتەدى. جوعارىدا اتالعان ەلدەردەگى جاعداي قالاي بولعاندا دا ءار ءتۇرلى، سەبەبى قازاقستان تەحنيكالىق جاعىنان تەرىس جاۋاپتاردىڭ ۇلەسى وڭ جاۋاپتاردان باسىم بولۋىمەن ودان ءارى تەرىس ايماقتا جاتىر، ال وزبەكستان تاجىكستاننان كەيىنگى ەكىنشى ورىندى ساقتاپ وتىر. سونىمەن بىرگە تاجىكستان مەن قىرعىزستاندا CCI يندەكسىنىڭ وزگەرۋى اسا ماڭىزدى بولمادى. دەگەنمەن قىرعىزستان وزبەكستانعا جاقىندادى جانە وسى سەرپىن جالعاسقان جاعدايدا باتىستاعى كورشىسىن باسىپ وزۋى مۇمكىن"، - دەيدى Freedom Finance Global كومپانياسىنىڭ تالداۋشىسى دانيار ورازبايەۆ.
تالداۋشىلار زەرتتەۋ جۇرگىزىلگەن ەلدەردەگى حالىق سانىنا سايكەس قازاقستان مەن وزبەكستاندا اي سايىن 3 600 ساۋالناما، قىرعىزستاندا 1600، تاجىكستاندا 1200 ساۋالنامادان جيناپ وتىرادى. زەرتتەۋلەر الەمنىڭ كوپتەگەن ەلىندە تۇتىنۋشىلىق سەنىمدىلىك يندەكستەرىن الۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن جانە United Research Technologies Group زەرتتەۋ كومپانياسى جەرگىلىكتى مىندەتتەرگە بەيىمدەگەن ءادىسناماعا نەگىزدەلەدى. دەرەكتەردى جيناۋ ءادىسى – تەلەفون ارقىلى ساۋالناما جۇرگىزۋ. ساۋالناما جەرگىلىكتى حالىقتىڭ تىلىندە جۇرگىزىلدى: زەرتتەۋ رەسپوندەنتتەردىڭ انا تىلىندە جۇرگىزىلەدى.
