قازاقستاندا ەلدىڭ دامۋىنا كۇن سايىن ۇلەس قوسىپ جۇرگەن قاراپايىم ەڭبەككەرلەرگە ەرەكشە نازار اۋدارىلىپ، ولاردىڭ ەڭبەگى باعالانا باستادى. سەبەبى ۇستىمىزدەگى جىلى قازاقستاندا 500-دەن استام جۇمىسشى مەن 130-نان استام ۇستاز مەملەكەتتىك ماراپاتقا يە بولدى. سونىمەن قاتار قۇرمەتكە يە بولعان مەملەكەت ازاماتتارىنىڭ اراسىندا 80-نەن استام عالىم جانە 100-دەن استام قۇتقارۋشى مەن ەرىكتى بار.
مامانداردىڭ ايتۋىنشا، ەڭبەك ادامىنىڭ ماڭىزى مەن ەڭبەككە دەگەن قۇرمەتتىڭ ارتۋى – قوعامنىڭ دامۋىنىڭ نەگىزى. سول سەبەپتەن ولاردى مەملەكەت تاراپىنان ماراپاتتاۋ جۇيەسى ەڭبەككەرلەردىڭ ەڭبەگىن باعالاپ، ولاردىڭ قوعامداعى ءرولىن ارتتىرادى. وسى ارقىلى ەڭبەك ادامىن ىنتالاندىرۋعا، ەڭبەككە دەگەن جاۋاپكەرشىلىكتى ارتتىرۋعا بولادى.
«مىنا رەسپۋبليكا كۇنىنىڭ ءوزى توقايەۆ كەلگەننەن كەيىن قايتادان قالىپقا كەلدى عوي. رەسپۋبليكا كۇنىنەن قازاقستاندا ۇلكەن مەرەكە جوق. سوڭعى كەزدە مەملەكەتتىك ماراپاتپەن قازاقستاننىڭ بارلىق ازاماتتارى ماراپاتتالىپ جاتىر. جاقىندا، سول رەسپۋبليكا كۇنى الماتى قالاسىنىڭ اكىمى پرەزيدەنتتىڭ ماراپاتىن جۇرتقا ۇلەستىردى، سونىڭ ىشىندە ترامۆايشىلار، سونداي-اق جىلۋ جۇيەسىندە جۇمىس ىستەيتىن ادامدار، قاراپايىم مۇعالىمدەر.
ۇلكەن، ۇلكەن ماراپاتتار الىپ جاتىر. «ەڭبەك ەرى» اتاعىن بيىل ەكى ءمۇعالىم الدى. بۇل ۇلكەن نارسە عوي، سوندىقتان بيىل تاعى ءبىر جاڭالىق - «مەديسينا سالاسىندا ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەر» دەگەن ۇلكەن اتاق بەرىلىپ وتىر. مۇنىڭ ءبارى ادامعا ستيمۋل بەرەدى، ادامنىڭ جۇمىس ىستەۋىنە، جالپى ومىرگە كوزقاراسىن وزگەرتەدى، ويتكەنى مەملەكەت بىرەۋدى ىقىلاسپەن ماراپاتتاسا، ودان ارتىق قانداي باقىت بولادى؟! سوندىقتان ءبىزدىڭ قازىرگى ادىلەتتى قازاقستاندا جاسالىپ جاتقان جاقسىلىقتاردىڭ ءبىر پاراسى – وسى ءبىزدىڭ مەملەكەتتىك ناگرادالار دەپ ەسەپتەيمىن»،- دەيدى قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ ءتوراعاسى مەرەكە قۇلكەنوۆ.
جازۋشىنىڭ پىكىرىنشە، ەڭبەك ادامىنىڭ جەتىستىكتەرىن اتاپ ءوتۋ، ولاردى ماراپاتتاۋ ارقىلى مەملەكەت قوعامعا ولاردىڭ قاجىرلى ەڭبەگىن تانىتىپ، ىنتىماقتاستىقتى نىعايتادى. ماراپات العان ادام تەك جەكە جەتىستىككە يە بولىپ قانا قويماي، ءوز ورتا¬سىندا ۇلگى بولىپ، باسقالاردى دا جۇمىسقا ىنتالاندىرادى. ەڭبەكقور ازاماتتاردى قۇرمەتتەۋ، ولاردى ناگرادتاۋ – ەلىمىزدىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋعا، ەڭبەك مادەنيەتىن دامىتۋعا ىقپال ەتەدى.
ەستەرىڭىزگە سالا كەتسەك،ۇلتتىق مەرەكە – رەسپۋبليكا كۇنى قارساڭىندا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ جارلىعىمەن قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جانە مادەني دامۋىنا، حالىقتار اراسىنداعى دوستىق پەن ىنتىماقتى نىعايتۋعا قوسقان ەلەۋلى ۇلەسى مەن بەلسەندى قوعامدىق قىزمەتى ءۇشىن ءبىر توپ ازامات مەملەكەتتىك ناگرادالارمەن ماراپاتتالعان بولاتىن. ولاردىڭ قاتارىندا ءبىلىم بەرۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ، مادەنيەت جانە عىلىم قايراتكەرلەرى، ءوندىرىس، بيزنەس سالالارىنىڭ كورنەكتى وكىلدەرى، دەپۋتاتتار، مەملەكەتتىك جانە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى، اسكەري قىزمەتشىلەر، سپورتشىلار جانە ەڭبەك ارداگەرلەرى بار.
«قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى» اتاعى وتاندىق عىلىمدى دامىتۋداعى ايرىقشا جەتىستىكتەرى، سونداي-اق قوعامدىق قىزمەتتەگى اسا ۇزدىك ەڭبەگى ءۇشىن پرەزيدەنت جانىنداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ ۆيسە-پرەزيدەنتى اسقار جۇمادىلدايەۆقا بەرىلدى. اكادەميك استاناعا بارعانىن بىلاي ەسكە الدى.
«وسى بارعاندا ايتتى اكادەميادان: «بارىپ قايت، سەنى «قۇرمەت» وردەنىنە ۇسىندىق»، - دەدى عوي. "ە، بوپتى، ءبىراق جاستارمەن جاعالاسىپ، وعان ۇيات ەمەس پە، 70-كە كەلدىك قوي"، - دەدىم. «جوق، بار»، - دەدى. "كىشكەنە باسقاسى بولماي ما؟" - دەسەم، سويتسەم مەندە ەشقانداي وردەن جوق ەكەن. بۇل مەنىڭ ءبىرىنشى وردەنىم ەكەن. زاڭ بويىنشا، سەن الدىمەن «قۇرمەتتەن» باستاۋىڭ كەرەك ەكەن. «بيسميللاسى – «قۇرمەت» بولادى ەكەن»، - مەن ونى بىلمەپپىن. سودان تاڭەرتەڭ كەلدىم، استانا دەگەن الماتىدان پروپۋسك كوبەيىپ كەتىپتى عوي، كەڭەيىپ جاتىرمىز. كەپتەلىس... سۇمدىق كەپتەلىس، تاكسي شاقىرسام كەلمەيدى. ستۋدەنتتەر تانىپ، اۆتوبۋسقا وتىرعىزىپ جىبەردى. سودان اۆتوبۋسقا وتىرىپ كەلسەم،ءبىر ساعات ءجۇرىپىن. سودان ەبىن تاۋىپ جەتتىم. شىرىلداپ قويمايدى تەلەفون: «ويباي دا ويباي، قايدا ءجۇرسىڭ، ءقازىر كەلۋىن كەرەك!». تاعى شىرىلداپ قويمايدى: «ويباي دا ويباي، اعا، سەن وسىندا بالەنباي وردەن الىپسىڭ عوي»،- دەپ. ءاي مەن، قالجىڭداپ وتىرعان شىعار دەدىم دا، بوپتى، راحمەت دەپ قويامىن عوي»،- دەيدى اسقار جۇمادىلدايەۆ.
ەڭبەك ادامدارىنىڭ قوعامداعى ءرولىن باعالاي وتىرىپ، ولارعا قۇرمەت كورسەتىپ، ماراپاتتاۋ شارالارىنىڭ جۇرگىزىلىپ جاتقانىنا قۋانىش بىلدىرەتىن ازاماتتار از ەمەس. بۇل شارالار ەڭبەككەرلەردىڭ قاجىرلى ەڭبەگىن، تاباندىلىعىن جانە قوعامعا قوسقان ۇلەسىن جوعارى باعالايتىنىمىزدى كورسەتەدى. مۇنداي قۇرمەت پەن ماراپاتتار ەڭبەك ادامىنىڭ مورالدىق تۇرعىدان كوتەرىلىپ، ىنتالانۋىنا ىقپال ەتەدى، بۇل ءوز كەزەگىندە ەلىمىزدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنا وڭ اسەرىن تيگىزەدى. ەلىمىزدىڭ بولاشاعى ءۇشىن ەڭبەك ەتكەن ازاماتتاردى قولداپ، ولاردىڭ جەتىستىكتەرىن اتاپ ءوتۋدىڭ ماڭىزى زور.
«بيىل بۇقارا حالىقتى ەلەپ، ماراپاتتاپ جاتىر. ونى كورىپ جاتىرمىن، مۇعالىمدەر مەن دارىگەرلەردى، اراسىندا قاراپ قويامىن. «زۆەزداپاد»، «مەداليپاد» دەپ ايتىپ جاتىر عوي...)))، «ماراپاتتالماعان ادامدار قالدى ما؟» دەپ ايتاتىندار دا بار. بىرەۋدىڭ قۋانىشىنا قۋانۋ كەرەك قوي. الدىما، ەندى بۇل بەكەر ەمەس شىعار دەپ ويلايمىن. سوندىقتان وسى ءقازىر قاراپايىم ادامداردى، وسىنداي جاي جۇمىس ىستەيتىندەردى، كوزگە كورىنبەيتىن دەپۋتات ەمەس، ەشقانداي بەدەلى جوق ادامداردى جوعارى كوتەرىپ، ولاردىڭ ەڭبەكتەرىن باعالاۋىمىز كەرەك. ونسىز بولمايدى! بۇل وتە قۇپتايتىن نارسە!»،- دەيدى «سيتۋاتيۆنىي كازاحسكيي. ديالوگي» كىتابىنىڭ اۆتورى قانات تاسىبەكوۆ.
ەڭبەك ادامدارىنا كورسەتىلىپ جاتقان قۇرمەتتىڭ قوعامداعى وزگەرىستەردىڭ ايقىن كورسەتكىشى ەكەنىن ايتىپ جۇرگەندەر بار. ازاماتتار ەلدىڭ دامۋىنداعى وڭ بەتالىستاردى ەڭبەككەرلەردى قولداپ، ولاردىڭ قاجىرلى ەڭبەگىن باعالاۋدان بايقاپ وتىر. بۇل وزگەرىستەر ەلدىڭ الەۋمەتتىك احۋالىندا دا، ادامداردىڭ كوزقاراسىندا دا ۇلكەن ورىن الۋدا. ەڭبەك ادامدارىنىڭ مارتەبەسىنىڭ ءوسۋى – ولاردىڭ قوعامداعى ءرولىن مويىنداۋدىڭ جانە ەل دامۋىنا قوسقان ۇلەسىن باعالاۋدىڭ بەلگىسى. كوپشىلىك وسى ۇردىستەردىڭ ەلىمىزدى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرەتىنىنە سەنەدى.
«ەلىمىزدە ۇلكەن وزگەرىستەر ءجۇرىپ جاتىر. ءبىر قاراعاندا بايقالمايتىن سياقتى كورىنگەنمەن، تەرەڭىرەك ۇڭىلسەك، ولاردىڭ قوعامعا تيگىزىپ جاتقان اسەرى انىق سەزىلەدى. ماسەلەن، جەرگىلىكتى جەرلەردە باقىلاۋدىڭ كۇشەيىپ جاتقانىن، ادامداردا جاۋاپكەرشىلىكتىڭ ارتىپ جاتقانىن جانە ءوز ءىسىن بىلەتىن مامانداردىڭ كوبەيىپ جاتقانىن بايقايمىز. توقايەۆ ەڭبەك ادامىن العا شىعارۋدى تاپسىرعانعا دەيىن، مەن تۋعان نۇرا اۋدانىمدا شارۋاشىلىعىن قۇلاتپاي ۇستاپ قالعان بىرنەشە ازاماتتى كوردىم. اينالاسىندا ءبارى قۇلدىراسا دا، ولار ءوز شارۋاشىلىعىن ساقتاپ قالدى. جاقىندا سولاردىڭ ءبىرى – «قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى» اتاعىنا يە بولدى.
بۇل – «شاحتەرسكوە» ج ش س ديرەكتورى گەورگيي پروكوپ. ول باسقاراتىن سەرىكتەستىك قاراعاندى وبلىسىنداعى ەڭ مىقتى شارۋاشىلىقتاردىڭ ءبىرى، كوپتەگەن شارۋاشىلىقتار مەن ءتىپتى رەسپۋبليكانى قاجەتتى تۇقىممەن قامتاماسىز ەتىپ كەلەدى. نۇرا اۋدانى قاراعاندى وبلىسىنىڭ ءدال ورتاسىندا ورنالاسقان. ءبىر كەزدەرى بۇل وڭىردە جۇزدەگەن گەكتار ەگىستىك، مىڭداعان ءىرى قارا مال مەن قوي بولعان. تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا اۋدان ءوز پوزيسيالارىن جوعالتىپ الدى، ءبىراق بۇگىن بىرنەشە ەنتۋزياستاردىڭ ارقاسىندا قايتادان جاندانا باستادى. وسى ەنتۋزياستاردىڭ ءبىرى – قانات وتاربايەۆ. ول «نۇرا» سوۆحوزىندا دۇنيەگە كەلىپ، وسكەن.
سەلينوگراد اۋىلشارۋاشىلىق ينستيتۋتىن بىتىرگەن سوڭ، كورشى شارۋاشىلىقتا جۇمىس ىستەدى. 1999 جىلى تۋعان اۋىلىنا ورالعاندا، ماڭايدىڭ توزىپ كەتكەنىن كورىپ، اۋىلدى ءوز كۇشتەرىمەن جاڭعىرتۋعا كىرىستى، اكسيونەرلىك قوعامنىڭ تەحنيكاسىن پايدالانا وتىرىپ، قوقىستان تازارتتى. قازاقستاندا مۇنداي ادامدار كوپ. مەن وسىنداي ادامدار تۋرالى كوبىرەك ايتۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. توقايەۆ مىرزا ءقازىر ەڭبەك ادامدارىن ماراپاتتاپ جاتقانى – بۇل كوپ نارسەنى بىلدىرەدى، جانە بۇل وتە جاقسى!»،- دەيدى ساياساتتانۋشى ايگۇل وماروۆا.
گۇلميرا سىزدىق قىزى
