قازاقستان جۇرتشىلىعى الماتىداعى وقيعالاردى جانە تۇركياداعى ءساتسىز توڭكەرىس ارەكەتىن دۇرلىگە تالقىلاپ جاتقان كەزدە ءبىز ءۇشىن ماڭىزى سولاردان كەم ەمەس ءبىر وقيعا ەلەۋسىز قالعان سياقتى. ول – «تاليبان» قوزعالىسىنىڭ ورتالىق ازيا ەلدەرىنە جاساعان ۇندەۋى. وسى جىلدىڭ 18 شىلدەسىندە جاريا ەتىلگەن مالىمدەمەدە تاليبتەردىڭ ءبىزدىڭ ەلدەرىمىزدىڭ ىشكى ىستەرىنە ارالاسپايتىندىعى جانە «باسقاعا زيان جاساما، ءبىراق، وزىڭە زيان جاساۋعا دا مۇمكىندىك بەرمە» قاعيداتىن باسشىلىققا الاتىنى ايتىلعان.
ونىڭ ۇستىنە، «اۋعانستان يسلام امىرلىگى» (تاليبتەر وزدەرىن رەسمي تۇردە وسىلاي اتايدى) قوزعالىس باقىلاۋىنداعى اۋعانستان اۋماعىندا وزدەرىنىڭ ءبىزدىڭ وڭىرگە زيان كەلتىرگىسى كەلەتىن تەررورلىق ۇيىمداردىڭ قىزمەتىن ورىستەتۋگە رۇقسات ەتپەيتىنىن قاداپ ايتادى.
بۇل تاليبتەر تاراپىنان جاسالعان وسى تەكتەس ءبىرىنشى مالىمدەمە ەمەس. بۇرىن قوزعالىس نەگىزىن قالاۋشى، اتى اڭىزعا اينالعان موللا وماردىڭ اتىنان ءارتۇرلى مۇسىلمان مەرەكەلەرىندە قىسقا حابارلامالار جاريالانىپ، ولاردا ەشكىمنىڭ دە كورشى مەملەكەتتەرمەن قارىم-قاتىناستى ناشارلاتۋعا بارمايتىندىعى ايتىلاتىن.
الەم جۇرتشىلىعى 2015 جىلى موللا وماردىڭ 2013 جىلدان بەرى ءتىرى ەمەستىگىن بىلسە دە، كوپتەگەن ساراپشىلار تاليبتەر ءسوزىنىڭ شىندىعىنا كۇمانمەن قاراي باستادى. سول كەزدەن بەرى تاليبتەر ءوز سەركەلەرىن ەكى رەت اۋىستىردى.
وماردان كەيىن باس قولباسشىلىققا موللا احتار مانسۇر كەلدى. ونىڭ كەزىندە اۋعانستانداعى شابۋىلدار كۇشەيىپ، قان بۇرىنعىدان دا كوبىرەك توگىلدى. تاليبتەردىڭ ءوز ىشىندەگى قايشىلىقتار ودان سايىن اسقىنىپ، شيرىققان جانجال سىرتقا شىقتى، ال اۋعانستاننىڭ رەسمي وكىمەت ورىندارىمەن ىسكە اسىپ جاتقان بەيبىت كەلىسسوزدەرى ءۇزىلىپ قالدى.
سونىمەن قاتار، مانسۇردىڭ كەزىندە اۋعانستاننىڭ سولتۇستىگىندەگى، تاجىكستانمەن شەكتەسىپ جاتقان قۇندىز باسىپ الىندى. كوپتەگەن شەتەلدىك ساراپشىلار مەن ساياساتكەرلەر تاليبتەر ەندى ورتالىق ازياعا بەت تۇزەي الادى دەپ بولجالداپ، دابىل قاعا باستادى. دۋشانبە مەن اشحاباد ىقتيمال شابۋىلدىڭ الدىن الۋ ءۇشىن شەكاراداعى باقىلاۋدى كۇشەيتە ءتۇستى.
اۋعانستان ماسەلەسىنىڭ بىلگىرلەرى «تاليبان» ءۇشىن تەك وسى ەلدىڭ عانا اسا ماڭىزدى ەكەندىگىن ايتىپ كەلەدى. ال ولاردىڭ وزدەرى وسى جىلدار ىشىندە باق-تاعى بايبالامنىڭ سالدارىنان ورتالىق ازيا حالىقتارىنىڭ كوزىندە «بوتەن» دەپ سانالدى. سول كەزدە قايسى باعانىڭ دۇرىس ەكەنىن، ال قايسىسىنىڭ ۇرەيدى ۋشىقتىرۋعا باعىتتالعانىن انىقتاۋ قيىن بولىپ قالعان-دى.
قالانىڭ ءبىر بولىگىن كابۋل كۇشتەرى قايتارىپ العاندىعىنا قاراماستان، قۇندىزداعى وقيعالار كىمنىڭ كىم ەكەندىگىن، تاليبتەردىڭ شىن بەت-بەينەسىن ايقىنداپ الۋعا مۇمكىندىك بەردى.
قۇندىزدىڭ باسىپ الىنۋى تاليبتەردىڭ ورتالىق ازيا الدىندا بەرگەن سوزدەرىندە تۇردى ما، جوق پا – سول جاعدايدى انىقتادى. تۇرىكمەنستانمەن جانە تاجىكستانمەن اراداعى شەكارا بويىندا بولىپ تۇراتىن قاقتىعىستارعا قاراماستان، تاليبتەردىڭ ىس-ارەكەتى ازىرگە ولاردىڭ بەرگەن ۋادەلەرىنە قايشى كەلمەيدى.
2016 جىلدىڭ مامىرىندا اۋعان-پاكىستان شەكاراسىندا اقش ۇشاعىنىڭ سوققىسىنان اجال قۇشقان موللا مانسۇردىڭ ويدا جوقتاعى ولىمىنەن كەيىن قوزعالىستىڭ بۇدان بىلايعى تاعدىرى قالاي بولاتىندىعى تۋرالى ماسەلە قايتادان كۇن تارتىبىنە قويىلدى.
سوڭعى ەكى جىلدا اۋعاندىق جانە پاكىستاندىق تاليبتەردىڭ بازىنالى بولىگى دايش قاتارىنا كىرە باستاعان، ال «وزبەكستاننىڭ يسلام قوزعالىسى» توپ كوشباسشىسى ابۋباكىر ال-باعداتيگە جاريالى تۇردە انت بەرگەن كەزدە بۇعان تاڭدانۋعا بولماس. «يسلام مەملەكەتى» ەلدە بەلسەندى قيمىل ورىستەتكەننەن كەيىن تاليبتەر اتالعان ۇيىمنىڭ تاحار، قۇندىز، باعلان سياقتى سولتۇستىك پروۆينسيالارداعى ساربازدارىن تۇتقىنعا الۋعا جانە كوزىن جويۋعا پارمەن بەرە باستادى.
قوزعالىستىڭ كەلەسى كوشباسشىسى بولىپ موللا وماردىڭ جاقىن سەرىكتەرىنىڭ ءبىرى حايباتۋللا احۋنزادا تاعايىندالدى. ول دايش-كە قارسى كۇرەستى جالعاستىردى. كوپتەگەن ساراپشىلاردىڭ ەسەپتەرى ءدايش-تىڭ اۋعانستانداعى ءورىسى تارىلىپ جاتقانىن ايعاقتايدى.
مۇنىڭ ءبىر سەبەبى، ولاردىڭ موللا وماردىڭ ولىمىنەن كەيىن قالىپتاسقان ۇتقىر ءساتتى تولىق پايدالانا الماعاندىعىندا جاتىر. دايش ۇزدىكسىز جەڭىلىستەرگە ۇشىراپ، ءبىراز اۋماقتارىنان ايىرىلدى. ءقازىر ونىڭ ساربازدارى نەگىزىنەن نانگارحار پروۆينسياسىندا شوعىرلانعان.
جاڭا كوشباسشى حايباتۋللانىڭ سوڭعى مالىمدەمەسىنە قاراعاندا، قوزعالىس بەيبىت كورشىلەستىك ۇستانىمىنا نەگىزدەلگەن ەسكى باعىتتىڭ جاقتاۋشىسى بولىپ قالا بەرمەك. ءبىراق، بۇل جاعداي «تاليبان» قوزعالىسىن ورتالىق ازيانىڭ وداقتاسى ەتە الماسا كەرەك.
سويتە تۇرا، ول تاليبتەرگە قاتىستى ۇرەي مەن سىرتقى كۇشتەردىڭ نەگىزءسىز ارەكەتتەرىن ازايتۋعا باعىتتالعان. دايش-كە قارسى مايدانعا بەلسەندى تۇردە شىعا وتىرىپ تاليبتەر ورتالىق ازيا تاعدىرىنا الاڭداۋدان بۇرىن، ولارعا اۋعانستاندى بەرىپ قويۋدان قاۋىپتەنەدى. ويتكەنى، بۇل ەل تاليبتەردىڭ «تابيعي ورتاسى» بولىپ تابىلادى. اۋعانستان بولماسا، ولارعا ورتالىق ازيا ماڭىزدى ەمەس.
ەگەر تاليبتەر «يسلام مەملەكەتىنەن» جەڭىلىس تاپسا، بۇل ولاردىڭ سوڭعى ون جىلداعى بۇكىل تالپىنىسىن، ناتو، اقش پەن كابۋل كۇشتەرىنە قارسى بارلىق كۇرەسىن زايا كەتىرمەك. وسىعان بايلانىستى «يسلام مەملەكەتى» باسقا ەلدەردىڭ الدىندا تاليبتەردى سەنىم-بەدەلدەن ايىراتىن باستى ارانداتۋشى بولۋدا.
سوندىقتان تاليبتەر وزدەرى ءۇشىن ەڭ باستىسى اۋعانستان ەكەندىگىن قايتا-قايتا ەسكە سالادى. تاليبتەر وزدەرىنىڭ اۋعاندىق ءدايش-تىڭ جاقتاستارى رەتىندە قارعىسقا ۇشىراماۋىن قالايدى.
ءبىراق، ءبارىبىر اۋعانستانداعى دايش ەپوپەياسى ءالى اياقتالماعانىن ۇمىتپاعان ءجون. ىستانبۇلدا، كابۋلدا بولعانىنداي، ءدايش-تىڭ الەمنىڭ باسقا وڭىرلەرىندە دە تەررورلىق اكتىلەر جاساۋعا ۇمتىلاتىندىعىن ەسكەرە كەلگەندە، اۋعانستان گەوگرافيالىق تۇرعىدان بىزگە نەعۇرلىم جاقىن ەل رەتىندە تولاسسىز تايتالاس تالقىسىندا قالا بەرمەۋى ءتيىس.
ءبىزدىڭ بارلىق كۇش-جىگەرىمىز وسى ەلدەن شىعاتىن قاۋىپ-قاتەردى بارىنشا ازايتۋعا جۇمسالعانى ابزال. قاتەر باسقا وڭىرلەردەن دە شىعۋى مۇمكىن. دەمەك، دايش يدەولوگياسىنىڭ جاقتاۋشىلارى بىزگە اۋعانستاننان عانا كەلەدى دەگەن ءسوز ەمەس. اقتوبە مەن الماتىداعى سوڭعى وقيعالار تۇرعىسىنان العاندا «تاليبان» قوزعالىسىنىڭ سوڭعى مالىمدەمەسى، البەتتە، اۋعانستانداعى تۇراقسىزدىقتان تۋىندايتىن قاۋىپ-قاتەر دەڭگەيىن تومەندەتپەيدى. الايدا، تاليبتەردىڭ ءقازىر قانداي احۋالدا ەكەندىگىن ءتۇسىنۋ اۋعانستانداعى جانجالداسۋشى تاراپتار اراسىنداعى تاۋەكەلدەر مەن سەبەپتەردى بايىپتى باعالاۋعا مۇمكىندىك بەرەتىنى انىق.
دانيار قوسنازاروۆ، ساياساتتانۋشى.
دەرەككوزى: «ەگەمەن قازاقستان» گازەتى
