(سۋرەت e-event.kz سايتىنان الىندى)
ساياساتتانۋشى راسۇل جۇمالىنىڭ پىكىرىنشە، پۋتين قازاقستاندى تاۋەلسىز ەل دەپ ەسەپتەمەيدى ءارى ءوزىنىڭ «تەڭ دارەجەدەگى ارىپتەستەرىمەن» ساناسقىسى جوق. ول بۇعان ناقتى دەرەك كەلتىردى.
بۇعان قوسا جۇمالى: «ۇلتشىل، مەملەكەتشىل ۇستانىمداعى ازاماتتاردى مەملەكەتتەن اقشا الاتىن اقپارات قۇرالىنا شىعارمايدى. پالەنشە مەن تۇگەنشەنىڭ اتى كىرگەن «قارا ءتىزىم» بار» دەيدى.
– وتكەن اپتادا ۆلاديمير ۆلاديمير ۇلى جۇرتپەن تىكەلەي جەلىدە پىكىرلەستى. «رەسەيدەن تىس جەردە تۇراتىن ورىستاردىڭ جايلى ءومىر ءسۇرۋىن قامتاماسىز ەتۋدى ينتەگراسيا ارقىلى جۇزەگە اسىرامىز» دەدى. مۇنىسى نەسى؟
– ءپۋتيننىڭ بۇل جولعى سۇراق-جاۋابى بىلتىرعىدان بولەك. باستىسى، ارىنى باسىلعان.
بىلتىر «ۋكراينانىڭ ماسەلەسىن ءبىز شەشەمىز»، «كييەۆتەگى جاڭا بيلىك – فاشيستەر» دەپ ايىپتاعان پۋتين وزگەرە قالدى. مۇنداي اڭگىمەلەر بۇل جولى ايتىلعان جوق. ەسەسىنە، «ۋكراينانىڭ وڭتۇستىك-شىعىسىنداعى داعدارىس بۇل ەلدىڭ ىشكى ماسەلەسى، ولاردى ۋكراينا ءوزى شەشۋى كەرەك، ءبىزدىڭ بۇل ىسكە ارالاسۋعا قاقىمىز جوق، تەك قانا ءوز ويىمىزدى ورتاعا سالۋعا دامەلىمىز. ۋكراينادان ءبىر نارسەنى تالاپ ەتەمىز. كييەۆ كرەملگە تەڭ دارەجەدەگى ارىپتەس، سەرىكتەس رەتىندە قاراۋى كەرەك» دەدى. بىلايشا ايتقاندا، وتە وركەنيەتتى سويلەدى.
– ءپۋتيننىڭ قاتقىل، اششى پىكىردەن باس تارتۋىندا نە جاتىر؟ بۇل بەكەر ەمەس شىعار؟
– رەسەيدىڭ حالىقارالىق سانكسيا قۇرساۋىندا قالۋى، ءرۋبلدىڭ قۇلدىراۋى، مۇناي باعاسىنىڭ تومەندەۋى كرەملگە اسەر ەتكەنى كورىنىپ تۇر. سودان بولار، اۋزىن باقتى. الايدا ءپۋتيننىڭ ءسوز جۇزىندەگى جانە ءىس جۇزىندەگى ارەكەتىنىڭ اراسىندا ۇلكەن الشاقتىق جاتىر. ۋكراينانى ايتپاي-اق قويالىق، بۇل قازاقستان مەن رەسەيدىڭ اراسىندا دا انىق بايقالادى.
ءسوز جۇزىندە «ءبىز تەڭ دارەجەدەگى ارىپتەسپىز» دەيدى. ءىس جۇزىندە ساناسپايدى. كەيدە ونىڭ ىشىندە ءورىستىلدى ازاماتتارعا كەلگەندە ارانداتاتىن، ءبىرجاقتى مالىمدەمە جاسايدى. ول ءورىستىلدى ازاماتتاردىڭ قازاقستان نەمەسە بەلارۋس تۇرعىنى ەكەنىن ەكىنشى رەتكە قالدىرادى. جالپى، ءبىزدىڭ ازاماتتاردىڭ جاعدايىن ويلاۋعا ونىڭ ەشقانداي زاڭدىق نەمەسە ساياسي قاقى جوق.
وسى جولعى سۇراق-جاۋاپتا جۇمساق سويلەۋىنىڭ ءوزى ونىڭ ءوز قاتەلىگىن تۇسىنگەندىكتەن، مويىنداعاندىقتان ەمەس، سوعان ءماجبۇر بولعاندىقتان ۋاقىتشا جاسالعان تاكتيكالىق ارەكەتى دەپ ءتۇسىنۋ كەرەك.
وسىدان 6 اي بۇرىن پۋتين ءبىر باسىلىمعا سۇحبات بەردى. «رەسەيدىڭ ءوز اۋماعىنان تىس اسكەري بازالارى تەك ەكى مەملەكەتتە عانا بار. ءبىرى – ارمەنيادا، ەندى ءبىرى – تاجىكستاندا» دەدى. رەسەيدىڭ ءبىزدىڭ ەلدە 6 اسكەري بازاسى مەن پوليگونى ورنالاسقان. ونى ايتقان جوق. دەمەك، ءپۋتيننىڭ تۇسىنىگىندە قازاقستان شەتەل، بىلايشا ايتقاندا ءوز الدىنا بولەك مەملەكەت ەمەس.
– ءبىر سوزىڭىزدە قازاقستان مەن ۋكراينانىڭ ۇقساس تۇستارى وتە كوپ دەپسىز. مىسالعا؟
– سىرتتاعى الەم رەسەيمەن شەكتەلمەيدى. «ورىس كەتسە، قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىنە تۇمسىق تىعاتىن، ءبىزدى جاۋلاعىسى كەلەتىندەر پايدا بولادى. ولاردان ساقتايتىن جالعىز كۇش – رەسەي» دەگەن ويدان ارىلۋ كەرەك.
ۋكراينانىڭ بىزگە ۇقساس تۇستارى كوپ. سونىڭ ءبىرى ورىستىلدىلەردىڭ ماسەلەسى، رەسەيدىڭ اسەرى، ءپۋتيننىڭ قازاقستان مەن ۋكرايناداعى ءورىستىلدى ازاماتتاردى ءوز مۇددەسىنە پايدالانۋعا تىرىسۋى، ىشكى ىسىمىزگە قول سۇعۋى.
جالپى، «قىزىل يمپەريانىڭ» شەكپەنىنەن شىققان ەلدەردە ۇلتتىق سانا-سەزىمنىڭ ويانۋ پروسەسى ءالى ءجۇرىپ جاتىر. كرەمل بۇل ءۇردىستى تەجەۋگە، كەڭەستىك زامانداعى پسيحولوگيانى، ءوي-ورىستى ساقتاپ قالۋعا تىرىسۋدا.
ءوز سالامىز بويىنشا ءتۇرلى باسقوسۋدا بولام. رەسەيشىل ساراپشىسىماقتاردىڭ العا تارتاتىنى: «ۋكرايناداعى جاعداي قازاقستاندا بولۋى مۇلدە مۇمكىن ەمەس! ولارىڭىز نە، ويباي؟ ۋكراينا مۇلدە بولەك مەملەكەت قوي. رەسەي ءوز ارەكەتىن قازاقستاندا قايتالاۋى مۇمكىن دەگەن بولجامدى مۇلدەم ويعا الماڭىزدار!» دەيدى. مۇنىڭ ءوزى ساياسات. قازاقستاندىق ازاماتتاردىڭ ويىن، ساناسىن ۇيىقتاتىپ تاستاۋعا باعىتتالىپ وتىر.
وسىدان 6 اي بۇرىن پۋتين ءبىر باسىلىمعا سۇحبات بەردى. «رەسەيدىڭ ءوز اۋماعىنان تىس اسكەري بازالارى تەك ەكى مەملەكەتتە عانا بار. ءبىرى – ارمەنيادا، ەندى ءبىرى – تاجىكستاندا» دەدى. رەسەيدىڭ ءبىزدىڭ ەلدە 6 اسكەري بازاسى مەن پوليگونى ورنالاسقان. ونى ايتقان جوق. دەمەك، ءپۋتيننىڭ تۇسىنىگىندە قازاقستان شەتەل، بىلايشا ايتقاندا ءوز الدىنا بولەك مەملەكەت ەمەس.
وداق اياسىنداعى «تەڭ دارەجەدەگى ارىپتەستەرى» نازاربايەۆ، لۋكاشەنكومەن اقىلداسۋدى قويدى.
ورتاق ۆاليۋتانى الايىق. بىلتىر لۋكاشەنكو مەن نازاربايەۆ: «اسىعۋدىڭ رەتى جوق. بۇل ماسەلەنى 10-15 جىلدان كەيىن قاراستىرساق تا كەش ەمەس» دەگەن. پۋتين مۇنى قايتا كوتەردى.
رەسەيدەگى اقپارات قۇرالدارىنىڭ نە دەگەنىنە نازار اۋدارساڭىز: «پۋتين پورۋچيل سوزدات ەدينۋيۋ ۆاليۋتۋ ەۆرازييسكوگو سويۋزا»، «پۋتين دال پورۋچەنيە سوزدات ەدينۋيۋ ۆاليۋتۋ. نازاربايەۆ ي لۋكاشەنكو ۋزنايۋت وب ەتوم يز روسسييسكيح گازەت» دەيدى. بۇل ورىس گازەتتەرىندەگى ماقالالاردىڭ اتاۋى!
رەسەيدەن تىس ەلدەردە ءومىر سۇرەتىن ورىستاردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى، تىلدىك ماسەلەسى پۋتين ءۇشىن جەلەۋ. ولاردىڭ تاعدىرىن ويلاپ وتىرعان ول جوق. مۇنى قازاقتار، ۋكرايندار عانا ەمەس، ءورىستىلدى ازاماتتار دا ءتۇسىنۋى كەرەك.
– ءبىز كرەملدىڭ اقپاراتتىق-يدەولوگيالىق كەڭىستىگىندە ءومىر ءسۇرىپ وتىرمىز دەپ ايتۋعا بولا ما؟
– ءبىزدىڭ اقپارات سالاسىنىڭ 80 پايىزى رەسەيدىڭ قولىندا. ونىڭ ءوزىن ازسىنىپ وتىر. سونىڭ ءبىرى – ورتاق اقپاراتتىق كەڭىستىك قۇرۋ.
ورتاق دەگەنىمىز نە؟ ارينە، رەسەيلىك اقپارات قۇرالدارى، ورتاق ۆاليۋتا دەگەن، ارينە، رۋبل، ورتاق پارلامەنت دەگەن، ارينە، رەسەيدىڭ گوسدۋماسى. سوسىن، بىزدە ماسكەۋگە جۇمىس ىستەيتىن تاريحشىلار، ەكونوميستەر، ساياساتتانۋشىلار بار. كرەمل قازاقستاندىق قوعامدا رەسەيشىل كوزقاراستى قالىپتاستىرۋعا قىرۋار قارجى جۇمساۋدا. بۇل الگىندەي ساياساتتانۋشىلاردىڭ ءوز نيەتى ەمەس. ماسكەۋدىڭ ايداپ سالۋمەن، اقشا بەرۋمەن جۇرگىزىپ وتىرعان دۇنيەسى.
ءبىر قىزىعى، بۇلارعا كەدەرگى جوق. ال ۇلتشىل، مەملەكەتشىل ۇستانىمداعى ازاماتتاردى ۇكىمەتتەن اقشا الاتىن اقپارات قۇرالىنا شىعارمايدى. ەستۋىمشە، بالەنشە مەن تۇگەنشەنىڭ اتى كىرگەن «قارا ءتىزىم» بار.
تاۋەلسىزدىك العالى كييەۆ قىرىمدى ۋكرايندىق ەتە المادى. اقپاراتتىق، يدەولوگيالىق جۇمىستار اتقارعان جوق. قىرىم ۋكراينانىڭ قۇرامىندا بولسا دا، «ورىس الەمىندە» ءومىر ءسۇردى. مۇندا ۋكراينا ەمەس، رەسەيدىڭ ارنالارى حابار تاراتتى. رەسەيدىڭ جۇلدىزدارى كونسەرت بەردى. سايىپ كەلگەندە قىرىمداعى ورىس حالقى ءۇشىن ەشتەڭە وزگەرگەن جوق.
– ساياساتتانۋشى رۇستەم قادىرجانوۆ ۋكرايناعا قاتىستى ءبىر جولعى جيىندا: «ەرتەڭ كرەمل ءدال بۇل سەنارييدى قازاقستاندا قايتالاسا، قازاق قولىنا قارۋ الادى. ال ورىس شە؟ ولار قايتپەك؟ قازاقتىڭ ارتىنان ەرە مە، الدە باسقىنشىلاردى (نەمەسە ءوزىنىڭ ەتنيكالىق باۋىرلارىن) نان مەن تۇز كوتەرىپ قارسى الا ما؟» دەدى. قالاي ويلايسىز، بۇلاي دەۋگە نەگىز بار ما؟
– وتە اۋىر ساۋال. تالاي ادامنىڭ ويىندا ءجۇر.
ۋكرايناداعى وقيعالار ءبىزدىڭ قوعامدى ەكىگە جاردى. مۇنىڭ ءوزى مەملەكەتتىڭ السىزدىگىن بىلدىرەتىن جايت.
وسىنداعى «ءوزىمىزدىڭ ورىستار» وزدەرىن رەسەي مەن قازاقستاننىڭ اراسىنداعى دانەكەر ەمەس، ەل ازاماتى رەتىندە سەزىنۋگە، تاعدىرىن، بالا-شاعاسىنىڭ بولاشاعىن وسى ەلمەن بايلانىستىرۋعا ءتيىستى ەدى. ءبىراق وسى ۋاقىتقا دەيىن بيلىك ولاردىڭ كوكەيىندە مۇنداي سەزىم تۋدىرۋ ءۇشىن قانداي دا ءبىر يدەولوگيالىق جۇمىس اتقاردى ما، نە ءبىتىردى؟
ءبىر مىسال. رەسەي قىرىمدى الدى. رەفەرەندۋم وتكىزدى. راس، ورەسكەل زاڭ بۇزدى. ءبىراق، رەفەرەندۋم ناتيجەسىندە حالىقتىڭ ءبىرتالاي بولىگى رەسەيگە قوسىلاتىنىن ايتتى. سەبەبى نەدە؟
تاۋەلسىزدىك العالى كييەۆ قىرىمدى ۋكرايندىق ەتە المادى. اقپاراتتىق، يدەولوگيالىق جۇمىستار اتقارعان جوق. قىرىم ۋكراينانىڭ قۇرامىندا بولسا دا، «ورىس الەمىندە» ءومىر ءسۇردى. مۇندا ۋكراينا ەمەس، رەسەيدىڭ ارنالارى حابار تاراتتى. رەسەيدىڭ جۇلدىزدارى كونسەرت بەردى. سايىپ كەلگەندە قىرىمداعى ورىس حالقى ءۇشىن ەشتەڭە وزگەرگەن جوق.
قازاقستاننىڭ سولتۇستىگىنە قارايىق. حالىق ەرتەدەن قارا كەشكە دەيىن رەسەيدىڭ «نتۆ»، «رەسەي-24» ارنالارىن كورەدى. مۇنداعى حالىق ۋكرايناداعى وقيعالارعا كرەملدىڭ كوزىمەن قاراپ وتىر. ءبىراق بۇعان ولاردى كىنالاۋدىڭ ءجونى بار ما؟ بالكىم، بۇل رەسەيلىك اقپارات قۇرالدارىن قازاقستاندا تايراڭداتىپ قويعان بيلىكتىڭ كىناسى شىعار؟ ۋكرايناداعى وقيعالار كورسەتكەندەي بۇل كۇندەردىڭ كۇنى ۇلكەن قاسىرەتكە الىپ كەلۋى مۇمكىن.
– راحمەت!
اڭگىمەلەسكەن،
دۋمان بىقاي
