اتىراۋ وبلىسىنا جۇمىس ساپارى بارىسىندا پرەمەر-مينيستر ولجاس بەكتەنوۆ ءوڭىر ونەركاسىبىنىڭ دامۋىمەن تانىستى. يندۋستريالدى كومپانيالارعا، مۇناي-گاز حيمياسى سەكتورىنىڭ كاسىپورىندارىنا باردى. پرەزيدەنتتىڭ تەرەڭ وڭدەۋگە كوشۋ جانە ءونىمنىڭ ىشكى قۇنىن ارتتىرۋ ارقىلى ەكسپورتتىڭ شيكىزاتتىق باعىتىنان باس تارتۋ جانە ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋ جونىندەگى تاپسىرماسىنىڭ ورىندالۋى تەكسەرىلدى.
اتىراۋ وبلىسى ەلىمىزدىڭ مۇناي-گاز حيمياسى سالاسىنداعى جەتەكشى ءوڭىرى. مۇندا مۇناي قورىنىڭ 80%-نا دەيىن شوعىرلانعان، تەڭىز بەن قاشاعان ءىرى كەن ورىندارى ورنالاسقان. قاشاعاندا قازىرگى ۋاقىتتا جوبالىق قۋاتى جىلىنا شامامەن 1 ملرد تەكشە مەتر بولاتىن «GPC INVESTMENT» ج ش س گاز وڭدەۋ زاۋىتىن سالۋ بويىنشا ءىرى ينۆەستيسيالىق جوبا ىسكە اسىرىلۋدا. ۇكىمەت باسشىسىنا شيكى گازدى قايتا وڭدەۋدىڭ ۇلتتىق باعدارلاماسى اياسىندا جۇمىس جۇرگىزىلىپ جاتقانى باياندالدى. بۇگىنگى تاڭدا قۇرىلىس-مونتاجداۋ جۇمىستارى 11%-عا اياقتالدى، بۇل رەتتە نىساننىڭ جالپى دايىندىعى 23%-عا جەتەدى.
ولجاس بەكتەنوۆ QazaqGaz كومپانياسى قاتارلىق ينۆەستورلارمەن بىرلەسىپ جۇزەگە اسىرىپ جاتقان جوبانىڭ ماڭىزىن اتاپ ءوتتى. زاۋىتتى پايدالانۋعا بەرۋ ەلىمىزدىڭ وڭىرلەرىنە قوسىمشا گاز كولەمىن جىبەرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ۇكىمەت باسشىسى ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى مەن QazaqGaz-عا كاسىپورىن قۇرىلىسىنىڭ قارقىنىن جەدەلدەتىپ، 2026 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن اياقتاۋدى تاپسىردى.
سونداي-اق پرەمەر-مينيسترگە مۇناي-گاز سالاسىنداعى ءىرى كاسىپورىنداردىڭ ءبىرى North Caspian Operating Company (NCOC) كومپانياسىنىڭ قاشاعان كەن ورنىنان زاۋىتقا شيكىزاتتى تاسىمالداۋدى قامتاماسىز ەتەتىن قۇبىر سالۋ جوباسىن ىسكە اسىرۋ جونىندەگى جوسپارى تۋرالى مالەمەت بەرىلدى. ماسەلەن، بۇگىنگى تاڭدا NCOC QazaqGaz-بەن بىرلەسىپ جىلىنا 700 مىڭ تونناعا دەيىن سۇيىتىلعان كومىرسۋتەكتى گازدى نارىققا جەتكىزۋ بويىنشا جۇمىس ىستەپ جاتىر. سونىمەن بىرگە جىلىنا 1 ملرد تەكشە مەتر گاز تاسىمالداۋدى قامتاماسىز ەتەتىن قۇبىر ينفراقۇرىلىمىنىڭ قۇرىلىسىن اياقتاۋدا. ءوز كەزەگىندە، فازا 2ا جوباسى جىلىنا 2،5 ملرد تەكشە مەتر، ال فازا 2B – 6 ملرد تەكشە مەتر گاز تاسىمالداۋدى كوزدەيدى. ىسكە اسىرىلىپ جاتقان جوبالار قازاقستاندا ىشكى گاز جەتكىزىلىمدەرىن ۇلعايتۋعا باعىتتالعان.
ولجاس بەكتەنوۆ «Kazakhstan Petrochemical Industries Inc.» ج ش س (KPI) پوليپروپيلەن ءوندىرۋ زاۋىتىندا بولدى. ينتەگراسيالانعان گاز حيمياسى كەشەنى – تەڭىز كەن ورنىنان شيكىزاتتى قايتا وڭدەۋ بويىنشا قۋاتى جىلىنا 500 مىڭ توننا پوليپروپيلەندى قۇرايتىن ەلىمىزدەگى العاشقى جوبا. زاۋىت ىسكە قوسىلعان ساتتەن باستاپ 341،4 مىڭ توننا تۇيىرشىكتى پوليپروپيلەن ءوندىرىلدى.
ۇكىمەت باسشىسىنا كاسىپورىن 2022 جىلى ىسكە قوسىلعان ساتتەن باستاپ قازاقستاندا پوليپروپيلەن قۇنى تۇراقتى تۇردە – زاۋىت جۇمىسىنىڭ باستاپقى كەزەڭىندەگى تونناسىنا 650 مىڭ تەڭگەدەن قازىرگى 450 مىڭ تەڭگەگە دەيىن تومەندەگەنى باياندالدى. بۇگىنگى تاڭدا، ماركەت رەپورت مالىمەتىنە سايكەس، بۇل رەسەيمەن سالىستىرعاندا ەڭ تومەنگى سوما، وندا باعا تونناسىنا $1 280 جەتەدى، بەلارۋستە – $1 295، وزبەكستاندا – $1 090. زاۋىتتىڭ نەگىزگى مىندەتى – ىشكى قاجەتتىلىكتى قامتۋ. ماسەلەن، 2022 جىلى قازاقستاننىڭ پوليپروپيلەن نارىعىنىڭ قۇرىلىمىنداعى KPI كاسىپورنىنىڭ ۇلەسى 2%-دى قۇرادى، بۇل رەتتە يمپورت 63%-عا جەتتى. بيىلعى ەكىنشى توقسانعا قاراي اراقاتىناس وزگەردى: زاۋىت ۇلەسى 25 ەسەگە جۋىق ءوسىپ، 49%-دى قۇرادى، يمپورت 22%-عا دەيىن تومەندەدى. وتكەن 6 ايدا KPI 133 مىڭ توننا ءونىم ءوندىردى، 2025 جىلعا ارنالعان جوسپار – 507 مىڭ توننا پوليپروپيلەن. قازاقستاندىق كاسىپورىن ءوندىرىس قۋاتى جونىنەن وزبەكستان وندىرىسىنەن 5 ەسە (100 مىڭ توننا)، تۇركيادان – 3،5 ەسە (144 مىڭ توننا)، تۇرىكمەنستاننان – 3 ەسە (171 مىڭ توننا)، ازەربايجاننان – 2،7 ەسە (180 مىڭ توننا) الدا.
«ىشكى نارىققا ءونىمدى تومەنگى باعامەن وتكىزۋدى قامتاماسىز ەتۋگە ۇمتىلۋىمىز كەرەك. ءبىزدىڭ باستى مىندەتىمىز – وتاندىق وندىرۋشىلەردى قولداۋ. سىزدەردىڭ ونىمدەرىڭىز ارقىلى شاعىن جانە ورتا كاسىپورىنداردىڭ ودان ءارى دامۋى ماڭىزدى. سوندىقتان دايىن ءونىمدى ءبىرىنشى كەزەكتە ىشكى نارىققا جونەلتۋ كەرەك، قولدا بار ارتىعى ەكسپورتقا جىبەرىلۋى ءتيىس. بۇل ساياساتتى قاتاڭ جۇرگىزۋ قاجەت، سەبەبى KPI كاسىپورنى ەل ەكونوميكاسىن دامىتۋدا ماڭىزدى ءرول اتقارادى»، — دەپ اتاپ ءوتتى ولجاس بەكتەنوۆ.
زاۋىتتا شيكىزات تەرەڭ وڭدەۋدەن وتەدى. قۇرىلىس، مەديسينا، اۆتوموبيل جاساۋ، ازىق-تۇلىك جانە توقىما ونەركاسىبى سالالارىندا تاپتىرمايتىن 10 پوليپروپيلەن ماركاسى ءوندىرىسى جولعا قويىلعان.
پوليپروپيلەن وندىرەتىن كاسىپورىندى ارالاۋ اياسىندا ۇكىمەت باسشىسىنا «دوسسور – اتىراۋ» اۆتوجولىن قايتا جاڭارتۋ جوباسى تانىستىرىلدى. ۇزىندىعى 86 كم رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار «اقتوبە – اتىراۋ – استراحان» ماگيسترالىنىڭ ۋچاسكەسىن 4 جولاققا دەيىن كەڭەيتۋ ۇسىنىلىپ وتىر. KPI زاۋىتىندا شىعارىلاتىن پوليپروپيلەن بەرىكتىكتى ارتتىرۋ جانە جالپى پايدالانۋ ساپاسىن جاقسارتۋ ءۇشىن جول قۇرىلىسىندا قولدانىلادى. وسىلايشا، زاۋىت ونىمدەرىن قۇرىلىس يندۋسترياسىندا دا كەڭىنەن قولدانۋ جوسپاردا بار.
اتىراۋدا پرەمەر-مينيستر مۇناي وڭدەۋ زاۋىتىنىڭ قازىرگى جاعدايىمەن جانە دامىتۋ جوسپارىمەن تانىستى. جوبالىق قۋاتى جىلىنا 5،5 ملن توننانى قۇرايتىن اتىراۋ مۇناي وڭدەۋ زاۋىتىندا (ءاموز) بۇگىندە مۇناي ونىمدەرىنىڭ 35-كە جۋىق ءتۇرىن شىعارادى. بيىلعى 7 ايدا شيكىزاتتى قايتا وڭدەۋ كولەمى 3،4 ملن توننانى قۇرادى.
ۇكىمەت باسشىسى اموز-دە حوش ءيىستى كومىرسۋتەكتەر ءوندىرۋ مەن مۇنايدى تەرەڭ وڭدەۋدىڭ تەحنولوگيالىق پروسەسىمەن تانىستى. بۇل كەشەندەر 2003-2018 جىلدار ارالىعىندا ءۇش ساتىلى جاڭعىرتۋ بارىسىندا سالىندى، ول بەنزول مەن پاراكسيلول ءوندىرىسىن ىسكە قوسۋعا، وتىن ساپاسىن ك4/ك5 ەكولوگيالىق ساناتىنا دەيىن جەتكىزۋگە، قايتا وڭدەۋ تەرەڭدىگىن 90%-عا دەيىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەردى. الداعى كۇزگى دالا جۇمىستارىن ەسكەرە وتىرىپ، ۇكىمەت باسشىسى اۋىل شارۋاشىلىعى تاۋارىن وندىرۋشىلەرگە ديزەل وتىنىن تۇراقتى ءوندىرۋدى جانە تيەپ-جونەلتۋدى تولىق كولەمدە قامتاماسىز ەتۋدى تاپسىردى.
«جارتىجىلدىق قورىتىندىسى بويىنشا مۇناي ءوندىرۋدىڭ 1،6%-عا تومەندەگەنىن كورىپ وتىرمىز. سونىمەن قاتار بىزدە ەكونوميكانىڭ باسقا سالالارىندا ءوسىم بار. وڭدەۋ ونەركاسىبىندە تۇراقتى ءوسىم ساقتالۋدا، 6 ايدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا كورسەتكىش 5،1% دەڭگەيىندە. قۇرىلىس جۇمىستارىنىڭ كولەمى 8،6%-عا، كولىك جانە قويمالاۋ – 7،3%-عا، اقپارات پەن بايلانىس 8،7%-عا ارتتى. ەل ەكونوميكاسى شيكىزاتقا تاۋەلدىلىكتەن ارىلا وتىرىپ، وڭدەۋ ونەركاسىبىنە باسىمدىق بەرە وتىرىپ دامۋى ءتيىس»، — دەپ اتاپ ءوتتى ولجاس بەكتەنوۆ. وڭدەۋ ونەركاسىبى سالالارىندا ءوندىرىستىڭ ماشينا جاساۋدا 9،4%-عا، مەتالل بۇيىمدارىن وندىرۋدە – 30،3%-عا، حيميا ونەركاسىبىندە – 5،3%-عا ءوسۋى قامتاماسىز ەتىلدى.
سونداي-اق پرەمەر-مينيسترگە مۇناي وڭدەۋ زاۋىتىن ودان ءارى جاڭعىرتۋ جوسپارى تانىستىرىلدى. ەكولوگيالىق ماسەلەلەرگە – اۋاعا، جەر استى سۋلارىنا، فلورا مەن فاۋناعا اسەرىن ازايتۋعا ەرەكشە كوڭىل ءبولىندى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا ازىرلەنگەن «تازالىق» جوباسى شەڭبەرىندە مەحانيكالىق تازارتۋ قۇرىلىستارى مەن ءنورماتيۆتى تۇردە تازارتىلعان اعىندى سۋلارعا ارنالعان ارنانى رەكونسترۋكسيالاۋ، سونداي-اق بۋلانۋ الاڭدارىن رەكۋلتيۆاسيالاۋ كوزدەلگەن. بۇگىندە جۇمىستىڭ ءبىر بولىگى اياقتالدى. قايتا قۇرۋ ناتيجەسىندە سارقىندى سۋلاردى تازارتۋ تيىمدىلىگى 96%-عا جەتتى، مۇناي ونىمدەرىنىڭ مولشەرى 25 مگ/ل-دەن اسپايدى. بۋلانۋ الاڭىندا 431 گا جەر قالپىنا كەلتىرىلدى. جالپى وڭىردە مۇناي وڭدەۋ جۇمىستارىن دامىتۋدى ەسكەرە وتىرىپ، ەكولوگيالىق جاعدايدى تۇراقتاندىرۋ بويىنشا كەشەندى شارالار قابىلدانىپ جاتىر، دەپ باياندادى اتىراۋ وبلىسىنىڭ اكىمى سەرىك شاپكەنوۆ. اتاپ ايتقاندا، تازارتۋ قۇرىلىستارى رەكونسترۋكسيالاندى، 2025 جىلعا قاراي قوقىس پوليگوندارى تولىعىمەن سانيتارلىق تالاپتارعا سايكەس كەلتىرىلەتىن بولادى.
ۇكىمەت باسشىسى «جىگەرمۇنايسەرۆيس» زاۋىتىندا بولىپ، وڭىردەگى ماشينا جاساۋ سالاسىنىڭ دامۋ قارقىنىمەن تانىستى. بۇگىندە وبلىستىڭ وڭدەۋ ونەركاسىبىنىڭ ۇلەسى شامامەن 10%-دى قۇرايدى. بۇل رەتتە ماشينا جاساۋ سالاسى جەرگىلىكتى ەرەكشەلىكتى ەسكەرە وتىرىپ، نەگىزىنەن مۇناي-گاز قىزمەتىنە ارنالعان تاۋارلار مەن قىزمەتتەردى ۇسىنادى.
«جىگەرمۇنايسەرۆيس» – ەلىمىزدەگى مۇناي ءوندىرۋ مەن قايتا وڭدەۋگە ارنالعان يننوۆاسيالىق ءونىم وندىرەتىن نەگىزگى كاسىپورىنداردىڭ ءبىرى، سونداي-اق بۇرعىلاۋ قىزمەتى بويىنشا كوشباسشى. دامۋدىڭ پەرسپەكتيۆالى باعىتى – تاۋ-كەن سەكتورىنداعى كاسىپورىندارعا ارنالعان قۇرال-جابدىقتار شىعارۋ. بۇگىندە زاۋىت بۇرعىلاۋ-جارۋ جۇمىستارىنا ارنالعان بۇرعىلاۋ قۇرالدارى ءوندىرىسىن ىسكە قوستى، دەپ حابارلادى «جىگەرمۇنايسەرۆيس» ديرەكتورى ەلدار بايبولوۆ.
كاسىپورىن سەرۆيستىك، مەتالل كەسۋ، ۇستالىق، دانەكەرلەۋ جابدىقتارىن، 10 مىڭ جوعارى بىلىكتى قىزمەتكەردى قوسا العاندا، قۋاتتى وندىرىستىك الەۋەتكە يە. وسىعان بايلانىستى ولجاس بەكتەنوۆ نارىقتىڭ ىشكى قاجەتتىلىگىن وتەۋ ءۇشىن ءوندىرىستى كەڭەيتىپ، قۋاتىن ارتتىرۋ كەرەگىن اتاپ ءوتتى.
