كەڭەس وداعى ىدىرعان كەزدە كوپەتنيكالىق قازاقستان بىردەن ۇلتارالىق جانجال وشاعىنا اينالۋى مۇمكىن دەپ ساۋەگەيسىگەندەر دە تابىلعانى ەدى. سوعان قاراماستان، ۇلت كوشباسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ساليقالى ساياساتى جانە قازاق حالقىنىڭ سابىرلى، دارقان پەيىلى ارقاسىندا ەلدە ۇلتتاردىڭ تاتۋلىعى مەن سىيلاستىعىنىڭ «قازاقستاندىق فەنومەنى» الەمگە ۇلگى بولدى.
ۇلتارالىق قاتىناستاردى ۇدايى رەتتەۋ ءاۋ باستان-اق ىشكى ساياساتىمىزدىڭ نەگىزگى باعدارى، ۇلتارالىق تاتۋلىق ساياسي تۇراقتىلىقتىڭ كەپىلى سانالدى. مەملەكەت وزگە ۇلتتاردى جاساندى تۇردە اسسيميلاسيالاۋ، قىسىم كورسەتۋ ارەكەتتەرىنە بارعان ەمەس.
كونستيتۋسيانىڭ 19-بابىنا سايكەس، ءار ۇلت وكىلدەرى ءوز ءسالت-داستۇرىن ساقتاۋعا، انا تىلىندە ءبىلىم الۋىنا، ەركىن ءومىر سۇرۋىنە قۇقىقتىق نەگىز جاسالعان. ەلدەگى قوعامدىق كەلسىمدى ساقتاۋ، از ۇلتتاردىڭ مادەني ورتالىقتارىن بارىنشا قولداۋ ماقساتىندا قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنا زور مىندەت جۇكتەلدى.
بۇدان باسقا، قازاقستاننىڭ زاڭ شىعارۋشى ورگانى ق ر پارلامەنتى ماجىلىسىندە اسسامبلەيا وكىلدەرىنىڭ بولۋى، بىرىنشىدەن، بۇل ۇيىمنىڭ مارتەبەسى مەن بەدەلىن كوتەرسە، ەكىنشىدەن، ەلىمىزدەگى ءتۇرلى ۇلت وكىلدەرىنىڭ مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيەسىنە كەڭىنەن قاتىسۋىنا، تۇراقتى دامۋدىڭ كەپىلى – بەيبىتشىلىك پەن ىنتىماقتىڭ ودان ءارى نىعايۋىنا اسەر ەتكەنى ءسوزسىز.
ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدىڭ ەتنوساياساتىنىڭ نەگىزگى باعدارى: ەتنوستىڭ بەيساياسيلانۋى، ۇلت ۇعىمىنان ازاماتتىققا كوشۋ، ازاماتتىق قوعامدى نىعايتۋ، بارلىق ۇلتتاردىڭ مادەني وزىندىك ەرەكشەلىگىن ساقتاۋ، مەملەكەتتىك يدەولوگيانىڭ بازاسىن ارتتىرۋ، بارلىق ۇلت وكىلدەرىنىڭ ديالەكتيكالىق ينتەگراسياسىن قامتاماسىز ەتۋ باستى ورىندا بولدى.
الەمدەگى مەملەكەتتەردىڭ 90 پايىزى كوپەتنيكالىق بولعاندىقتان، وزدەرىنىڭ ۇلتتىق ساياساتىندا جەرگىلىكتى ۇلتقا باسىمدىق بەرىپ، ۇلتتىق ازشىلىق وكىلدەرىن دە قورعاۋ ءۇشىن پريموردياليستىك جانە كونسترۋكتيۆيستىك تاسىلدەرىنە جۇگىنەدى.
كوپتەگەن ۇلت وكىلدەرى تۇراتىن قازاقستان جاعدايىندا قازاق ۇلتى دا كونسترۋكتيۆتىك نەگىزدە بىرىكتىرۋشى ءھام تۇتاستىرۋشى مىندەتىن اتقارعانى انىق. ەلدەگى تىنىشتىق پەن ىنتىماقتاستىقتى ساقتاۋ ءار قازاقتىڭ عانا ەمەس، بارشا قازاقستاندىقتاردىڭ مىندەتى بولۋى ءتيىس.
ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ءبىر سوزىندە «تاۋەلسىزدىك جىلدارى ەلىمىزدەگى قوعامدىق تۇراقتىلىقتى، ۇلتارالىق تاتۋلىق پەن كەلىسىمدى، حالىقتار دوستىعىن ساقتاۋ مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ نەگىزگى باعىتىنا اينالدى. بىزدەر وسى جىلدارى قازاقستانعا ءتان قوعامدىق كەلىسىم مەملەكەتتى وركەندەتۋدە پايداسى زور ەكەنىنە كوز جەتكىزدىك. الداعى ۋاقىتتا بىزدەر باستى بايلىعىمىزعا اينالعان ۇلتارالىق تاتۋلىقتى نىعايتىپ، كەلەشەك ۇرپاققا اماناتتاۋىمىز كەرەك» دەگەن بولاتىن.
بۇگىندە بىزدەر ەلباسى اماناتتاعان تاتۋلىق پەن دوستىعىمىزدى وركەندەتۋگە ءبارىمىز ءبىر كىسىدەي اتسالىسىپ كەلەمىز. قازاقستاندا تۇركى، ورىس، وزبەك، ۇيعىر، كارىس، نەمىس، كۇرد، تاتار سىندى جۇزدەگەن ۇلت مەكەندەيدى. بۇل رەتتە بىزدەر قازاق جەرىنە تۋىن تىككەن قايسى ۇلت وكىلىنىڭ كوپ، ازدىعىن ايتىپ جاتپاۋىمىز كەرەك. ءبارىمىز ەلباسى ايقىنداپ بەرگەن ورتاق مۇراتىمىزدى ۇلىقتاپ، العا قادام باسۋدىڭ ماڭىزى زور. سول كەزدە ءبىزدىڭ بەرەكە-بىرلىگىمىزگە ەشكىم سىنا قاعا المايدى.
اتاقتى اۆار اقىنى راسۋل عامزات «مەنىڭ داعىستانىم» دەگەن ءعۇمىرنامالىق-پالساپالىق تامسىلدىك تاڭعاجايىپ دۇنيەسىندە اتاقتى ءشامىل باباسىنىڭ «كىشى حالىقتارعا ۇلكەن قانجار كەرەك» دەگەن ءسوزىم مىسالعا كەلتىرەدى دە، ونى ءابۋتالىپ اقىننىڭ اراعا الپىس جىل سالىپ «كىشى حالىقتارعا ۇلكەن دوس كەرەك» دەگەن سوزىمەن تۇيىندەيدى. ءشامىلدىڭ «ۇلكەن قانجارى» دا، ءابۋتالىپتىڭ «ۇلكەن دوسى» دا ءوز زامانىنىڭ ءۇنى، تىلەگى. «ۇلكەن قانجاردىڭ» سىرى بەلگىلى، ال «ۇلكەن دوستىڭ» ءمانىسى «ۇلكەن حالىق» دەگەن ءسوز. قىزىل يمپەريانىڭ كەشەگى بيلەۋشىلەرىنىڭ ساياساتىن عانا ۋاعىزدايتىن جارناما سىندى تىم جالاڭ دۇنيە دە بولىپ كورىنۋى مۇمكىن.
بۇگىن زامان دا، زاڭ دا وزگەردى. كەڭەستىك ماسكەۋگە بودان بولعان وداقتاس رەسپۋبليكالاردىڭ ىشىندەگى شاڭىراعى بيىك، كەرەگەسى كەڭ قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن جاريالاعانىنا 30 جىل تولماقشى.
ال سول قازاق ەلىندە جۇزدەن استام ۇلتتار مەن ۇلىستار تۇرىپ جاتىر. قاپ تاۋىنىڭ قاھارماندارى ايتقان «ۇلكەن دوستىڭ» ءرولىن اتقارۋ ءقازىر قازاقتاردىڭ ماڭدايىنا جازىلعانىن بايقاۋ قيىن ەمەس. نەگە دەسەڭىز، ءقازىر قازاق ەلىندەگى «كىشى حالىقتاردىڭ» اعاسى مەن جاعاسى، ياعني، «ۇلكەن دوسى» – تەك قانا قازاقتار. ال قازاقتار ۇلكەن دوس قانا ەمەس، ۇلكەن جۇرەكتى دوس بولا ءبىلدى. بۇل جاۋاپتى مىندەتتىڭ جۇگى دە اۋىر. ونى ابىرويمەن ارقالاپ ءجۇرۋ قازاقتاردىڭ كىشپەيىلدىگىنىڭ عانا ەمەس، بارشا قازاقستاندىقتاردىڭ ءتوزىمى مەن تۇسىنىگىنىڭ ارقاسىندا جۇزەگە اسىپ جاتىر.
ءاز تولە بي بابامىز «بەتەگە كەتسە بەل قالار، بەكتەر كەتسە ەل قالار، بەرەكەڭ كەتسە نەڭ قالار» دەپ تولعاعان ەكەن. قازاق جۇرتىنىڭ الىس-جاقىنداعى ەلدەردى «بارەكەلدى» دەگىزەتىن قازىرگى باستى جەتىستىگى وسى بەرەكە-بىرلىك بولىپ تۇر. بۇل رەتتە «بەرەكەنى كوكتەن تىلەمە، بىرلىگى مول كوپتەن تىلە» دەگەن اتا-بابا اماناتىنا ادالدىق تانىتىپ، ىشكى جانە سىرتقى ساياساتىندا دوستىق پەن الىس-بەرىستى، بارىس-كەلىستى مىقتاپ باسشىلىققا الىپ كەلە جاتقان قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى دوستىق پەن ىنتىماقتى باستى تەمىرقازىعىنا اينالدىرىپ وتىر.
نۇرلان اۋباكىر
