سوزدىك قورىمىز تەلەديدارداعى سوزدەرمەن تولىعۋدا
تەلەحابارلاردىڭ ساپاسى جايلى ءسوز قوزعالسا، قولىمىزدى بىردەن جۋرناليستكە قاراي شوشايتامىز. وتاندىق ارنالار ازىرگە ناسيحات قۇرالى قىزمەتىن عانا اتقارىپ وتىر. سوندىقتان، تەلەجۋرناليستەر اسىراۋشىلارى مەن حالىقتىڭ اراسىندا تالتاڭداپ ەمەس، جالتاڭداپ جۇرگەن جايى بار. بىزدە جابىق تاقىرىپتار بارشىلىق. جۋرناليست كورەرمەننىڭ اڭساعانىن ايتا المايدى. ءبىراق، ءاردايىم وتاندىق ارنالاردىڭ جاعدايىن ورەلى ەلدەر ارنالارىنىڭ ساپاسىمەن سالىستىرا قويامىز.
الايدا، ونداي دەڭگەيگە جەتۋ كوپتەگەن فاكتورلارعا: ەفير اۋقىمىنا، ساياسي ۇردىستەرگە، ۇلتتىق مىنەزگە، يدەيالار مەن قاراجاتقا تاۋەلدى. ەڭ باستىسى، ءتىل تازالىعىنا تىرەلەدى.
وتاندىق ارنالاردا تەلەجۋرناليستەردىڭ باسىم كوپشىلىگى جۋرناليست ەمەس، انشىلەر، كاسىبي اكتەرلەر مەن اسابا اكتەرلەر.
تەلەديدار حابارلارىنىڭ ساپاسى بولەك جىر. بۇگىنگى تد جۇرگىزۋشىلەردىڭ ءتىل شورقاقتىعى وزەكتى ماسەلە كۇيىندە تۇر.
تەلەديدار ءتىلى قالاي سويلەسە، ءبىز سولاي قابىلدايمىز. سوزدىك قورىمىز تەلەديداردا ايتىلعان سوزدەرمەن تولىعادى. تەلەديدار ارقىلى ءبىز حالقىمىزدى، وتانىمىزدى تانيمىز، دوس پەن دۇشپانعا تانىتامىز. كورەرمەن تەلەديدار حابارلارىنىڭ ءتىلىنىڭ جۇتاڭدىعىنا نارازى.
ونىڭ بىرنەشە سەبەپ-سالدارى بار.
بىرىنشىدەن – انا تىلىندەگى ءسوزدىڭ ءتول ماعىناسىن دۇرىس اجىراتا الماۋ، تۇسىنبەۋ. ەكىنشىدەن – سويلەمدى دۇرىس قۇراي الماۋ. ۇشىنشىدەن – سوزدەردى دۇرىس ايتپاۋ، ۇندەستىك زاڭىن ەسكەرمەۋ.
انشىلەر انا ءتىلىمىزدى تابانعا سالىپ تاپتاۋدا
تد تىلىندە اۋىزشا ايتىلعان ءسوزدىڭ اۋەزدىلىگى مەن دىبىستالعان cءوزدىڭ قۇلاققا جاعىمدى ەستىلۋى اسا ماڭىزدى. سەبەبى، ءبىز اقپاراتتى كورۋ، ەستۋ ارقىلى قابىلدايمىز. سوندىقتان، تد ءتىلىنىڭ دىبىستالۋىنا باسقا اقپارات قۇرالدارىنا قاراعاندا ايرىقشا تالاپ قويىلادى. وتاندىق ارنالاردا تەلەجۇرگىزۋشىلەر «اقتىق» ءسوزىن ءجيى قولدانادى. مىسالى، شوۋ باعدارلامالاردىڭ ۇزدىگى ءارى بىرەگەيى، «مۋزارت LIVE» مەگاجوباسىنىڭ جۇرگىزۋشىلەرى «مۋزارت LIVE» جوباسىندا ءاردايىم «اقتىق مارەگە جەتتى» دەگەن ءسوزدى ءجيى قولداندى. بۇلاي ايتۋ دۇرىس ەمەس. «WikiBilim» قوعامداق قورى جيناقتاعان «قازاق ءتىلىنىڭ امبەباپ سوزدىگىندە» «اقتىق» سوزىنە «ەڭ سوڭعى»، «اقىرعى» دەگەن تۇسىنىك بەرىلگەن. مىسالى: «مەنىڭ ساعان اقتىق ايتار اقىلىم مىناۋ: وسى ءوزىمىزدىڭ ەلدەن شاماڭ كەلسە، الىسقا كەت. مەنىڭ اقتىق اقىلىم وسى، بۇقارباي» (م.جۇمابايەۆ، شىعارمالارى).
مۇندا بۇقاربايعا ايتىلعان ەڭ سوڭعى ءسوز «اقتىق ءسوز» دەپ قولدانىلعان. «اقتىق دەم»، «اقتىق ساپار» دەپ تە قولدانىلادى. ءيا، قۇلاعىمىزعا تۇرپىدەي تيەتىن «اقتىق» ءسوزىنىڭ ءمانى وسىنداي.
وتكەن جىلى «حابار» تەلەارناسىنان بەرىلگەن، قاتەلەسپەسەم، «بۇيىمتاي» باعدارلاماسىندا جانە باسقا دا ارنالاردان ءانشى سەرىك يبراگيموۆتىڭ ءان ماتىنىندە «بەيمارال»، «شيك»، «كيس» سوزدەرى سان رەت قايتالانىپ ايتىلدى. بەيمارال – وڭىرلىك ءسوز. «شيك» ءسوزى فرانسۋزشا – وزگەشە كورىنۋ. «كيس-كيس» دەپ ورىس اعايىندار مىسىعىن شاقىرادى. بۇل ءازىل ءان شىعار. دەسەكتە، ونىڭ تاعى ءبىر ءان ماتىنىندە «ءتفاي-تفاي» دەلىنەدى. بۇل – ءبىر عانا مىسال. وسىلايشا، انشىلەر ءاننىڭ ءماتىنىن جازعان اقىندار دا انا ءتىلىمىزدى تابانعا سالىپ تاپتاپ كەلەدى. ءسوز بايلىعىمىز دا بىزگە اتادان بەرىلگەن مۇرا، ونى بۇلدىرۋگە حاقىمىز جوق. ءبىراق، تەلەارنا انشىلەردىڭ وسى كەمشىلىكتەرىنە جول بەرىپ وتىر. بۇل – كاسىبي كەمشىلىك. سەبەبى، ارنالار ءانشى، اكتەرلەردى شاقىرسا كەلەدى، شاقىرماسا كەلمەيدى. ولار دايىن ماتىنمەن عانا جۇمىس ىستەيدى. ءانشىنىڭ جۇمىسى – ءان سالۋ بولعاندىقتان، ارتيكۋلياسيا ەرەجەلەرىن بىلەتىن شىعار، اكتەر اكتەرلىك شەبەرلىكتى دە مەڭگەرۋى زاڭدىلىق.
اۋدارمالار نە دەيدى؟
كەلەسى ماسەلە، تەلەجۇرگىزۋشىلەردىڭ ورىس تىلىنەن تۋرا اۋدارمالار توپتاماسىن ايتار ەدىك. مىسالى، جۇرگىزۋشىلەر «نازارلارىڭىزعا راقمەت!» دەيدى. ورىستار «سپاسيبو زا ۆنيمانيە!» دەيدى عوي. ولار نازار اۋدارعاندارعا راقمەت ايتادى. بۇل – تۋرا اۋدارما. «نازار» دەگەن كىم، الدە نە، جاندى زات پا، جانسىز با؟ «نازار» – ابستراكت ۇعىم. سوندىقتان، «نازارعا» قالاي العىس ايتاسىزدار. انا تىلدە «نازار قويىپ تىڭداعاندارىڭىزعا»، «نازار سالعاندارىڭىزعا» راقمەت!» دەپ ايتقان ءجون بولار. سەبەبى، «...قويىپ تىڭداعاندارىڭىزعا»، «...سالعاندارىڭىزعا» جۇرەكتىڭ ريزالىعىن بىلدىرەتىن ءسوزدى قوساسىز.
تاعى دا تەلەتىلشىلەردىڭ كوپ ايتاتىن ءسوزى «تۋىلدى» لەكسيكونىمىزدان مىقتىپ ورىن الدى. مىسالى، «مەن الماتى قالاسىندا تۋىلدىم. مەن الماتى قالاسىندا تۋدىم». تۋىلمايدى، تۋادى. «تۋادى» ءسوزى – انا تىلىمىزدە ساناعا سىڭگەن بەكىتىلگەن ادەبي نورما. ءسوزدىڭ ءتۇبىرىن ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتى شىعارعان «قازاق ادەبي ءتىلىنىڭ سوزدىگىندە»: تۋ – بوسانۋ، بالا تابۋ دەپ تۇسىندىرەدى.
ەكراندا كوپ ايتىلاتىن «مەرەكەڭىزبەن!»، «تۋعان كۇنىڭىزبەن!» دەگەن سوزدەردى الايىق. بۇل – ورىس تىلىنەن تىكەلەي اۋدارىلعان ءسوز. لينگۆيست عالىمدار قاتەلىكتىڭ بۇل فورماسىن «كالكا» دەيدى. كالكا ول ءتىلدىڭ اجارىن بۇزادى، بوياۋىن باتتاستىرىپ جىبەرەدى. مىسالى، «ناۋرىز قۇتتى بولسىن!»، «كولىك قۇتتى بولسىن!» دەگەندەي تىلەك نيەتىندە بولسا قۇلاققا جاعىمدى ەستىلەدى. سول سياقتى «كەزدەسكەنشە»، «جۇزدەسكەنشە» اۋدارمالارىنىڭ بىرىنە «كۇن جاقسى» دەگەن ءسوزدى قوسساق قانا، «كەزدەسكەنشە كۇن جاقسى» بولىپ، انا ءتىلدىڭ سويلەم قۇراۋ ەرەجەسىنە ءدوپ كەلەدى.
سونداي-اق، تەلەجۇرگىزۋشىلەر «الماتىدا بۇگىن قار جاۋادى دەپ كۇتىلۋدە» دەيدى. دۇرىسى – «مەتەورولوگيالىق ورتالىق الماتىدا بۇگىن قار جاۋادى دەپ بولجايدى»، «مەتەورولوگيالىق ورتالىقتىڭ مالىمەتتەرىنە قاراعاندا، الماتىدا بۇگىن قار جاۋادى»، «الماتىدا بۇگىن قار جاۋۋى ىقتيمال» دەيدى ءتىلشى عالىمدار.
ءماتىن قانشا كەرەمەت بولسا دا، دىبىستاردىڭ بۇرمالانۋى، ەكپىننىڭ دۇرىس قويىلماۋى، سوزدەردىڭ دۇرىس دىبىستالماۋى تىڭداۋشىنىڭ قابىلداۋىنا كەدەرگى جاسايدى. بۇل – ناعىز ورفوەپيا زاڭدارى مەن ەرەجەلەرى قولدانىلاتىن سالا. ورفوەپيا، ادەتتە، جازبا تىلىندە كورىنبەيتىن اۋىزەكى ءتىلدىڭ ەرەكشە قۇبىلىستارىن نورما رەتىندە زەردەلەيدى جانە انىقتايدى.
تەلەجۇرگىزۋشىلەر قاتەلىكتەرىنىڭ ءبىرى – «ءا» ءارپىن دىبىستاعاندا «ا» دەپ ايتۋ. لينگۆيست عالىمدار انا تىلدەگى ءسوزدىڭ نورمالارىن بۇزىپ ايتۋدى ينتەرفەرەنسيا دەپ اتايدى. بۇل، اسىرەسە، ءانشى جۇرگىزۋشىلەردىڭ سويلەۋ تىلىنە كەنەدەي جابىسقان ادەت. ولار «ا»-نى ورىس تىلىندەگى دىبىستالۋىمەن ايتىپ، ءسوزدىڭ ءمانىن قاشىرادى. مىسالى، «جاي»، «شاي» دەيدى. قازاق «ءشاي ءىشتىم»، «ءجاي» كەلدىم دەپ ايتادى. ورىس تىلىندە «ءا» دىبىسى جوق. سوندىقتان، «ءا» دىبىسىنىڭ دىبىستالۋى وزگەردى. سونىڭ ىشىندە، ءجۋرناليستىڭ جازعانىن وقىپ بەرەتىن ءتىل ەرەجەسىن بۇزاتىندار – تاعى دا سول انشىلەر قاۋىمى. ويىن-ساۋىق، توك-شوۋ، رەاليتي-شوۋ، ءازىل-وسپاققا قۇرىلعان حابارلاردىڭ باستى ولقىلىعى – جۇرگىزۋشىلەردىڭ ءتىل زاڭدىلىقتارىن بىلمەۋى، ساقتاماۋى جانە اۋقىمدى تاقىرىپتاردى يگەرۋگە ورەسى مەن ساۋاتىنىڭ جەتپەۋى. تەلەديداردان ءسوز سويلەۋ – فونوگراممامەن ءان ايتۋ ەمەس، ول تەلەجۇرگىزۋشىدەن شەشەن ءتىلدى ەنسيكلوپەديالىق ءبىلىمدى تالاپ ەتەتىن قاتىگەز ونەر.
وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى قازاق تىلىندەگى تەرمين سوزدەردىڭ ءبىر ارناعا تۇسپەۋى دە كەدەرگى بولىپ وتىر. بۇل ءجۋرناليستىڭ قاتەلىگى ەمەس. مىسالى، ارتيست ءسوزىنىڭ شىققان توركىنى – فرانسۋزدىڭ «artiste» ءسوزى. مۇنى ءبىز ءارتىس دەپ وزگەرتتىك. بۇل دۇرىس پا؟ سويلەۋ ءتىلىنىڭ بىلگىرى، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتيسى تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆ «جاس قازاق» باسىلىمىنا بەرگەن سۇحباتىندا: «ءارتىس» دەپ اۋدارۋ – بىرىنشىدەن، بىلىمسىزدىك، ەكىنشىدەن، گرامماتيكالىق قاتە. سەبەبى، گرامماتيكا زاڭدىلىقتارىندا قازاقتىڭ كەستەلى ءسوزى ەستىلۋى بويىنشا جازىلمايدى. مىرقىمبايلىققا بوي بەرەتىن بولساق، ءبىزدى ەشكىم سىيلامايتىن بولادى»، – دەپ تۇيىندەدى. كوپتەگەن تەرمين سوزدەردىڭ قازاقشا بالاماسى جوق، قازاقى نۇسقاسى دا ءدال تابىلماعان. شىندىعىندا، ءتىلدى الەمدىك مادەنيەتتىڭ دەڭگەيىمەن سارالاپ، سالىستىرىپ وتىرماساق، «مىرقىمبايلىق» كۇيدە قالا بەرەتىنىمىز راس.
جانار ايجانوۆا ءتالپىش قاتىنداردى شىنايى سومدايدى
ءانشى، اكتەر قاۋىمىنىڭ بارشاسىنا قاتىستى ايتىپ تۇرعانىم جوق. شوۋمەندەر اراسىندا ازامات ساتىبالدى، ءادىل احمەت، ءمۇسىلىم تاۋەكەل، نۇرسۇلتان ەسجان سياقتى ميلليوندار الدىندا ءسوز سويلەۋ، اقپاراتتى تۇسىنىكتى جەتكىزەتىن تالانتتى جىگىتتەر بار. سونىمەن قاتار، ىرعاقتى داۋىس، كەلىستى كەلبەت، بايسالدىلىق، جىلى ءجۇز – تەلەجۇرگىزۋشىگە قويىلاتىن نەگىزگى تالاپتار دا بار، «مىناۋ قازاقتىڭ جىگىتتەرى» دەپ ايتۋعا تۇرارلىق تۇلعالار. ءانشى جانار ايجانوۆا انشىلىك پەن اكتريسالىق ونەردى قابىستىرا العان زاماناۋي ءتالپىش قاتىنداردىڭ بەينەسىن شىنايى سومدايدى.
ءاردايىم جاس تەلەجۋرناليستىڭ اتىنا تاعىلاتىن سىندار ادىلەتسىز، ورىنسىز ايتىلادى. مەملەكەتتىك ارنالاردا، قاتارداعى ءتىلشىنىڭ توبەسىنەن قارايتىن ديرەكتور، ولاردىڭ ورىنباسارلارى، باس پروديۋسەر، پروديۋسەر، باس رەداكتور، شەف-رەداكتورلارى بارشىلىق كورىنەدى. وتىراتىنداردىڭ جۇگىرەتىندەرگە ۇستازدىق قامقورلىق كورسەتۋگە قۇلاققا قونار ءسوز ايتۋعا قاۋقارى بار ما؟ ءبىز ەكراننان كورىپ ەستيتىنىمىز قاتارداعى ءتىلشىنىڭ جازعانى، كورگەنى، تۇسىرگەن كورىنىستەرى. تد ۇجىمدىق ەڭبەك، ءبىراق، جازاتىن ءجۋرناليستىڭ ەڭبەگى بارىنەن جوعارى تۇراتىنى داۋسىز، جازۋ – قيامەت جۇمىس.
تەلەجۇرگىزۋشىلەردىڭ سويلەۋ تىلىندە اسا ءمان بەرمەيتىن قاتەلىكتەرىنىڭ ءبىرى – لينگۆيستيكالىق ءقاۋىپتى سوزدەر. بۇگىنگى تاڭدا ب ا ق قۇرالدارىنا تاعىلاتىن ايىپتىڭ 70 پايىزى جەكەلەگەن ازاماتتاردىڭ اتىنا نۇقسان كەلەتىن سوزدەرمەن بايلانىستى. سويلەۋ ماعىناسىنا قاراي لينگۆيستيكالىق ءقاۋىپتى سوزدەرگە: وپاسىز، ەكىجۇزدى، جەكسۇرىن، جەزوكشە، ۇرى، الاياق، زورلاۋ، ازاپتاۋ، ۇرلاۋ، جەمقور، جىلپوس، ساتقىن سىندى سوزدەر جاتادى. (ق ر بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى تۋرالى زاڭى، قر-نىڭ ازاماتتىق كودەكسى، ق ر قىلمىستىق كودەكسى). بۇل سوزدەر ادەبي نورمادا بولعانىمەن، رەسمي جاعدايدا ايتىلماۋى ءتيىس. ەگەر جۋرناليست وسى سوزدەردى دالەلسىز، ورىنسىز قولدانسا زاڭ الدىندا جاۋاپقا تارتىلادى. بۇل جالا جابۋ مەن ار-وجدانعا نۇقسان كەلتىرۋ بولىپ ەسەپتەلەدى. تەلەارنالار تىلىندە ءجيى ايتىلاتىن «قۇندىز جاعالى ۇلىقتار»، «اق جاعالى»، «قاراگوزدەر» سوزدەرى لينگۆيستيكالىق تۇرعىدان ءقاۋىپتى بولماعانىمەن، ادامنىڭ كوزىنە، جاعاسىنا قاراپ اتاۋ مادەنيەتتىلىك بەلگىسى ەمەس.
«قازاقستان» ۇلتتىق ارناسىندا تاعى دۇربەلەڭ...
وتاندىق ارنالار تۋرالى ايتقاندا الدىمەن بۇكىل ارنالار باۋىرىنان وربىگەن «قازاقستان» ۇلتتىق ارناسىنا قارايلايدى. ۇلگى تۇتادى. ءبىراق، بۇگىنگى تاڭدا ۇلكەن ارنادا ءجۇرىپ جاتقان رەفورمالار الاڭداتادى. «قازاقستان» ارناسىنىڭ باسشىلارى تاعى اۋىستى. جاڭا جىلدان بەرى ۇلتتىق ارنا ەكرانى سىناق الاڭىنا اينالدى. بىرنەشە تانىس، بەيتانىس تەلەجۇرگىزۋشىلەر شىعىپ جالت ەتىپ، جوق بولدى. بۇل تاجىريبەلەر ادامي، كاسىپتىك، ارىپتەستىك، جۋرناليستىك ادەپكە جاتا ما؟ بۇل قالاي؟ ۇجىمداعى قىزمەتكەرلەر باعدارلامالاردىڭ ساپاسىنان گورى «ەرتەڭگى كۇنىم نە بولادى؟» دەپ ۋايىم جەيتىنى ايان. جۇمىسسىز قالعاندار قايتپەك؟
1994 جىلدان بەرى تالاي الاساپىراندى باسىنان وتكىزىپ كەلە جاتقان ەلدىڭ باستى ارناسى، قازاق تەليەۆيزياسىنىڭ مۇراگەرى «قازاقستان» ۇلتتىق ارناسىندا تاعى باسشى اۋىستى. جاڭا باسشى وزىنە قولايلى ادامداردى قىزمەتكە شاقىرادى. راس، بۇل – زاڭدىلىق. وعان ەشكىمنىڭ تالاسى جوق. ءبىراق، شىن مانىندە جاڭا باسشى «جەرگە قاراتپايتىن» شىنايى كاسىبي مامانداردى تاڭداي ما؟ ارنا جۇزدەن-جۇيرىك تالانتتاردى ىرىكتەپ، ولارعا ينۆەستيسيا سالۋ مۇمكىندىگىن قاراستىرا الا ما؟ وتاندىق تەلەوندىرىستىڭ دەڭگەيى مەن دارەجەسىن، باعاسىن ولشەيتىن قۇرال بار ما؟ قازاق تەلەديدارىنىڭ ءداستۇرلى تەلەمەكتەبىن قايتا جاڭعىرتا الا ما؟ تەليەۆيزيالىق ماركەتينگ قىزمەتى قانداي دارەجەدە؟
ارنادا تەلەجۇرگىزۋشىلەر نەگە وزگەرە بەرەدى؟ اپتانىڭ ماڭىزدى وقيعالارىن ساراپتايتىن «اپتا kz» اپتالىق شولۋدىڭ جۇرگىزۋشىلەرى نەگە ءجيى اۋىسادى؟ جۇرگىزۋشىلەر اۋىسقان سايىن ولار جاسارا بەرەدى. الەمنىڭ الپاۋىت تەلەارنالارى ەلى ءۇشىن اسا ماڭىزدى ساياسي ساراپتامالار مەن توك-شوۋلاردى جۇرگىزۋدى «جىگىت اعاسى» جاستاعى، شەشەندىك ونەردى مەڭگەرگەن كاسىبي اككى بىلگىرلەرگە تاپسىرادى. ولار بيلىكتىڭ ولقىلىقتارى مەن الەمدەگى ساياساتتىڭ باعىتىن تۇبەگەيلى ساراپتاپ، زەردەلەۋگە قاۋقارلى. ولارمەن مەملەكەت باسشىلارى دا، حالىق تا ساناسادى.
وتاندىق ارنالارداعى اپتالىق شولۋلار مەن جاڭالىقتار قىزمەتىنىڭ تىلشىلەرى مەملەكەتتىڭ ءمىنسىز اتقارىلعان جەتىستىكتەر حرونولوگياسىن بايانداۋدا لەكسيكونىنداعى «تاۋەلسىزدىك ارقاسىندا» دەگەن سياقتى عاجايىپ استانانى دارىپتەيتىن سان رەت قايتالاناتىن ماداق سوزدەر كورەرمەننىڭ كوكىرەگىنەن يتەرەدى. اپتالىق شولۋشىلار شەشەندىك ونەردى مەڭگەرگەن استارلاپ سويلەيتىن كاسىبي دەڭگەيى جوعارى بولۋى ءتيىس. ءبىراق، بۇل قاسيەتتەر ادامنىڭ بويىندا جيىرما بەس، وتىز جاسىندا دا قالىپتاسا قويمايدى.
قىرىقتان اسقاندا ادامنىڭ ايتارى بولادى، ونىڭ ومىردەن تۇيگەنى، كورگەنى، تۇجىرىمى بار. ءارى تەلەديدار ونەرى – تاجىريبەمەن كەلەتىن، جۇيكەگە سالماق سالاتىن وي ەڭبەگى اۋىر كاسىپ. «جىگىت اعاسى» جاستاعىلاردى تاڭداۋ الەمدىك الپاۋىت تەلەكومپانيالاردىڭ تاجىريبەسىندە ەجەلدەن بار. تد-دىڭ ابىروي، بەدەلى ساياسي ساراپتامالىق باعدارلامالارمەن ولشەنەدى.
قازاقتا بىلىكتى، دەڭگەيى بيىك، ساياسات پەن ەكونوميكادان حابارى بار كانىگى كاسىبي جۋرناليستەر جوق ەمەس. كورەرمەن قاۋىم «بەتپە-بەت» حابارىن جۇرگىزگەن نۇرتىلەۋ يمانعاليۇلىن، شولۋشىلار يمانباي جۇباي، باقىت شويبەكوۆا، تەلەجۋرناليست سەرىك ابىكەندى، «77 كۇن»ء-نىڭ اۆتورى سەرىك اباس-شاحتى، «اپتا كz»ء-تى جۇرگىزگەن ايدابولسىن ەسبولاتتى، نۇرلان وقا ۇلى، ەكونوميكا تاقىرىبىن زەرتتەپ جازاتىن دينا تولەكوۆانى كوپشىلىك ءالى ۇمىتقان جوق.
كورەرمەن نەنى اڭسايدى؟
كورەرمەننىڭ بۇگىنگى قالاۋلىلارى قاتارىندا تەلەجۋرناليستەر دارحان ابدىك، دانا نۇرجىگىت، اينۇر ومار، قاراگوز سۇلەيمەنوۆا، بەيسەن قۇرانبەك، ايگەرىم سەيفوللا، نۇربول بەكباۋ، امان تاسىعان ەسىمدەرى ايتىلادى. ارنا قىزمەتىنىڭ ابىرويى الدىمەن ءجۋرناليستىڭ بەدەلىمەن ولشەنەدى.
ءيا، سولاي. ايتالىق «استانا» مەن «31-ارنانىڭ» بۇكىل جۇگىن كوتەرىپ تۇرعان ەكى قىز جاينا سلامبەك پەن يرينا سوۆەتجانقىزىنا ەشكىمنىڭ تالاسى جوق. قىزدار جاڭبىردىڭ استىمەن قۇرعاق ءجۇرىپ، كورەرمەنىن جەرگە قاراتقان ەمەس. «ءبىزدىڭ قوعامدا جۋرناليستيكا جوق، ساناۋلى جۋرناليستەر عانا بار» دەيتىنىمىز وسى. سازگەر، ءانشى، اسابا ارمان دۇيسەنوۆتى، ءانشى ەركە ەسماحان، ءانشى، پروديۋسەر ءقىدىرالى بولمانوۆتى كورەرمەن تەلەجۇرگىزۋشى رەتىندە قابىلداي المايدى. ال الماس كىشكەنبايەۆ «بالامەن بەت-بەت» حابارىندا بالاعا سۇراق بەرە الماي بالالاردان ۇيات بولدى. حالىق «شىمشىق سويسا دا، قاساپشى سويسىن» دەپ تەگىن ايتپاعان.
كورەرمەن ارنالاردى جاۋلاعان ارزانقول ءۇندى، تۇرىك سەريالدارىنان مەزى بولدى.
كورەرمەن تاپجىلماي كورەتىن، رۋح كوتەرەر باعدارلامالاردى اڭسايدى. ول – كوركەم ءتىلدى حابارلار. ول – تاريحتان بەلگىلى تۇلعالار، دالانىڭ ۇلى انالارىنىڭ بەينەسى اتامەكەننىڭ عاجايىپ تابيعاتى مەن ەتنوگرافياسى تۋرالى دەرەكتى فيلمدەر. بۇل فيلمدەر اعىلشىن تىلىنە اۋدارىلسا، ءتىپتى جاقسى بولار ەدى، الەمگە تانىلامىز. سونداي-اق، جاستارعا ارنالعان تانىمدىق اقىل-وي جارىسى، بالاقايلارعا ارنالعان اتا مەن اجەنىڭ ەرتەگى حابارلارى، شوۋ باعدارلامالار كەرەك. شوۋدىڭ ءوز مىندەتى بار. شوۋلار «ءبىر اۋىز ءسوز توقتايتىن» حالىقتىڭ رۋحاني ازاتتىعىنا كەپىلدىك بولا المايدى. ونىڭ اتى – ءتىل. «قازاقشا سويلەيىك» دەپ زارلاۋدىڭ كۇنى ءوتتى، «قازاق ءتىلى عاجاپ، ءتىلدىڭ كەرەمەتتىگىن» دارىپتەۋ ءداۋىرى تۋدى. سەبەبى، حالقىمىزدىڭ سانى 70 پايىزدان اسىپ بارادى. سونداي-اق، الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى ەفير ارقىلى شەشە الاتىن تىكەلەي حابارلارعا اسا ءزارۋمىز. كورەرمەن تەلەديداردان ۇلتتىق بولمىستىڭ ابىرويىن اسقاقتاتقان، ءتىلدىڭ شىرايىن شىعارا سويلەيتىن مامانداردىڭ ايتارى بار كاسىبي تەلەجۋرناليستەردى كورگىسى كەلەدى.
ۇلداي يبايدۋللايەۆا، جۋرناليست
