قازىرگى تاڭدا تۇرمىستىق قالدىقتاردى قايتا وڭدەپ ولاردى ەكىنشى قايتارا كادەگە جاراتۋ ءۇشىن دۇنيەجۇزى عالىمدارى ءتۇرلى عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋدە. بۇل باعىتتا قازاقستاندىق عالىمداردا ەڭبەكتەنىپ، ءوزىنىڭ عىلىمي-زەرتتەۋلەرىن جۇرتشىلىق نازارىنا ۇسىنىپ كەلەدى. «ۇلتتىق عىلىمي-تەحنيكالىق اقپارات ورتالىعى» اق-ى قازاقستاندىق عالىمدار پلاستماسسا قالدىقتارى مەن جارامسىز اۆتوكولىك دوڭگەلەكتەرىنەن سينتەتيكالىق مايلارىن الۋدىڭ تىڭ ءتاسىلىن ويلاپ تاپقانىن ءمالىم ەتتى.

تۇرمىستىق قالدىقتاردى وڭدەۋ سالاسىنداعى ماڭىزدى عىلىمي جاڭالىقتى ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى جانىنداعى جاڭا حيميالىق تەحنولوگيا مەن ماتەريالدار عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ عالىمدارى ويلاپ تاپقان. ە.ا. اۋباكىروۆ جەتەكشىلىك جاساعان عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىسىنا ج.ح. تاشمۇحامبەتوۆ، گ.ۆ. ابراموۆ، ت.س. ءابدىلدين، ج.ت.ەشوۆ سىندى بىلىكتى عالىمدار ءوز ۇلەستەرىن قوسقانىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك. وسىلايشا وتاندىق عالىمدار پلاستماسسا مەن رەزيناقۇرامداس قالدىقتاردى كاتاليتيكالىق وڭدەۋ تەحنولوگياسىن ويلاپ تاۋىپ، سينتەتيكالىق سۇيىق وتىن الۋعا قول جەتكىزدى. قازىرگى تاڭدا بۇل عىلىمي جاڭالىققا دۇنيەجۇزى عالىمدارى دا ايرىقشا قىزىعۋشىلىق تانىتۋدا. عالىمدار رەزيناقۇرامداس جانە  پلاستماسسا قالدىقتاردى گيدروگەنيزاسيالىق  وڭدەۋدىڭ تەحنولوگيالىق رەجيمىن  وڭتايلاندىرىپ، كاتاليزاتورلاردى  تاڭداۋ  ماقساتىندا  جۇرگىزىلگەن  زەرتتەۋ جۇمىسى  عىلىمي ورتانىڭ نازارىن اۋدارىپ وتىر. وسىلايشا جوبا ەلىمىزدە قالدىقسىز تەحنولوگيالاردى جەتىلدىرۋدەگى ماڭىزدى قادامنىڭ بىرىنە اينالدى.

قازىرگى تاڭدا قازاقستاندا جىل سايىن جۇزدەگەن مىڭ توننا رەزيناقۇرامداس جانە  پلاستماسسا قالدىقتار جينالاتىنى بەلگىلى. قوقىس كۇرەسىندەردە تاۋ بولىپ ءۇيىلىپ جاتقان تۇرمىستىق قالدىقتار ءتۇرلى زاتتارمەن ارەكەتتەسىپ، توپىراقتىڭ بەتكى قاباتىن ۋلايتىنى بەلگىلى.  سوندىقتان ولاردى وڭدەپ، ەكىنشى رەت كادەگە جاراتاۋدىڭ ماڭىزى زور. ەگەر وتاندىق عالىمداردىڭ اشقان جاڭالىعىن وندىرىستىك دەڭگەيدە قولداۋ تاپسا، تۇرمىستىق قالدىقتاردان كومىرسۋتەك پەن ءتۇرلى جانعىش سينتەتيكالىق سۇيىقتىقتار الۋعا بولادى ەكەن. كەلەشەكتە تىڭ تەحنولوگيا وندىرىستىك دەڭگەيدە ىسكە اسسا، ەكولوگيالىق ماسەلە مەن بىلگىلى مولشەردە وتىن ەنەرگەتيكاسىن الىپ، ءبىر وقپەن ەكى قويان اتارىمىز انىق.



كەڭ بايتاق ەلىمىزدە 200 ملن. تونناعا دەيىن رەزيناقۇرامداس جانە پوليمەرلى تۇرمىستىق قالدىقتار جيناقتالعانىن ەسكەرسەك، تاۋ بولىپ ۇيىلگەن قوقىستان قانشاما پايدا تابۋعا بولاتىنىن اڭعارۋعا بولادى. وسى قالدىقتاردى وڭدەپ، ميلليونداعان توننا مۇناي مەن ميلليونداعان كۆت قۋات كوزىن ۇنەمدەۋدىڭ دە ءمانى زور.

مامانداردىڭ سوزىنە سەنسەك، قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە جارامسىز بولىپ قالعان كولىك دوڭگەلەكتەرىن ۇنتاقتاپ، جولعا توسەنىش رەتىندە پايدالانۋدا. جارمسىز  شينالاردان جاسالىنعان قوسپا جولدىڭ ۇزاق ۋاقىت پايدالانۋ مۇمكىندىگىن ارتتىرعان، سونىمەن جولداردىڭ شۋىلدى مەيلىنشە ازايتقان.  ال پلاستماسسا قالدىقتارى وڭدەۋ ءىسى ەلىمىزدە ەشقانداي جوبا جوق. بۇل رەتتە ەل ۇكىمەتى قازۇۋ عالىمدارىنىڭ جاڭا عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارىنا قولداۋ كورسەتىپ، ونىڭ وندىرىستىك دەڭگەيدە ىسكە اسىرۋعا قولداۋى كورسەتۋى كەرەك. عالىمدار ءوز جوبالارى مەملەكەت پەن ءىرى ينۆەستورلار تاراپىنان قولداۋ تاپسا، ەلىمىزدە ماتور مايلارىنىڭ باعاسى تومەندەپ، قوسىمشا جۇمىس ورىندارى اشىلاتىنىن ايتۋدا.

ادەتتە كۇرەسىنگە تاستالعان كولىك شينالارى 100 جىلعا دەيىن اينالاسىنا ۋلى زاتتار ءبولىپ، جاتا بەرەتىنى بەلگىلى. ول جاۋىن-شاشىن سۋىمەن ارەكەتتەسىپ، جىلدار بويى بەنزوپيرەن، ديفەنيلامين، ديبۋتيلفتالات، فەنانترەن سىندى ورگانيكالىق توكسيندەر بولەتىنىن عالىمدار انىقتاعان. بۇگىندە كوشەدە جۇيتكىپ جۇرگەن ءاربىر كولىك ءاربىر 2 جىلدا شينالارىن توزدىرىپ، كۇرەسىنگە لاقتىراتىنىن ەسكىرسەك، قوقىستان قانشالىقتى پايدا تابۋعا بولاتىنىن بايقاۋعا بولادى.

بۇگىندە ەكونوميكاسى بارىنشا وركەندەگەن اقش-تا جىل سايىن 203 ملن. دانا دوڭگەلەكە قوقىسقا اينالادى ەكەن. ونىڭ 190 ملن. جەڭىل كولىكتەردىڭ شينالارى بولسا، 47 ملن. جۇك كولىكتەرى مەن وزگە ارناۋلى تەحنيكالاردىڭ ۇلەسىنە تيەدى. امەريكانىڭ قورشانى ورتانى جاناشىلارلارى قوقىسقا اينالعان كولىك شينالارىنىڭ جالپى سانى 2 ملرد. جەتكەنىن ايتىپ، دابىل قاعاۋدا. ءقازىر بۇل ماسەلەمەن اقش بيلىگى كۇرەسىپ جاتىر. ولار جىل سايىن كۇرەسىنگە تاستالعان شينالاردىڭ 50 پايىزىن وڭدەپ، كادەگە جاراتۋدا. بۇل باعىتتا ەۋرووداق پەن جاپونيادا جاقسى ناتيجەگە قول جەتكىزگەنىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك. الداعى ۋاقىتتا قازاقستاندا وتاندىق عالىمداردىڭ عىلىمي جاڭالىقتارىن پايدالانىپ، ەلىمىزدەگى كولىك شينالارىن ەكىنشى قايتارا وڭدەۋگە كۇش سالۋى كەرەك.

دۇنيەجۇزىلىك ستاتيستيكاعا نازار اۋدارساق، دامىعان ەلدەر پايدالانعان كولىك شينالارىنىڭ 16 پايىزىن دامۋشى ەلدەرگە ەكسپورتتاسا، 12 پايزىن قايتادان قالىپقا كەلتىرەدى، 9 پايىزىن رەگەنەراسيالايدى،  تاعى 9 پايىزىن ازاماتتىق قۇرىلىسقا پايدالانسا، 19 پايىزىن سەمەنت پەشتەردە ورتەيدى ەكەن. ەڭ باسىم بولىگى 36 پايىزى كۇرەسىنگە تاستالىنادى ەكەن. تەك 4 پايىزىنان عانا قۋات وندىرىلەتىنى ءمالىم بولىپ وتىر. بۇۇ قورشاعان ورتانى قورعاۋعا قاتىستى ريو-دە-جانەيرو قالاسىندا وتكەن كونفەرەنسياسىندا ەكولوگتار 2025 جىلى دۇنيەجۇزى بويىنشا جارامسىز كولىك شينالارى 4-5 ەسەگە ارتىپ، ۇلكەن ەكولوگيالىق ماسەلەگە اينالاتىنىن ايتقان بولاتىن.

نۇرلان جۇماحانوۆ، «ۇعتاو» اق قوعاممەن بايلانىس ءبولىمى.