سىبايلاس جەمقورلىق پەن قىزمەتتىك وكىلەتتىكتى اسىرا پايدالانۋ قىلمىسى ءۇشىن سوتتالعان بۇرىنعى جوعارى لاۋازىمدى شەنەۋنىكتەردىڭ كەيبىرى مەرزىمىنەن بۇرىن بوستاندىققا شىعىپ جاتادى. بۇل ءۇردىس قوعامدا سىنعا ۇشىراپ، زاڭ مەن ادىلدىك ماسەلەسىنە قاتىستى وتكىر پىكىرتالاستار تۋدىرادى.
ساياساتتانۋشى دانيار اشىمبايەۆتىڭ تەلەگرام ارناسىندا اقشا جىمقىرىپ، جازاسىن وتەپ جاتقان شەنەۋنىكتەر تۋرالى قىزىق جازبا جاريالاندى.
“بۇرىنعى اتىشۋلى سىبايلاس جەمقورلىق ىستەرى بويىنشا سوتتالعاندار وزدەرىن “ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارى” رەتىندە كورسەتە باستادى”، دەيدى اشىمبايەۆ.
Dalanews.kz ساياساتتانۋشى كىمدى مەڭزەگەنىن ءبىلۋ ماقساتىندا وزىنە حابارلاسقان.
“كىمدى مەڭزەگەنىمدى اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەي المايمىن. جازبامدا ادەيى فاميلياسىز جازدىم، جالپى ايتىلعان نارسە. نەگىزى كىم ەكەنىن ايتا الامىن، ءبىراق ءقازىر ەمەس”، دەيدى دانيار اشىمبايەۆ.
كوپشىلىك بۇل “استانا ەكسپو-2017” ۇلتتىق كومپانياسىنىڭ بۇرىنعى باسشىسى تالعات ەرمەگيايەۆ دەپ بولجاعان. ەرمەگيايەۆ مەرزىمىنىڭ 2/3 بولىگىن وتەگەن. ءبىراق بۇگىن تالعات ەرمەگيايەۆ مەرزىمىنەن بۇرىن بوساتۋعا ءوتىنىش تاستاماعانى بەلگىلى بولدى.
وسى ۋاقىتقا دەيىن ەرمەگيايەۆ سوت تاعايىنداعان 14 جىل ىشىندە 9 جىل جازاسىن وتەدى. الماتى وبلىستىق سوتىنىڭ مالىمەتىنشە دە، ەرمەگيايەۆتەن جازانىڭ وتەلمەگەن بولىگىن اۋىستىرۋ تۋرالى ءوتىنىش تۇسپەگەن.
ال ءىىم قىلمىستىق-اتقارۋ جۇيەسى كوميتەتى ەرمەگيايەۆ قىلمىستىق-اتقارۋ جۇيەسى مەكەمەسىندە سوت تاعايىنداعان جازاسىن وتەپ جاتقانىن حابارلادى.
ەرمەگيايەۆ “ويلانىپ” مەرزىمىنەن بۇرىن بوستاندىققا شىعۋ نە شىقپاۋىن الداعى ۋاقىتتا باقىلايمىز.
سونىمەن قاتار، Dalanews.kz رەداكسياسى مەرزىمىنەن بۇرىن بوستاندىققا شىققاندارعا شولۋ جاساۋدى ءجون كوردى.
1. سەرىك احمەتوۆ – بۇرىنعى پرەمەر-مينيستر
ءىس: 2015 جىلى قاراعاندى وبلىسىنىڭ ەكس-اكىمى، كەيىنگى پرەمەر-مينيستر بولعان سەرىك احمەتوۆ سىبايلاس جەمقورلىق ءۇشىن 10 جىلعا سوتتالدى. ول 2،2 ملرد تەڭگە كولەمىندەگى شىعىنمەن بايلانىستى قىلمىس جاساعانى ءۇشىن ايىپتالعان.
جازا: سوت ۇكىمى كەيىن 8 جىلعا قىسقارتىلدى.
شىعۋ ۋاقىتى: 2017 جىلى – جازاسىن وتەگەنىنە نەبارى 2 جىل بولعاندا شارتتى تۇردە بوساتىلدى.
فوتو: ازاتتىق
2. مۇحتار جاكىشيەۆ – «قازاتومونەركاسىپتىڭ» ەكس-باسشىسى
ءىس: 2009 جىلى «قىزمەت بابىن اسىرا پايدالاندى» دەگەن ايىپپەن 14 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلدى.
شىعۋ ۋاقىتى: 2020 جىلى دەنساۋلىعىنا بايلانىستى شارتتى تۇردە مەرزىمىنەن بۇرىن بوساتىلدى. جاكىشيەۆتىڭ تۇرمەدە وتىرعان ۋاقىتى – 11 جىل.
فوتو: Voxpopuli.kz
3. قايرات ساتىبالدى – ەكس-پرەزيدەنت نازاربايەۆتىڭ نەمەرە ءىنىسى
ءىس: 2022 جىلى «قازاقتەلەكوم» اق جانە «ترانستەلەكوم» كومپانيالارىنان ءىرى كولەمدە قارجى جىمقىرعانى ءۇشىن 6 جىلعا سوتتالدى.
شىعۋ ۋاقىتى: 2024 جىلى شارتتى تۇردە مەرزىمىنەن بۇرىن بوساتىلدى. 2 جىلعا جەتەر-جەتپەس مەرزىمدە شىقتى.
فوتو: sputnik.kz
4. بيشىمبايەۆ ءىسى – ەكى مارتە سوتتالعان ەكس-مينيستر
ءىس: قۋاندىق بيشىمبايەۆ 2018 جىلى 10 جىلعا سوتتالدى – پارا الدى، قارجى جىمقىردى دەگەن ايىپپەن ۇستالعان بولاتىن.
شىعۋ ۋاقىتى: 2019 جىلى 1 جىلدان سوڭ-اق بوساپ شىقتى.
ەكىنشى سوت: 2023 جىلى ايەلىن ولتىرگەنى ءۇشىن قايتادان سوتتالدى. قوعام بۇل ءىستى “قىلمىس پەن جۇيەنىڭ ىمىراسى” دەپ باعالادى.
فوتو: Reuters
نەگە شەنەۋنىكتەر ەرتە بوساتىلادى؟
مۇنىڭ بىرنەشە سەبەبى بولۋى مۇمكىن. ونىڭ ىشىندە:
– دەنساۋلىعىنا بايلانىستى
– جاقسى مىنەز-قۇلقى
– «كەلتىرىلگەن زالالدى وتەگەنى» ءۇشىن
ءبىراق قاراپايىم ازاماتتارمەن سالىستىرعاندا شەنەۋنىكتەرگە زاڭ تەڭ قولدانىلمايتىنى ءجيى ايتىلادى. ادەتتە مۇنى قۇقىقتىق جۇيەنىڭ ءىرى تۇلعالارعا دەگەن جۇمساقتىعىمەن بايلانىستىرىپ جاتادى.
قازاقستانداعى مەرزىمىنەن بۇرىن بوساپ شىققان شەنەۋنىكتەردىڭ ىستەرى – تەك زاڭ شەڭبەرىندەگى شەشىمدەر عانا ەمەس، قوعامدىق سەنىمنىڭ كورسەتكىشى. مەملەكەتتىك قىزمەتكە سەنىم مەن ءادىل سوت جۇيەسىنىڭ بەدەلى ءدال وسىنداي ىستەرمەن ولشەنەدى.
وسى تۇستا “زاڭ بارىنە بىردەي مە؟” دەگەن سۇراق تۋىندايدى.
حالىقارالىق تاجىريبە: وزگە ەلدەردە جەمقورلار قالاي جازالانادى؟
سينگاپۋر: نولدىك ءتوزىم – ناتيجە بەردى
سينگاپۋر جەمقورلىق اتىمەن جوق ەلدەردىڭ ءبىرى سانالادى. ونىڭ سىرى مىنادا:
– جەمقورلىققا قارسى اگەنتتىك – تاۋەلسىز، بيلىكتىڭ ەشبىر تارماعىنا باعىنبايدى.
– سوتتار قاتاڭ ۇكىم شىعارادى، جازادان ەشكىم جالتارا المايدى.
– كەز كەلگەن ساياساتكەر مەن مەملەكەتتىك قىزمەتشى – قوعام الدىنداعى ەسەپ بەرۋشى تۇلعا.
– ءتىپتى پرەمەر-مينيستردىڭ تۋىستارى دا تەرگەلگەن جاعدايلار بولعان.
وڭتۇستىك كورەيا: بۇرىنعى پرەزيدەنتتىڭ ءوزىن تۇرمەگە توعىتقان ەل
كورەيادا ەكى بىردەي ەكس-پرەزيدەنت (پاك كىن حە مەن لي ءمون باك) جەمقورلىق ءۇشىن ۇزاق مەرزىمگە سوتتالدى. ەشكىمنىڭ “ەرەكشە ستاتۋسى” جوق.
رۋمىنيا: ساياساتكەرلەر مەن سۋديالار – ءبىر قاتاردا
رۋمىنيادا سوڭعى ون جىلدا سوتتالعان جوعارى لاۋازىمدى تۇلعالاردىڭ سانى جۇزدەن اسادى.
مۇنىڭ ءبارى ساياسي تاۋەلسىز جەمقورلىققا قارسى قۇرىلىمنىڭ جۇمىسى ارقاسىندا جۇزەگە استى.
بۇل ەلدە قوعامدىق قىسىم – باستى قوزعاۋشى كۇش.
قازاقستاندا نە ىستەۋگە بولادى؟
1. جەمقورلىقپەن كۇرەس ورگانى – ساياسي تاۋەلسىز بولۋى كەرەك
ءقازىر تەرگەۋ ورگاندارى مەن پروكۋراتۋرانىڭ جۇمىسى بيلىككە تاۋەلدى. بۇل كەيبىر قىلمىستىق ىستەردىڭ ساياسي ىڭعايعا قاراي شەشىلۋىنە سەبەپ بولادى.
2. قوعامدىق باقىلاۋ كۇشەيۋى ءتيىس
مىسالى، مەرزىمىنەن بۇرىن بوساتىلاتىنداردىڭ ءتىزىمى مەن نەگىزدەمەلەرى اشىق جاريالانۋى قاجەت. بۇل ادىلدىككە دەگەن سەنىمدى ارتتىرادى.
3. قايتا تاعايىنداۋعا تىيىم
كەيبىر بۇرىن سوتتالعان شەنەۋنىكتەر كەيىن مەملەكەتتىك قۇرىلىمدارعا قايتا كەلىپ جاتادى. زاڭنامادا بۇل ماسەلەگە ناقتى شەكتەۋ ەنگىزىلۋى كەرەك.
4. ۇكىم شىققاننان كەيىن ازاماتتىق اكتيۆتەردى جاريالاۋ
شەتەلدەگى مۇلىك، وفشور شوتتارى – حالىققا بەلگىلى بولۋى ءتيىس. بۇل جەمقورلىقتان كەيىنگى بايلىقتى زاڭداستىرۋعا جول بەرمەيدى.
