"قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ جارىققا شىققان "مەنىڭ ءومىرىم. بوداندىقتان بوستاندىققا دەيىن" اتتى كىتابىن اۆتوردان العانىم ءوزىمدى شىنايى العىس سەزىمگە بولەپ، رۋحاني قاناعاتتاندىردى" - دەپ جازادى، ەكس قورعانىس ءمينيسترى، قاۋىپسىزدىك كەڭەسىن باسقارعان نۇرلان ەرمەكبايەۆ.
[caption id="attachment_96323" align="alignnone" width="1378"]
فوتو: Nazarbayev.kz[/caption]
"البەتتە ەندى ەلىمىزدىڭ جانە شەتەلدىڭ وقىرماندارى وسى كىتاپ ارقىلى ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ قالىپتاسۋ جانە دامۋ جولى تۋرالى، وسى كۇردەلى كەزەڭدەردە ەلىمىزدى "بوداندىقتان بوستاندىققا" باستاي بىلگەن كوشباسشى تۇلعانىڭ جەكە ومىرىمەن ويلارى تۋرالى ءدال سول كىسىنىڭ وزىنەن تەرەڭ تۇسىنىك الادى دەگەن وي كەلدى. بۇل كىتاپتى قاراپ شىعىپ تۇرعاندا، ونى اسىقپاي، اپتىقپاي وقۋدى قاجەت ەكەنىنە كوزىم جەتتى. وسى رەتتە ءقازىر تەك العاشقى العان اسەرىمدى سىزدەرمەن بولىسە الامىن.
مەنىڭ ويىمشا، بۇل شىعارمانىڭ باسقا مەمۋار جانرىنداعى ەڭبەكتەرگە قاراعاندا، ءوز ەرەكشەلىگى بار. بۇل ەرەكشەلىگى – ول ەلىمىزدىڭ ەڭ جاڭا تاريحىنداعى جىلناماعا ۇقساس. سونىمەن قاتار، اۆتور وسىناۋ وقيعالاردىڭ كۋاگەرى عانا ەمەس، ەل تاريحىنا قاتىسۋشى دا عانا ەمەس، ول - تاۋەلسىز قازاقستانىمىز تاۋەلسىزدىگىنىڭ قالىپتاسۋىمەن، ونى نىعايتۋ جولىندا جاسالعان ءىرى جۇمىسىنىڭ كوشباسشى بولا بىلگەن تۇلعا. كىتاپتا كوپشىلىككە بەيمالىم ناقتى دەرەكتەر تارتىلىپ، ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىك العانعا دەيىنگى جانە تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىنگى قيىن ءارى قاراما-قايشى ۇدەرىستەر اشىق قامتىلعان. ەلىمىزدى تۇماندى ءارى سىندارلى توقسانىنشى جىلدارداعى توقىراۋ مەن 2000-شى جىلدارداعى بىركەلكى جايلى دا ايشىقتى كەزەڭدەرىنەن وتكىزگەن كوشباسشى ءوزىنىڭ جەكە ءومىرى تۋرالى ايتىلعان اشىق اڭگىمە وقىرمان قاۋىمعا ءوتىمدى جانە وتە قىزىقتى دەگەن پىكىردەمىن.
وسى كىتاپتى وقىپ وتىرىپ، نۇرسۇلتان ابىشۇلىمەن العاش كەزدەسۋلەر ەرىكسىز ەسىمە تۇسەدى. 1993ء-شى جىلى تاۋەلسىز قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قازاقستان جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسىمەن ديپلوماتيالىق قاتىناس ورناتىلعاننان كەين، وسى ەلگە ەڭ ءبىرىنشى مەملەكەتتىك ساپار جاسادى. مەملەكەت باسشىسىمەن قۇرامىندا ءبىر توپ "جاڭا قازاقستاندىق بۋرۋازيانىڭ" وكىلدەرى بار ۇلكەن دەلەگاسيا كەلدى. ءبىزدىن كاسىپكەرلەر جاڭا عانا “اسپان استى ەلىمەن” ارىپتەستىك ورناتا باستاعان بولاتىن. سول كەزدە مەن قازاقستاننىڭ قىتايداعى ەلشىلىگى جونىندەگى ساۋدا وكىلدىگىنىڭ اعا ساراپشىسى رەتىندە وسى ساپاردىڭ دايىندىعىنا اتسالىستىم. سول ۋاقىتتا قازاقستان باسشىسى قازاق ەلىنىڭ قىتايداعى تۇڭعىش تولىققاندى جانە قۇزىرەتتى ەلشىلىگىن رەسمي تۇردە اشتى. قحر ءتوراعاسى، قكپ وك باس حاتشىسى سزيان سزەمينمەن بولعان ەكى جاقتى كەزدەسۋ بارىسىندا شەكارا ماسەلەسىن رەتتەۋ جۇمىسىن جۇرگىزۋگە جانە ساۋدا ەكونوميكالىق بايلانىستى دامىتۋعا ۋاعدالاستى.
ماڭىزدى ايتا كەتەتىن جايت: نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى جان-جاقتى تاجىريبەسىنىڭ جانە ءوزىنىڭ تابيعي تارتىمدىلىعىنىڭ ارقاسىندا جۇڭگو كوشباسشىسىمەن تەك ارىپتەستىك قاتىناسىن عانا ەمەس، دوستىق قاتىناسىن دا نىعايتىپ ۇلگەردى. ناتيجەسىندە بۇنداي قاتىناستار ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى شەكارا شەبىن ورتاق ۋاعدالاستىققا قول جەتكىزۋگە ايتارلىقتاي اسەر ەتتى. مەملەكەتتىك شەكارانى دەليميتاسيالاۋ ءار ءبىر ەلدىڭ بەيبىتشىلىك پەن قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن اتقاراتىن ءرولى وراسان زور ەكەنى ايدان انىق. نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ءدال وسىنداي شىنايى دوستىق قاتىناستى باسقا دا جۇڭگو كوشباسشىلارىمەن عانا ەمەس، كوپتەگەن وزگە ەلدىڭ باسشىلارىمەن دە، ۇكىمەت جەتەكشىلەرىمەن دە ورناتا ءبىلدى.
تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز ءوز ەستەلىگىندە 1991 جىلى، ەلىمىز تاۋەلسىزدىك الماي تۇرىپ، قىتايعا ساپار جاساعانىن جازىپتى. سول ساپاردا وعان قىتايدىڭ “اۋەلى ەكونوميكا، سودان سوڭ ساياسات” دەگەن تاڭداۋى ەرەكشە اسەر ەتكەن. ول ءوز كىتابىندا كوپشىلىكتىڭ ەسىنەن شىققان دەرەكتى: قازاقستان العاشقى كەزەڭدە ساياساتقا نازار اۋدارىلعانىن، ال كەيىن عانا ساياساتتان بۇرىن ەكونوميكانى دامىتۋعا باسىمدىق بەرىلگەنىن ەسكە سالادى. وسى جولىمەن بارىپ، حالىق الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتىڭ اۋىرتپالىعىن سەزىنە وتىرىپ، تۇڭعىش پرەزيدەنت ۇنەمى ويلانىپ، الەمنىڭ جەتەكشى كوشباسشىلارىمەن اقىلداسىپ وتىرعان بولاتىن.
2003ء-شى جىلى سول كەزدەگى سىرتقى ىستەر ءمينيسترى، قازىرگى پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى توقايەۆتىڭ ماعان دەگەن سەنىمىنىڭ ارقاسىندا قازاقستاننىڭ سينگاپۋردەگى العاشقى ديپلوماتيالىق ميسسياسىن اشۋىن ۇيىمداستىرۋ جانە ونى باسقارۋدىڭ مارتەبەسى بۇيىردى. ديپميسسيا ەندى عانا جاڭادان اشىلعانىنا قاراماستان، ءبىز قازاقستان باسشىسىنىڭ سينگاپۋر رەسپۋبليكاسىنا تۇڭعىش مەملەكەتتىك ساپارىن ۇيىمداستىردىق. (ودان بۇرىن 1996 جىلى جاسالعان ساپارى مەملەكەتتىك ەمەس، ال رەسمي ستاتۋسقا يە بولدى). ساپار جوسپارىنىڭ وتە تىعىزدىعىنا قاراماستان، پرەزيدەنت سينگاپۋردىڭ بۇرىڭعى پرەمەر-مينيسترى ايگىلى لي كۋان يۋ مىرزامەن كەزدەسۋدى قالاعان بولاتىن. “لي كۋان يۋ ەمدەلىپ جاتىر، سول سەبەپتى قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ رەزيدەنسياسىنا كەلە المايدى”،- دەگەن حابار كەلەدى (ديپلوماتيالىق پراكتيكادا مەملەكەت باسشىسى ساپارلاپ بارعان ەلدە جاتقان جەردى رەزيدەنسيا دەپ اتايدى). الايدا، نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى حاتتاما ەرەجەسىن تاۋەكەل ەتىپ، لەزدە لي كۋان يۋ مىرزاعا ءوزى ارنايى باراتىنى جونىندە شەشىم قابىلدادى جانە بىزگە بۇل ماسەلەنى سينگاپۋر تاراپىمەن پىسىقتاۋدى تاپسىردى. اۋرۋحانا پالاتاسىندا بولعان دوستىق پەيىلدەگى اڭگىمەلەسۋ بارىسىندا قازاقستان كوشباسشىنى قازاقستان جانە سينگاپۋردىڭ دامۋ بارىسى تۋرالى لي كۋان يۋ مىرزانىڭ پىكىرى قىزىقتىردى. سينگاپۋر جەتەكشىسى قازاقستان باسشىسىنىڭ “اۋەلى ەكونوميكا، سودان سوڭ ساياسات” دەگەن باعىتىن وڭ باعالادى. قازاقستان دەلەگاسيا مۇشەلەرىنىڭ بايقاعانداي، نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى بۇنداي باعالاۋدان كەيىن ءوزىنىڭ دۇرىس جولدى تاڭداعانىنا تاعى ءبىر مارتە كوز جەتكىزگەندەي اسەردە بولدى. اۋرۋحانادا ەم الىپ جاتقان لي كۋان يۋ-عا قازاق باسشىسىنىڭ ارنايى بارىپ حال سۇراپ، ەمەن-جارقىن اڭگىمە ايتۋىن سينگاپۋردىق اقپارات قۇرالدارى جارىسا جازدى جانە نۇرسۇلتان ءابىش ۇلىنىڭ جاسى كەلگەن، كوپ ۋاقىت بۇرىن جوعارى دەڭگەيدەگى قىزمەتىنەن كەتكەن ادامعا بىلدىرگەن ناعىز ادامگەرشىلىك مىڭداعان سينگاپۋرلىقتاردىڭ كوڭىلىنەن شىقتى.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ ماعان دەگەن سەنىمىنىڭ ارقاسىندا ءتۇرلى باعىتتا جۇمىس ىستەدىم. وسى رەتتە، تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ ءوزىم بايقاعان مىنا قاسيەتتەرى مەنى ەرەكشە تاڭعالدىرعان بولاتىن: بۇل كىسىنىڭ ءوز ىسىنە دەگەن بەرىلگەندىگى، ءتۇرلى سالادا قىزمەت ىستەپ، جينالعان زور تاجىريبەسىنە نەگىزدەلگەن دانىشپاندىعى مەن ىشكى تۇيسىگى. دەگەنمەن، ەڭ ەستە قالعانى تابيعاتتان دارىعان زور ادامگەرشىلىك كەيپى. نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ەڭ جوعارى لاۋازىمدا بولعان كەزدە دە، ءالى كۇنگە دەيىن دە بىلىمگە قۇشتار ادام دەپ سانايمىن.
ءالى ەسىمدە، قورعانىس ءمينيسترى بولعان كەزىمدە، مەملەكەت باسشىسى قارۋلى كۇشتەردىڭ جوعارعى قولباسشى رەتىندە اسكەري سالانىڭ ءتۇرلى ماسەلەلەرگە تەرەڭ ءۇڭىلدى، ءتىپتى جاڭا اسكەري قارۋ-جاراق پەن تەحنيكانىڭ تاكتيكالىق-تەحنيكالىق سيپاتتامالارىنا قىزىعۋشىلىق تانىتىپ ءجۇردى. ءبىر كەزدە قارۋلى كۇشتەردىڭ دامۋىنا قاتىستى كەزەكتى باياندامامدى تىڭداپ وتىرىپ، بىلاي دەدى: "ءبىز ءقازىر بەيبىت ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز، ءبىراق 10-20 جىلدان كەيىن نە بولارىن ەشكىم بىلمەيدى. كەز-كەلگەن سەنارييگە دايىن بولۋىمىز كەرەك. ءبىز اۋە شابۋىلىنا قارسى كۇشتەرىن نىعايتىپ، ءتىپتى زىمىرانعا قارسى قورعانىس جۇيەسىن قالىپتاستىرۋىن باستاۋىمىز كەرەك". قۋانتارلىق جايت: سول كەزدە بەكىتىلگەن وسى جانە تاعى دا باسقا قارۋلى كۇشتەردى دامىتۋدىڭ باسىمدىقتارى بۇگىن دە ىسكە اسىرىلىپ جاتقانىن كورىپ وتىرمىز.
2021 جىلدىڭ 25 تامىزى كۇنى جامبىل وبلىسىنداعى قارۋ-جاراق قويماسىنا ەكى اسكەري قىزمەتشى ءورت قويىپ، ونىڭ ارتى ءورت پەن جارىلىسقا ۇلاستى. قاۋىپ-قاتەر مەن وقيعانىڭ نەگىزگى سالدارىن جويىلعاننان كەيىن مەن ەشكىممەن كەڭەسپەستەن ءوزىمدى قورعانىس ءمينيسترى لاۋازىمىنان ءوز ەركىممەن بوساتۋ جونىندەگى راپورت بەرەمىن دەپ شەشتىم. نەگە دەسەڭىز، كەز كەلگەن، اسىرەسە اسكەري پوگون كيىپ جۇرگەن، ءبىرىنشى جەتەكشى، قيىن جاعدايدا العا شىعىپ، ساياسي جاۋاپكەرشىلىكتى ءوز موينىنا الۋعا ءاردايىم دايىن بولۋ كەرەك دەپ سانايمىن. ءدال سول كۇنى ماعان سول كەزدە ق ر قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى بولعان نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى قوڭىراۋ شالدى. ول ماعان اكەمدەي اسەرمەن: "نۇرلان، جالعىز سەن ەمەس، ءبارىمىز الاڭداپ وتىرمىز. ارينە، بۇل قايعىلى جاعداي، ءبىراق وعان سەنىڭ كىناڭ جوق ەكەنىن بىلەمىن"-دەدى. قيىن ساتتەگى مۇنداي قولداۋ ءسوز ءار قايسى ءۇشىن وتە ماڭىزدى.
قازىرگى تاڭدا ءبىزدىڭ تاريحىمىزعا باعا بەرگىسى كەلەتىندەر كوپ، جانە ول ءارقيلى سارىندا. ءبىراق، ءبىزدىڭ ازاماتتار ساياساتكەرلەر مەن ساياسات تۋرالى ءوز وي-پىكىرىن اشىق ايتا الاتىنىڭ، سان قيلى پىكىر ايتىپ جۇرگەن ادامداردىڭ بار ەكەننىڭ ءوزى – بۇل ءبىزدىڭ قوعامىمىزدىڭ دامۋى بەلگىلى ءبىر دەڭگەيگە جەتكەننىڭ كورىنىسى ەمەس پە؟ نۇرسۇلتان نازاربايەۆ تاريحىمىزدىڭ ەڭ كۇردەلى كەزەڭدە تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ قالىپتاسۋى مەن دامۋ جولىندا وراسان زور ءرول اتقارعان مەملەكەتتىك قايراتكەر دەگەن پىكىرمەن كەز-كەلگەن ادام كەلىسەدى. ول كىسىگە ءتۇرلى، كۇردەلى شەشىمدەردى دە قابىلداۋعا تۋرا كەلگەن بولاتىن. ول شەشىمدەردىڭ قوزعاۋشى تەتىكتەرىن ءاردايىم اشىق ايتا المايدى. الايدا، ناعىز كوشباسشىنىڭ عانا ەل مەن حالىقتىڭ مۇددەلەرى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتى ءوز موينىنا الىپ، كەي-كەزدە جاعىمسىز ءارى ريزاسىز شەشىمدەردى قابىلداۋعا باتىلدىعى جەتەدى. جاڭادان جارىققا شىققان كىتاپتا وسى جايتتەر دە قامتىلعان دەپ ويلايمىن.
اۆتورى: ەرمەكبايەۆ نۇرلان بايۇزاق ۇلى
https://el.kz/ru/novaya-kniga-nursultana-nazarbaeva-eto-letopis-noveyshey-istorii-gosudarstva-nurlan-ermekbaev_99390/
