– قانات مىرزا، ونلاين ۋنيۆەرسيتەت قۇرۋ يدەياسى قاشان ويىڭىزعا كەلدى؟ بۇل قازىرگى پاندەميادان كەيىن پايدا بولعان دۇنيە مە، الدە قازاقستانداعى جوعارى ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا وسىنداي ءبىر ترانسفورماسيالىق قۇبىلىستار ورىن الىپ، ونى بايقاماي جاتىر ما؟
– بۇل يدەيانىڭ ىندەتكە ەشقانداي قاتىسى جوق. ونلاين ۋنيۆەرسيتەت قۇرۋ يدەياسى پاندەميادان بۇرىن پايدا بولعان. بۇگىندە ءبىرىمىز الەمنىڭ جىلدام دامىپ، ۇلكەن وزگەرىسكە ۇشىراپ جاتقانىن كورىپ وتىرمىز. اسىرەسە يندۋستريالىق توڭكەرىس 4، سيفرلاندىرۋ دەگەن زاماناۋي تالاپتار كوپتەگەن ماماندىقتاردى جويىپ جىبەردى. ماماندىقتى جويعانمەن، كاسىپ يەسى جويىلعان جوق قوي. قازىرگى تاڭدا وسى ادامداردى باسقا كاسىپكە بەيىمدەپ، قوسىمشا وقىتۋدىڭ وزەكتىلىگى كۇن تارتىبىنە شىعىپ وتىر. ال ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى ءتالىم بەرەتىن ۋنيۆەرسيتەتتەر 18 بەن 25 جاس ارالىعىنداعى جاستارعا ارنالعان. ءومىرىنىڭ ورتاسىندا ماماندىعى زامان كوشىنە ىلىسە الماي قالعان كىسىلەردىڭ جاستارمەن بىرگە وقي الماسى بەلگىلى.
قازىرگى تاڭدا الەم بويىنشا 18 بەن 25 جاس ارالىعىنداعى 600 ملن ستۋدەنت بار. ال 22 مەن 60 جاس ارالىعىن الىپ قاراساق، 6 ملرد ادام قايتادان كاسىبىن جاڭارتۋعا مۇقتاج ەكەنىن بايقايمىز. كوردىڭىز بە، بۇل ەندى سۇرانىسى تۋىنداپ، كوبەيىپ كەلە جاتقان ۇلكەن نارىق. وكىنىشكە وراي، وسى سۇرانىستى قاناعاتتاندىرۋ ءۇشىن ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەتتەر ەشقانداي شارانى قولعا الىپ جاتقان جوق. ەكىنشى ماماندىق العىسى كەلەتىن ادامنىڭ جاعدايىنا ساي ءبىلىم الۋ جولىن ۇسىنبايدى.
بىزدەگى ۋنيۆەرسيتەتتەر – ونەركاسىپتىك يندۋستريا 3.0 توڭكەرىسىنىڭ تۋىندىسى. ولار يندۋستريالاندىرۋعا ماماندار دايارلادى، ياعني 5 جىل ۋنيۆەرسيتەتتە وقيسىڭ، 20 جىل زاۋىتتا جۇمىس ىستەيسىڭ.
ال شىناي ءومىر بولسا، بۇدان قاتتى الشاقتاپ كەتتى. ءقازىر ءومىردىڭ جىلدام وزگەرىپ جاتقانى سونشا، بەلگىلى ءبىر ستەرەوتيپكە سۇيەنىپ، ءومىر ءسۇرىپ ۇيرەنىپ قالعان كەيبىر ادامدار اينالاسىندا نە بولىپ جاتقانىن دۇرىس تۇسىنە الماي قينالىپ جاتىر. ءبىر كاسىبىڭىز نە، ءقازىر ءبۇتىن ءبىر يندۋستريانىڭ كوزى جويىلۋدا. سيفرلاندىرۋ بىزگە دە جەتتى. ەندى سونىڭ مۇمكىندىكتەرىن تولىق پايدالانۋىمىز كەرەك.
بۇل ءۇشىن نارىق تا وزگەرىسكە ءتۇسىپ، جاڭاشىلدىققا بەيىمدەلۋى ءتيىس. وكىنىشكە وراي، بىزدە تۋرا وسى ىسكە كەلگەندە ۇلكەن ماسەلە تۋىندايدى. بارلىق سالا سيفرلاندىرۋ مۇمكىندىگىن پايدالانۋعا كەلگەندە ۇركە قاراپ، تىزگىندى تارتا بەرەدى. ءبىر جاعىنان، ماماندار جەتىسپەۋشىلىگى دە اياققا تۇساۋ بولاتىنىن تۇسىنەمىز.
ءبىز وسى پروبلەمانى شەشۋگە ءوز ۇلەسىمىزدى قوسساق دەيمىز. ونلاين ۋنيۆەرسيتەتتە الدىمەن ءىت سالاسى مامانىن دايارلاۋعا باسىمدىق بەرۋدى ءجون كورىپ وتىرمىز. ءبىزدىڭ ونلاين ۋنيۆەرسيتەت وسى ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن ادەيى قۇرىلدى.
– مامانداردى قايتا دايارلاۋ ماسەلەسى بۇرىننان بار پروبلەما ەكەنىن جاقسى بىلەمىز. دەگەنمەن قازىرگى كوروناۆيرۋسقا بايلانىستى وقشاۋلانۋ جاعدايى ءالى دە ۇزاققا سوزىلاتىن ءتۇرى بار. الەمدەگى جۇمىسسىزدىقتىڭ سانى ەسەلەپ ارتۋدا. وسى تۇرعىدان العاندا، سىزدەر قولعا العان جوبانى ناعىز بۇگىنگى كۇننىڭ سۇرانىسىنا يە دۇنيە دەپ ايتۋعا بولا ما؟
– جاناما اسەرى بار، ونى مويىنداۋ كەرەك. ويتكەنى كوروناۆيرۋس قازاقستانداعى ءبىلىم سالاسىنىڭ بۇكىل كەمشىلىكتەرىن اشىپ بەردى. اسىرەسە سيفرلاندىرۋ مۇمكىندىكتەرىن پايدالانۋ تۇرعىسىنان. كادردان باستاپ، تەحنيكالىق قامتۋ بويىنشا بۇعان دايىن بولمادى.
ارينە، بۇل اياقاستىنان بولعان توتەنشە جاعداي، سوندىقتان قاتتى سىناۋدان اۋلاقپىن. دەگەنمەن ق ر ءبىلىم مينيسترلىگىنەن باستاپ مەكتەپ، جوعارى وقۋ ورنى باسشىلارى مەن مۇعالىمدەر قاۋىمى وزدەرىنىڭ قازىرگى زامان تالابىنا ساي وزگەرە الماي جاتقانىن ناقتى ۇعىنعان سەكىلدى... ال ءبىز وسى ولقىلىقتاردىڭ ورنىن تولتىرۋدا سۇرانىستى قاناعاتتاندىرۋعا تىرىسامىز.
كەيبىرەۋلەر ءۇشىن ونلاين دەگەن كەدەيلەرگە ارنالعان ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى سەكىلدى ەلەستەۋى مۇمكىن. ءيا، ونلاين ۋنيۆەرسيتەت دەگەن كارەراسىن ورتا جولدان تاستاعىسى كەلمەيتىن، سول سەكىلدى بىلىگىن جەتىلدىرۋگە مۇددەلى اقشاسى از ادامدار ءۇشىن مۇمكىندىك ەكەنى انىق.
ادامدار نەگە سىرتتاي وقيدى؟ ويتكەنى 4 جىل ۋنيۆەرسيتەتكە كەلىپ ىشتەي ءبىلىم الۋعا جاعدايى جوق. وقۋ اقىسىن تاۋىپ، وتباسىنى اسىراۋى قاجەت. ونىڭ ۇستىنە، ۋاقىتتىڭ اقشا رەتىندە قۇندىلىعى ارتا تۇسۋدە. ءقازىر ۋاقىتىن ۇنەمدەگىسى كەلەتىندەر قاتارى كۇن وتكەن سايىن كوبەيۋدە. ال ونلاين ۋنيۆەرسيەتتە وقىساڭىز قىرۋار اقشا مەن كوپ ۋاقىت جۇمساۋدىڭ قاجەتى جوق. باسقا قالاعا بارىپ، پاتەر جالداپ جاتپايسىز.
ارينە، بۇل ادامدارعا ىڭعايلى ءارى تارتىمدى ۇسىنىس بولادى دەپ ەسەپتەيمىن. ونىڭ ۇستىنە، ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەتتە ديپلوم الۋدى ماقسات ەتكەندەر ەمەس، ناعىز ماماندىقتى الۋدى كوكسەگەندەر وقيدى.
ءقازىر ءبىزدىڭ ەلىمىزدە نەسيەنىڭ پايىزى نەگە جوعارى؟ سەبەبى بانك بالانسىندا پروبلەمالىق نەسيەلەردىڭ كولەمى كوپ، ياعني نەسيەنى الادى، ءبىراق قايتارمايدى. مىنە، وسىنىڭ وتەۋىن بانكتەر نەسيەگە وتەۋ قابىلەتى بار ادامدارعا پايىزدار تۇرىندە جۇكتەيدى. ءبىزدىڭ ءبىلىم سالاسىندا دا تۋرا سولاي. كەيبىر ادامدارىمىز سونداي جاۋاپسىز. وقۋعا تۇسكەندە دە وقيىن دەمەيدى، پارا بەرىپ، ايتەۋىر ديپلوم الىپ شىققاندى ءجون سانايدى. ءبىلىم ءۇشىن ەمەس، ديپلوم ءۇشىن وقيتىندار كوپ. ويتكەنى ەرتەڭ مەملەكەتتىك قىزمەتكە تۇرۋ ءۇشىن ديپلوم كەرەك، سونى قالاي بولسا دا الۋى ءتيىس. ال جۇمىسشىسىنىڭ ەڭبەگىن باعالايتىن جەكەمەنشىك سەكتور ءۇشىن ديپلوم ماڭىزدى ەمەس.
ءقازىر ادامداردىڭ قوسىمشا ءبىلىم الۋى وزەكتى بولا باستادى. مىسالى، اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنسەم، ارنايى باعدارلامادا ديزاين جاساي السام، تاعىسىن تاعى دەگەندەي. ياعني كومپانيا جۇمىسشىسى ءوزىنىڭ قوسىمشا بىلىگىن جەتىلدىرۋ ارقىلى باسەكەگە قابىلەتتى ەكەنىن كورسەتۋ ماڭىزدى ەكەنىن ءتۇسىنىپ جاتىر. كارەرالىق جوعارىلاۋ نەگىزگە قۇرىلادى ەمەس مە؟ ماسەلەن، 32 جاسىمدا مەن رەكتور بولدىم. بىزدەگى رەكتورلىق كورپۋستىڭ جاس اراسى 50 مەن 60 جاستاعىلار. 40 جاستاعىلار وتە از. ال 30-دان 40-قا دەيىنگىلەردە ەكى ادامنان، ياعني مەن جانە بەرىك احمەتوۆتەن باسقا ەشكىم جوق. ونىڭ وزىندە مەملەكەتتىك سەكتوردان مەن كەتىپ قالدىم.
نەگىزى، كەز كەلگەن ترانسفورماسيا كوپ كۇش-جىگەر جۇمساۋدى قاجەت ەتەدى. ۇنەمى بەلسەندى بولۋعا ءتيىسسىڭ، ءپاسسيۆتى ەمەس. وسىنى كومپانيا باسشىلىعى دا، جۇمىسشىلار دا ءتۇسىنىپ كەلەدى. سوندىقتان جۇمىس ىستەسە دە نارىقتا باسەكەگە قابىلەتتى مامان بولۋدى ءارقايسىسى ويلاستىرۋدا. قوسىمشا بىلىك پەن قابىلەتتى ارتتىرسا، مانسابى ءوسىپ، جالاقىسى دا قوماقتى بولا تۇسەدى. بۇل كىمگە ۇناماسىن. ال ءبىز وسى قابىلەت پەن بىلىكتى ۇشتاۋعا باعىتتالعان جوعارى وقۋ ورنىمىز. ءبىز قىسقا مەرزىم ىشىندە ماماندىق يەسىن دايىنداپ شىعارامىز. ياعني ءبىزدىڭ ونلاين ۋنيۆەرسيتەت ءبىرجىلدىق ءبىلىم بەرۋگە قۇرىلعان. ءبىرجىلدىق ءبىلىم الۋ اقىسى 860 مىڭ تەڭگە. بۇدان كەيىن قاراپايىم IT مامانى رەتىندە بىردەن جۇمىسقا تۇرادى.
ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەت جۇمىس بەرۋشىلەرمەن الدىن الا كەلىسىمشارت جاساسىپ قويعان. دايارلاعان ماماندارىمىزعا قاتىستى: «ديپلوم الدىڭ، بولدى، كەتە بەر» دەگەن بىزدە ءجۇردىم-باردىم قاتىناس جوق. ولارعا جۇمىس تاۋىپ بەرەمىز. ال ءىت مامانىنىڭ، ەڭ از دەگەندە جالاقىسى 200 مىڭ تەڭگە بولادى. ءبىر جىلدا 2 ملن 400 مىڭ تەڭگە تابىس تابادى. دەمەك، وقۋعا شىققان شىعىننىڭ وتەمى ءبىر جىلعا دا جەتپەي وتەلەدى. دەمەك، ءبىز بۇل باعانى اقىلعا قونىمدى دەپ سانايمىز. ورىس جانە قازاق تىلىندە توپتار بولادى، قاجەت بولعان جاعدايدا اعىلشىنشا دا ساباقتار وتەدى.
– ال ءبىلىم ساپاسى ماسەلەسى قالاي بولادى؟ ءوزىڭىز قاشىقتىقتان ساباق جۇرگىزگەن مەكتەپ جانە جوو مۇعالىمدەرىنىڭ وقىتۋ ءتاسىلى سىن كوتەرمەگەنىن، ولاردىڭ بۇعان دايىن بولماعانىن ايتتىڭىز. وسى اراسىنا كەڭىنەن توقتالا كەتىڭىزشى...
– ءبىز ونلاين ۋنيۆەرسيتەتكە كادرلاردى ىرىكتەۋدە تۋرا وسى اراسىنا ءمان بەرەمىز. ءقازىر كوپتەگەن ءبىلىم وردالارىنداعى ۇستازدار تەورەتيكتەر، ولار ونلاين ءبىلىم بەرۋگە جارامايدى. مۇندايدا تەوريانى ءبىلىپ، پراكتيكانى يگەرمەگەن مۇعالىمدەر كەرى تارتادى. تەوريانى ينتەرنەت دامىعان زاماندا ستۋدەنتتەر ءوزى دە تاۋىپ وقي الادى. سوندىقتان ءقازىر مۇعالىمدەردەن پراكتيكالىق قارىم-قابىلەت تالاپ ەتىلەدى. ياعني ەندىگى ءمۇعالىم يۋتۋبتان تابا المايتىن ءبىلىمدى بەرە الاتىن دەڭگەيدە بولۋى ءتيىس قوي. بۇل مۇعالىمدەر اراسىنداعى باسەكەلەستىكتى كۇشەيتەدى. نارىقتىڭ تالابى دەگەن – وسى.
الداعى ۋاقىتتا مۇعالىمدەر نارىق تالابىنا بەيىمدەلىپ جۇمىس ىستەۋى كەرەك. قاشىقتىقتان وقىتۋدىڭ بۇكىل فورمۋلاسى وسىندا. ال ۇيرەنبەسە ونى ۇيرەنىپ العاندار الدىن وراپ كەتەدى. مۇعالىمگە قويىلاتىن زاماننىڭ تالابى – وسى. يۋتۋبتان تاۋىپ الاتىن نارسەنى وقىتۋ ءۇشىن ءدارىسحاناعا كەلۋدىڭ قاجەتى جوق. ءمۇعالىمنىڭ ساباق وقىتۋعا دەگەن قارىم-قاتىناسى وسىنداي بولۋى ءتيىس. ستۋدەنتتەر تەوريانى ۇيدەن وقىپ، وزدىگىنەن دايىندالادى، ال ساباق ۇستىندە تەك پراكتيكا سىنالادى. ەگەر قولدانىستاعى ۋنيۆەرسيتەتتە ساباققا كەلىپ، ءمۇعالىم تاقىرىپ ءوتىپ، ودان سوڭ بەرگەن ءۇي جۇمىسىنا ستۋدەنت دايىندالادى. ال ونلايندا كەرىسىنشە. ءمۇعالىم ۇسىنعان سىلتەمەلەر ارقىلى ستۋدەنت ساباققا ءوزى دايىندالىپ، ىزدەنەدى، تەك تۇسىنبەي قالعان جەرىن سۇراۋ ءۇشىن عانا ونلاين ارقىلى مۇعالىمگە شىعادى. قاشىقتىقتان وقىتۋ كەزىندە بۇلاي بولعان جوق. ولار باياعى ادەتىمەن ونلاينعا شىعىپ، تەوريانى سىدىرتتى. ال ينتەرنەتتە بەرىلگەن جولاقتىڭ ءاربىر سەكۋندى – اقشا، سوندىقتان ونى ءتيىمدى پايدالانۋدى ۇيرەنۋ كەرەك. وسى جاعىنان العاندا، تەك تەوريانى يگەرسەم دەگەن بولمايدى. مۇعالىمدەرگە قويىلاتىن ءۇش تالاپ بار – ءبىلىم، مەتوديكا جانە پراكتيكالىق قابىلەت. مىنە، وسى ۇشەۋىن ۇشتاستىرا بىلگەن مۇعالىمگە نارىقتا سۇرانىس جوعارى بولادى.
– دەمەك، جوو-لاردى ايتپاعاندا، بىزدە قانشاما مەكتەپ ءمۇعالىمى قاشىقتىقتان وقىتۋعا ماشىقتانباعان. ولاردىڭ كوبىسى ءىت دەگەندى بىلمەيدى. ال قاشىقتىقتان وقىتۋ تەحنيكالىق ءبىلىمدى دە تالاپ ەتەدى ەمەس پە؟ بۇل رەتتە ولاردىڭ قايتكەنى ءجون، ءوزىڭىز قانداي كەڭەس بەرەر ەدىڭىز؟..
– مۇعالىمدەر قاۋىمىنا ۇلكەن سىن تاعۋدىڭ قاجەتى جوق. ويتكەنى بۇل تۇبەگەيلى ترانسفورماسيانى، كونسەپتۋالدى تۇرعىداعى وزگەرىستى قاجەت ەتەتىن دۇنيە. مىسالى، ونلاين وقۋعا ارنالعان مەتوديكالىق قۇرالدار دا دەر كەزىندە دايىن بولمادى عوي. ال بىزدىكىلەر دىردۋ كوكپارعا باس قويىپ، ورتا جولدا اتتارىن ەرتتەۋگە ءماجبۇر بولدى. بەينەلەپ ايتقاندا، استىنداعى جىلقى ما، ەسەك پە نەمەسە قولىنداعى ەر-توقىمى وعان كەلە مە، كەلمەي مە – بۇدان مۇلدە بەيحابار كۇيدە ەدى. سوندىقتان دا قاشىقتىقتان وقىتۋدىڭ بۇل العاشقى كەزەڭى پەداگوگيكالىق قۇرامعا وتە اۋىر ءتيدى.
جوقتان بار جاساعاندارىن كوردىك، قىسىلتاياڭ كەزەڭگە ول جارامدى شىعار، ءبىراق الدا تۇراقتى پايدالانۋعا كەلمەيدى. بۇل ارادا مۇلدە باسقا قارىم-قابىلەتكە باسىمدىق بەرىلۋى ءتيىس. ونى وزدەرى دە سول كۇيى دۇرىس تۇسىنبەگەن سەكىلدى، مەنىڭشە. ونلاين ساباق وتكىزۋ ءۇشىن ۋنيۆەرسيتەتتىڭ وزىندە، سول سەكىلدى ءمۇعالىمنىڭ ۇيىندە ارنايى ينفراقۇرىلىمى بولۋى ءتيىس. مىسالى، ەكى كامەرا بولعانى جاقسى، ەكى مونيتور قاجەت، بىرەۋى تاقتانى، بىرەۋى ۇستازدى كورسەتەتىندەي. ۆاتساپپەن جۇمىس ىستەۋ دەگەن مۇلدە دۇرىس ەمەس. ولاي وقىتقان ساباق ساباق بولمايدى. سول سەكىلدى وفلاينعا ارنالعان باعدارلاما ونلايندا جارامايدى. ونى ونلاينعا بەيىمدەپ جاساۋ كەرەك. ولاي ەشكىم جاسامادى. بۇل قازاقستاندا عانا ەمەس، دۇنيەجۇزىندە ورىن العان ولقىلىقتار.
– سىزدەردىڭ ۋنيۆەرسيتەتتەرىڭىزدە مۇعالىمدەردى قازىرگى زامان تالابىنا ساي ازىرلەيتىن ءبىر فاكۋلتەت بولا ما؟
– پاندەميا ءبىلىم سالاسىنداعى مامانداردىڭ جارامسىز ەكەنىن 100 پايىز كورسەتىپ بەردى. كوپ بولىگى زاماناۋي تالاپقا ساي كەلمەيدى. ولاردى الماستىراتىن باسقا مامان دا جوق. سوندىقتان ءبىلىم ورداسى ءوز كادرلارىن بىلىگىن ارتتىراتىن كۋرستارعا اراسىندا جىبەرۋگە ءماجبۇر بولادى. وسى جاعىنان العاندا، مۇمكىن ماماندانۋ نەمەسە كاسىبي بىلىكتى ارتتىرۋ دەگەن قوسىمشا كۋرستار اشامىز.
ءمۇعالىم نە ءوزىنىڭ ءپانىن دۇرىس بىلمەيدى نەمەسە ول ءپاننىڭ قازىرگى زاماندا اكتۋالدىلىعى جويىلعان. ءبىراق ونىڭ پەداگوگيكالىق بىلىگى وتە جوعارى دەيىكشى. سونداي مۇعالىمدەر بار. سول سەكىلدى ءوز ءپانىن جاقسى بىلەدى، ءبىراق پەداگوگيكالىق قارىم-قابىلەتى السىزدەرى دە بار. مىنە، سوعان قاراپ وتىرىپ، مىسالى جوو-دا باسشىلار وزدەرى ءمۇعالىمدى كۋرستان ءوتىپ كەلۋگە جۇمسايدى. سول كەزدە سەنىڭ ءپانىڭ قىزىق بولادى، ونىڭ ۇستىنە جالاقىڭا اقشا قوسۋدى تالاپ ەتۋگە قۇقىڭ بولادى دەپ اقىل بەرىپ جاتامىز. سوندىقتان مۇعالىمدەرگە ارنالعان قوسىمشا كۋرستار ءاردايىم سۇرانىسقا يە دەپ بىلەمىن. ال ەگەر ول ونلاين بولىپ جاتسا، ءتىپتى جاقسى ەمەس پە؟ اقشاسىن ۇنەمدەي الادى. ءمۇعالىم دە اسپانعا قاراپ وتىرماۋى ءتيىس. ول دا جالاقىسىن قايتكەندە كوتەرۋدى ويلاۋى ءتيىس. ول قوسىمشا العان ءبىلىم مەن بىلىگى ارقىلى كەلەدى.
– كوروناۆيرۋستان سوڭ جوو سالاسىندا تۇبەگەيلى وزگەرىس بولادى دەپ ايتا الاسىز با؟
– جوق. كوروناۆيرۋستان سوڭ مىقتى جوو-لار ودان دا كۇشەيىپ، السىزدەرى ودان سايىن ناشارلاي تۇسەدى. ءبىز سەكىلدى ونلاين ۋنيۆەرسيتەتتەر قاتارى جيىلەپ جاتسا، وندا وفلاين ءبىلىمنىڭ، كەرىسىنشە اقىسى قىمباتتايدى، ولار ليۋكسكە اينالىپ كەتۋى مۇمكىن.
ناشار جوو-لار ادەتتەگى تاسىلمەن بالا وقىتا بەرەدى. ويتكەنى ولاردا ساپالى وزگەرىسكە كوشۋ دەگەن نيەت تە، ۇمتىلىس تا جوق. ويتكەنى بۇل ۇلكەن قارجى، تەحنيكالىق جانە ادامي رەسۋرستى قاجەت ەتەتىن دۇنيە عوي. وعان باس قاتىرىپ قايتەدى، ەگەر وقيمىن دەگەن بالا وزدىگىنەن تابىلىپ تۇرسا. ال ستاتيستيكاعا سۇيەنسەك، جىل سايىن قازاقستاندا ستۋدەنتتەر سانى ءوسىپ وتىرادى. بيىل 130 مىڭ ستۋدەنت بار. دەمەك، جوو-لاردا كونتينگەنتكە قاتىستى پروبلەما جوق. مىسالى، ساۋداگەردىڭ تۇراقتى كليەنتتەرى بولىپ، تاۋارى ۇنەمى ءوتىمدى بولسا، ول تاۋار اسسورتيمەنتىن وزگەرتۋدى، ونى جاقسارتۋدى ويلاي بەرمەيدى. ءبىزدىڭ جاعدايدا دا تۋرا سولاي. وقيمىن دەپ كەلىپ تۇرعان ستۋدەنتتەر باردا جوو-لار ءوز قىزمەتتەرىن جەتىلدىرىپ، ونى جاقسارتا ءتۇسۋ جاعىنا ونشا باس قاتىرا بەرمەيدى.
– ونلاين ۋنيۆەرسيتەت جايىنا تولىعىراق توقتالىپ ءوتىڭىزشى. ونىڭ قۇرىلتايشىسى كىم، قايدا ورنالاسقان دەگەندەي...
– قۇرىلتايشىسى جانە ونلاين ۋنيۆەرسيتەتتىڭ نەگىزىن قالاۋشىسى – ۇلتتىق اۋدارما بيۋروسى. بۇل – تولىقتاي جەكەمەنشىك حالىقارالىق جوبا. وعان مەملەكەتتىڭ ەشقانداي قاتىسى جوق. استانا حالىقارالىق قارجى ورتالىعىندا تىركەلگەن. بۇل جوبانى قىركۇيەك ايىندا ىسكە قوسۋ جوسپاردا بار. ءبىز، نەگىزىنەن، ورتالىق ازيا نارىعىنا قىزمەت كورسەتۋگە تىرىسامىز. مىسالى، ءبىز ءۇشىن ەڭ تارتىمدى نارىق – 30 ملن حالقى بار، ۋنيۆەرسيەتتەرى از وزبەكستان ەلى. نەگىزىنەن، ءىت مامانداردى دايارلاۋعا باسىمدىق بەرەمىز، وقۋ مەرزىمى – 1 جىل، ياعني 12 اي. قولىنا ديپلوم بەرىلگەن سوڭ جۇمىسقا دا ورنالاستىرامىز...
– ونلاين ۋنيۆەرسيتەت بۇعان دەيىن بولماعانىن بىلەمىز. ونىڭ بەرەتىن قۇجاتى قانداي دەڭگەيدە، قانشالىقتى جارامدى؟
– ءسىز ءبىز ءۇشىن وتە وزەكتى ماسەلەنىڭ شەتىنەن ءدوپ باستىڭىز. بۇل باعىتتا بىزدە ءقازىر بەلگىلى ءبىر ماسەلەلەر بار، ءبىراق ونى شەشۋگە بارىمىزدى سالىپ جاتىرمىز. بۇل ۋاقىتتىڭ ەنشىسىندەگى دۇنيە دەپ بىلەمىن.
نەگىزى، مەنىڭ تۇسىنىگىمدە، كەز كەلگەن ۋنيۆەرسيتەت ونلاين جانە وفلاين بولۋى كەرەك. تاعى بولماسا، تەك قانا ونلاين بولۋى ءتيىس نەمەسە تەك قانا وفلاين بولۋى قاجەت. ال قازاقستاندا ۋنيۆەرسيتەتتەر تەك قانا وفلايندا. ال ونلاين دەگەن مۇلدە جوق. بۇل ماسەلە پاندەميا كەزىندە وزەكتىلىك تانىتتى. ەلىمىزدە اياقاستى توتەنشە جاعداي جاريالانۋىنا بايلانىستى مەكتەپ قاشىقتىقتان ساباق وقۋعا شۇعىل كوشۋگە ءماجبۇر بولدى. ءبىراق ءبىزدىڭ ەل بۇعان تەحنيكالىق، سول سەكىلدى قۇقىقتىق جاعىنان دا دايىن بولماي شىقتى. مىسالى، بالالار ءتورتىنشى توقساندى قاشىقتىقتان وقىدى، ءبىراق ونى زاڭدى دەپ ايتا المايمىز، ويتكەنى ونىڭ قۇقىقتىق نورماتيۆتەرى بەكىتىلمەگەن. ءقازىر ءماجىلىس شۇعىل وسى ماسەلەگە قاتىستى زاڭ جوباسىن قاراستىرىپ جاتىر. ياعني مەكتەپ ساباعىن ونلاين فورماتتا وقۋ دەگەندى لەگاليزاسيالاۋدى. ءبىز سول جوباعا قىستىرىپ، ۋنيۆەرسيتەتتەر جايىن دا قاراستىرۋدى ۇسىنعانبىز. دەگەنمەن ول اراسىن زاڭ جوباسىنان دەپۋتاتتار ىسىرىپ تاستاعان سەكىلدى. ءبىراق بولاشاقتا ولار ءبارىبىر بۇل ماسەلەنى بولەك قاراستىراتىن بولادى. وعان ءقازىر ۇلگەرمەي جاتىر...
– ەندى ءسىزدىڭ جەكە باسىڭىزعا ورالايىقشى. ءسىز ءبىرقاتار ستارتاپ جوبانىڭ اۆتورىسىز، سول سەكىلدى ستارتاپقا باۋلىپ جۇرگەن شاكىرتتەرىڭىز دە بار. كەزىندە شەتەلدەن دە ءبىر جوبالارعا شاقىرتۋ الدىڭىز. ءبىراق ودان باس تارتىپسىز، نەگە؟
– كەزىندە گەرمانيا شاقىرعان، بارعىم كەلدى نەگىزى ول جاققا، ءبىراق ءوزىڭىز اتاپ وتكەن ستارتاپ دۇنيەلەر مەنى ۇستاپ قالدى. ءوزىم باستاعان، شاكىرتتەرىم قولعا العان جوبالار بار، قالاي ولاردى قيىپ تاستاپ كەتەسىز؟ ارينە، شەتەلگە بارسام ءوزىم، وتباسىم ءۇشىن جاقسى. ال مۇندا قالسام مىڭداعان جاسقا پايدام تيەدى. وسىنداي راسيونالدى ويمەن ەلدەن كەتپەي قالدىم.
ءقازىر مەن ەكى جوبانىڭ مەنتورىمىن: ونلاين-باس، قالاارالىق اۆتوبۋستاردىڭ بيلەتىن ونلاين ساتۋ دەگەن. استانا حابقا وتكىزدىك ءقازىر بۇل جوبالاردى.
جالپى، ستارتاپ جوبالارمەن ستۋدەنتتىك كەزدەن، ودان سوڭ قبتۋ-دا جۇمىس ىستەپ جۇرگەندە اينالىسىپ ءجۇردىم. مىسالى، ءىت كومپانيانى اشۋعا 10 شاقتى ستۋدەنت تارتىپ، ولاردىڭ ستارتاپ جوبالارمەن اينالىسۋىنا ءوزىم تۇرتكى بولدىم. باسشىلىق جاساپ، باعىت-باعدار بەرىپ وتىردىم.
ءقازىر ولاردىڭ بارلىعىنىڭ جەكە ءىت كومپانياسى بار. كەيبىرەۋىنە مىنەزدەمە بەرىپ، امازون بۋكينگكە ورنالاسۋىنا تۇرتكى بولعان كەزىم بولدى. سۇلەيمەن دەميرەل ۋنيۆەرسيتەتىندە رەكتور بولعان كەزىمدە ستۋدەنتتەردىڭ اراسىنان پوتەنسيالى بارلارىن انىقتاپ، ولاردىڭ سۋىرىلىپ العا شىعۋىنا جاعداي جاساۋعا تىرىستىم.
مىسالى، ونلاين-باس ستارتاپ جوباسىن جاساۋشى جىگىت 22 جاستا عانا. ول ءقازىر كاپيتالى وتە قوماقتى كومپانيا قۇرىلتايشىسى. ال ونىمەن ەكى جىل بۇرىن عانا تەحنوپاركتە كەزدەسىپ، بىر-بىرىمىزبەن تىعىز ارالاسا باستاعان ەدىك. سول كەزدە ونى قولداپ، باعىت-باعدار كورسەتتىم. ءقازىر ول ءبىلىم سالاسىنداعى ستارتاپ جوبانى قولعا الىپ جاتىر. ول 7-سىنىپقا ارنالعان وقۋشىلاردى حيميا پانىنەن دايىندايتىن ونلاين سىنىپ اشپاقشى. ولار ءارتۇرلى تىلدە وتە قىزىقتى ماتەريالدار تاپقان. سونى قازاق تىلىنە ساۋاتتى تۇردە اۋدارىپ، قوسىمشاعا جۇكتەيتىن بولادى. ءبىزدىڭ ونلاين ۋنيۆەرسيتەتتىڭ دە كۇيتتەيتىنى وسى: ياعني ادامداردىڭ ءوز قابىلەتىن اشۋعا، ونى تابۋعا كومەكتەسۋ، قورىقپاي ءوزىن وزگەرتۋگە دايىن ادامداردى زامانعا ساي بەيىمدەۋ.
– سۇحباتىڭىزعا كوپ راقمەت!
