اينالدىرعان بىرنەشە سەكۋندتا بانك كارتاسىن شىعارىپ بەرەدى. ساناۋلى سەكۋندتا قۇجاتتار دايىن. تولەمدەردى تەلەفونمەن جايعاستىرا بەرەتىن بولدىق. ادامعا قىزمەت كورسەتەتىن روبوتتار پايدا بولدى. بۇل – پروسەستەردىڭ اۆتوماتتانۋى، سيفرلىق تەحنولوگيالاردىڭ زامانى. الداعى ۋاقىتتا وزدىگىنەن جۇرەتىن كولىكتەردىڭ قىزىعىن كورەتىن بولامىز. ءقازىر ەلىمىزدە جاساندى ينتەللەكت ءونىمىن قولدانۋشىلار سانى كۇننەن كۇنگە ارتىپ كەلەدى.
سۋپەركومپيۋتەر جاساندى ينتەللەكتتى دامىتادى
قازاقستاننىڭ ءىت سالاسىنىڭ ماماندارى دا جاساندى ينتەللەكت قۇرالدارىن قازاق تىلىنە بەيىمدەپ جاتىر. بيىلدان باستاپ ۇكىمەت قۋاتى كۇشتى سۋپەركومپيۋتەر قۇرۋعا كىرىستى.
وتاندىق مامانداردىڭ ايتۋىنشا، قۋاتى كۇشتى كومپيۋتەر جاساندى ينتەللەكتتى دامىتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ويتكەنى سۋپەركومپيۋتەردىڭ نەگىزگى ارقاۋى – مالىمەتتەر، دەرەكتەر.
بۇگىندە ەلىمىزدە 87 مەملەكەتتىك مالىمەتتەر بازاسىنان قۇرالاتىن دەرەكقور قالىپتاسقان. ءبىراق جاساندى ينتەللەكتتىڭ وزىق ۇلگىلەرىن جاساۋ ءۇشىن بۇل جەتكىلىكسىز. سوندىقتان بۇل جۇمىس بيىل ەرەكشە قارقىن الماق.
پروگرامميست، Generative AI مامانى دانيار مۇقانوۆ قازاقستانعا سۋپەركومپيۋتەر اۋاداي قاجەت ەكەنىن ايتۋدا. بۇل قادام اۋقىمدى دەرەكتەردى كەڭىنەن قولدانۋعا تىڭ سەرپىن بەرەدى، ءارى قازاق تىلىندەگى جاساندى ينتەللەكتتى دامىتادى دەپ سانايدى.
– پرەزيدەنتىمىز «Digital Nomad Residency» باعدارلاماسىن ىسكە قوسۋ كەرەك ەكەنىن، قازاقستاندا قۋاتى كۇشتى سۋپەركومپيۋتەر جاسالىپ جاتقاندىعىن جاقىندا ايتتى. راسىندا دا ەلىمىزدە جاساندى ينتەللەكت دامىتىپ، قازاقستان الەمدەگى «سيفرلىق كوشپەندىلەردىڭ ورداسىنا» اينالۋى ءبىز ءۇشىن ماڭىزدى. ول ءۇشىن بىزگە قۋاتى، ءارى كۇشتى كومپيۋتەر كەرەك. بۇل باستامانى مەن وسى ەلدىڭ ازاماتى رەتىندە، پروگرامميست رەتىندە تولىق قولدايمىن. الداعى ۋاقىتتا بىزدەر ەكونوميكانى تولىق سيفرلاندىرۋىمىز قاجەت. بۇل رەتتە جاساندى ينتەللەكت تەحنولوگياسىن كەڭىنەن قولدانۋىدىڭ ماڭىزى زور. وسى ارقىلى ءبىز داميمىز، ەكونوميكامىزدى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرەمىز.
جاساندى ينتەللەكت ءبىزدىڭ ەكونوميكامىزعا قارقىندى تۇردە اسەر ەتىپ، دامىتۋعا وڭ ىقپالى ەتەدى. ول ءۇشىن ءوزىمىزدىڭ تىلىمىزدە سويلەيتىن، ءبىزدىڭ كونتەكستى تۇسىنەتىن جاساندى ينتەللەكتتىڭ بولۋ كەرەك.
ءبىزدىڭ ەلدە ورىس ءتىلى كەڭ تارالعان دەگەننىڭ وزىندە قازاقستانداعى ورىس تىلىندەگى اقپاراتتار باسقاشا. مىسالى، قازاقستاندا ءبىر زاڭناما تۋرالى ءماتىن ىزدەيتىن بولساق، Google بىزگە ءبولىپ بەرەدى. ارينە Google رەسەيدىڭ زاڭناماسىن شىعارىپ بەرمەيدى، تەك قازاقستانعا قاتىستى مالىمەتتەردى شىعارادى. گەولوكاسياعا بايلانىستى ءبىز قازاقستاندى ءبىرىنشى كورەمىز. ال جاساندى ينتەللەكت ازىرگە بۇكىل ءماتىندى بىردەي قابىلداعاندىقتان بىزگە رەسەيدىڭ زاڭدارىن شىعارىپ بەرۋى مۇمكىن. سوندىقتان بۇل جەردە ءوزىمىزدىڭ اقپاراتىمىزدى قولدانۋ وتە ماڭىزدى. سول ءۇشىن ارنايى سۋپەركومپيۋتەرلەردىڭ بولعانى ابزال، – دەيدى دانيار مۇقانوۆ.
پروگرامميستىڭ سوزىنە جۇگىنسەك، سۋپەركومپيۋتەردىڭ كوپشىلىككە قولجەتىمدى بولعانى دۇرىس. بۇل ەلدەگى بيۋروكراتيانى تولىقتاي جويادى، ءارى جاساندى ينتەللەكتتى اناعۇرلىم دامىتادى.
– ماسەلەن ءبىر اقپارات قاجەت بولسا، بىزدە ونى الۋ قيىن. جاسىراتىنى جوق، مەملەكەتتىك ورگاندار كوبىنە باياۋ جۇمىس ىستەيدى، ءتىپتى بيۋروكراتياعا تولى ينتيتۋت دەسەك تە بولادى. ءبىر قاعازدى الۋ ءۇشىن كوپ ۋاقىت كەتەدى، ال سۋپەركومپيۋتەر بولسا، بارلىق قۇجاتتار جىلدام ۋاقىتتا قولجەتىمدى بولادى. سول سەبەپتى قۋاتى كۇشتى ءبىر كومپيۋتەردىڭ قولىمىزدا تۇرعانى دۇرىس.
قازاقستاندا جاساندى ينتەللەكتتىڭ دامۋى قازاق تىلىمەن تىعىز بايلانىستى بولۋى كەرەك
جاساندى ينتەللەكتتى قازاقشا سويلەتۋدە سۋپەركومپيۋتەردىڭ ءرولى ايرىقشا. سونداي-اق، ءىرى ەسەپتەۋ جوبالارىن جاساعاندا دا اۋاداي قاجەت. Open air chat gpt نەمەسە باسقا دا جوبالار جايلى ايتقاندا ءبىز ولاردىڭ تەك تەحنيكالىق ەكسپەرتيزالارىن عانا ەمەس، ۇلكەن قۋاتتى كومپيۋتەرلەرى تۋرالى اڭگىمە قىلامىز.
مىسالى، ءقازىر Open Al-دىڭ جەتەكشىسى سەم التمان 7 ترلن دوللار ينۆەستيسيا ىزدەپ جاتىر. وزدەرىنە سۋپەركومپيۋتەر جاساۋ ءۇشىن وسىنداي سوماداعى اقشانى تاپسام دەپ وتىر. 7 ترلن دوللار دەگەنىمىز – بۇل الەمنىڭ جالپى ىشكى ءونىمىنىڭ 10%-ى. وتە ۇلكەن قاراجات. مۇنداي اقشانىڭ تابىلا كەتۋى ەكىتالاي. سونداي قاراجات كوزىن ىزدەستىرىپ جۇرگەنىنىڭ ءوزى كوپ نارسەنى بىلدىرەدى. سوندىقتان بىزگە ارتتا قالۋعا بولمايدى. ەلىمىزدە سۋپەركومپيۋتەردىڭ بولعانىنىڭ پايداسى بولماسا ەش زيانى جوق، – دەيدى بىلىكتى مامان.
دانيار مۇقانوۆ «قازاقستان كوشپەندىلەردىڭ سيفرلىق ورداسىنا اينالسا، بۇل ەل دامۋىنا وڭ سەرپىن بەرەدى» دەپ سانايدى. سوڭعى كەزدە پايدا بولعان «سيفرلىق كوشپەندىلەر» دەگەن ۇعىمدى ۇتىمدى پايدالانا بىلسەك دەپ وي تۇيىندەدى.
– «سيفرلىق كوشپەندىلەر» دەگەن تەرمين – سيفرلىق تەحنولوگيالار سالاسىندا قاشىقتان ەڭبەك ەتەتىن، ءبىر جۇمىس ورنىنا بايلانباي، الەمنىڭ كەز كەلگەن جەرىندە تۇرا بەرەتىن ادامدارعا قاتىستى قولدانىلادى. اقش melting pot دەيدى عوي، جان-جاقتان كەلىپ جاتقان ءارتۇرلى مادەنيەتتىڭ توعىسۋى. جاڭا دۇنيەلەردى كورەمىز، تاجىريبە الماسىپ، ءارتۇرلى ادامدارمەن ءبىز بايي تۇسەمىز، دامي تۇسەمىز.
الايدا، تاياقتىڭ ەكى ۇشى بار ەكەنىن ۇمىتپاعان ابزال. ءبىر جاعىنان، مالىمەتتەر بازاسى كوپكە قولجەتىمدى بولعانى دۇرىس. ال ەكىنشى جاعىنان قاۋىپسىزدىك، جەكە مالىمەتتەرگە قول سۇقپاۋ، دەرەكتەردىڭ ساپالى بولۋىن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسى بار.
نەگىزى بۇل سالا بويىنشا كيبەرقاۋىپسىزدىك ماماندارى جۇمىس جاسايدى. جالپى، جاساندى ينتەللەكتتىڭ قوعامعا، ادامعا اسەرى جاعىنان ەكىگە ءبولىپ قاراستىرۋعا بولادى. ول ءبىزدىڭ ءقازىر قولىمىزداعى بار دەڭگەي جانە بولاشاقتاعى پوتەنسيالى.
مەنىڭشە، قازىرگى دەڭگەيى – ءدان كەزى. ءبىز ازىرگە ءبىرىنشى كەزەڭدەمىز، ياعني بۇل ەگىن ەگۋ كەزەڭى. جاساندى ينتەللەكت ءالى قارقىندى وسەدى، داميدى. كەرەك دەسەڭىز جي ءبىز بولجاي المايتىن وزگەرىستەرگە الىپ كەلۋى مۇمكىن.
ءبىراق باعا بەرۋ ءۇشىن قازىرگى دەڭگەيىن عانا قاراستىرىپ وتەيىك. ويتكەنى ونىڭ ەرتەڭگى جاعدايىنا بولجام ايتۋ وتە قيىن.
ەڭبەك نارىعىنا ءقازىردىڭ وزىنە اسەر ەتىپ جاتىر. ماسەلەن، ءقازىر كىم ماتىنمەن جۇمىس ىستەپ جاتىر، سولاردىڭ جۇمىسىن جي ءبىرشاما جەڭىلدەتتى. اقىن-جازۋشىلار، جۋرناليستەر، SMM ماماندارى، كوپيرايتەرلەردىڭ بارىنە بۇل جاقسى قۇرال بولدى. دەگەنمەن ولاردىڭ جۇمىسىن تولىعىمەن اتقارۋعا ازىرگە شاماسى كەلمەي تۇر. مۇمكىن بۇل ءدان ەگۋ دەڭگەيىنەن ءوسىپ، جەمىس بەرە باستاعان كەزدە ادام ەڭبەگىن تولىق الماستىرۋى ىقتيمال.
ءبىراق ازىرگە ساپالى ءونىم الۋ ءۇشىن جاساندى ينتەللەكتتىڭ قۇر ءوزى بولعانى از، ءبارىبىر كوورديناسيا جاساپ، قولمەن باقىلاپ وتىرۋى كەرەك. دەسەك تە ەڭبەك نارىعىندا جي ونىمدىلىكتى قاتتى ارتتىرادى.
بەلگىلى ءبىر جوبانى جۇزەگە اسىرۋعا ءبىر اپتا كەتەتىن بولسا، ءقازىر سول جۇمىستى ءبىر كۇندە اياقتاۋعا بولادى. ادامي قۇندىلىقتارعا كەلسەك، بۇل وڭاي ماسەلە ەمەس. حالىق جاساندى ينتەللەكتتى تەرەڭ قابىلدادى دەپ ايتا المايمىز. دامىعان باتىستىڭ وزىندە جاساندى ينتەللەكتتى ادامداردىڭ تەڭ جارتىسى عانا قولدانادى. سوندىقتان بۇنىڭ قوعامعا، ادامي قۇندىلىقتارعا تولىق اسەرىن ازىرگە قاتتى كورمەدىك. مەنىڭ ويىمشا، ادامنان ايلا ارتىلمايدى. بىزدە ءۇي جۇمىستاردىڭ دەڭگەيى، ديپلومدىق جۇمىستاردىڭ دەڭگەيى، تەكسەرۋ دەڭگەيى وزگەرەدى. بۇعان اداپتاسيا جاسايمىز. كەزىندە ەسەپتەر كالكۋلياتورعا قالاي اداپتاسيا جاسادى. تۋرا سولاي باعدارلامالار دا بارلىعى اداپتاسيادان وتەدى دەپ ويلايمىن، – دەيدى دانيار مۇقانوۆ.
اقپاراتتىق تەحنولوگيا سالاسىنداعى تىڭ جوبالاردىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن ماماننىڭ ايتۋىنشا، قازاقستاندا جاساندى ينتەللەكتتىڭ دامۋى قازاق تىلىمەن تىعىز بايلانىستى بولۋى كەرەك. سەبەبى ءدال ءقازىر ەلىمىزدە جاساندى ينتەللەكتتىڭ قازاق تىلىندەگى دەڭگەيى ءماز ەمەس. ءبىراق جاعدايدى تۇزەۋگە مۇمكىندىك بار. جاساندى ينتەللەكتتىڭ قازاقشا سويلەۋىنە ءاربىر ادام ۇلەس قوسا الادى.
– جاساندى ينتەللەكتىڭ وزەگى ءتىل، سوندىقتان ءبىز ءوز مەملەكەتتىك تىلدەگى قولدانىسىن دامىتۋىمىز قاجەت. ماسەلەن ءقازىر ChatGPT-دەن ساپالى جانە تولىققاندى قازاقشا اقپارات الۋ قيىنداۋ. مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ اياسىن كەڭەيتۋ ءۇشىن عالامتوردا قازاق تىلىندەگى اقپاراتتى بارىنشا كوبەيتۋ كەرەك. ساۋاتتى، جان-جاقتى قازاقشا اقپارات بارلىق سالانى قامتىعان كەزدە عانا جاساندى ينتەللەكتتىڭ قازاق تىلىندەگى مۇمكىندىگى كەڭەيە تۇسەدى. سوندا عانا قازاق ءتىلى – عىلىم تىلىنە اينالادى.
باسەكە بار جەردە ساپا دا قاتار جۇرەدى
اتا-اجەلەرىمىزگە دەيىن سيفروۆيزاسيانىڭ يگىلىگىن كورىپ، ياعني ونلاين بانكينگتى قازاقشا قولدانىپ جاتسا، قاراپايىم بازاردا تۇرعان ساۋداگەرلەردىڭ بارلىعى دەرلىك ونلاين بانكينگتىڭ قىزىعىن كورىپ جاتسا، مىنە سوندا عانا قازاقستاندا سيفروۆيزاسيا مىقتى دامىعان دەپ ايتۋعا بولادى. ال ءقازىر بىزدە IT ماماندار، digital ماماندار بولماسا ءبىز قاراپايىم ادامداردىڭ جاپپاي قولدانىپ جۇرگەنىن كورگەن جوقپىز. سەبەبى قازاقشامىز وڭباي تۇر. ءتىپتى، جي ورىس ءتىلىنىڭ وزىندە دە اعىلشىن تىلىندەگىدەي ءمىنسىز جۇمىس ىستەمەيدى. سونىقتان مەنىڭ ويىمشا جاساندى ينتەللەكتىڭ قازاقستانداعى دامۋ دەڭگەيى ءالى ويداعىداي ەمەس. كەيدە ChatGPT قازاق تىلىندەگى تەرميندەردى، اتاۋلاردى، كونتەكستى، ءسوز ماعىنالارىن تۇسىنبەي جاتادى. مۇنداي پروبلەما تەك بىزدە عانا ەمەس، كوپتەگەن ەلدەردە بار.
بۇگىندە مەملەكەت ءىت ماماندىقتارعا كوپ كوڭىل ءبولىپ وتىر. گرانتتار ءبولىپ، باعدارلامالار اشىلىپ جاتىر. بۇل قۇپتارلىق جايت. پروگرامميستەر كوپ بولعان سايىن باسەكەلەستىك تە ارتا تۇسەدى. باسەكە بار جەردە ساپا دا قاتار جۇرەدى. ول ساپا ءبىزدىڭ قازاقستان اتىنان ءبىر ءىت ءونىمدى جاساپ، الەمدىك ءىت كارتاعا قازاقستاندىق ءونىمدى ەنگىزۋگە كومەكتەسەدى. ازىرگە ءبىز الەمدە ءىت مەملەكەت رەتىندە بەلگىلى ەمەسپىز. بىزگە قاراعاندا بەلارۋس، ۋكراينا الدەقايدا اتاقتى. ولاردىڭ ونىمدەرىن فەيسبۋك، گۋگل سياقتى الپاۋىتتار ساتىپ الىپ جاتىر. ەلىمىزدە ساناق بويىنشا 15 مىڭ پروگرامميست بار. ۋكراينادا 200 مىڭ پروگرامميست بار. ادام سانىنا شاققاندا ولاردا 1 مىڭ ادامنىڭ 6-ۋى پروگرامميست بولىپ جۇمىس ىستەيدى ەكەن. ءبىز دە مىڭ ادامنىڭ 1-ەۋى عانا پروگرامميست. ءىت مامانداردىڭ كوپ بولۋى تاريحي كەزەڭدەرگە دە بايلانىستى. كەزىندە كەڭەس ۇكىمەتى ىدىراعان كەزدە كوپتەگەن تەحنولوگيا سولارعا قالدى. ەندى بىزگە بوس وتىرماي ساپالى ماماندار دايارلاۋعا كىرىسۋ كەرەك. ۋنيۆەرسيتەتتەردە ستۋدەنتتەردى ەسكى باعدارلامامەن ەمەس، جاڭا باعدارلامامەن وقىتۋ كەرەك، جاڭا ترەندتەردى پايدالانۋ، كوبىرەك پراكتيكاعا دەن قويعان دۇرىس. الەمدە مەملەكەت رەتىندە ءوزىڭدى كورسەتۋ ءۇشىن جاساندى ينتەللەكتتى دامىتۋ ماڭىزدى، – دەيدى دانيار مۇقانوۆ.
