"وتكەن ساۋىردە قازاقستان مۇناي ءوندىرىسى بويىنشا رەكورد ورناتتى: تاۋلىگىنە 2 ميلليون باررەل. بۇل – الەمدىك ءوندىرىستىڭ شامامەن 2%-ىنا جۋىق كورسەتكىش. ەگەر وپەك ۇيىمى الەمدەگى وندىرىلگەن مۇنايدىڭ 40%-دان استامىن باقىلايتىنىن ەسكەرسەك، ءبىزدىڭ ۇلەسىمىز ولارمەن سالىستىرعاندا 5%-عا جۋىقتايدى دەگەن ءسوز. الايدا وسى تۇستا ۇلكەن ماسەلە بار". ءوز جازباسىندا وسىلاي ماسەلە قوزعاعان ەكونوميست الماس چۋكين مۇنايعا قاتىستى قازاقستاننىڭ باستى تۇيتكىلدى جايتتارىن تارقاتادى، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
"قازاقستان مۇناي ءوندىرىسى بويىنشا وپەك+ اياسىندا تاۋلىگىنە 1 ميلليون 468 مىڭ باررەلدەن اسپاۋعا مىندەتتەلگەن. دەمەك، قازىرگى ءار تاۋلىك بويىنشا ءوندىرىس كولەمى كەلىسىمشارتتاعى كورسەتكىشتەن جارتى ميلليون باررەلگە اسىپ كەتكەن. بۇل – ايتارلىقتاي اۋىتقۋ. ساۋد ارابياسى وپەك-تىڭ نەگىزگى ويىنشىسى رەتىندە ءوندىرىسىن ءوز ەركىمەن تاۋلىگىنە 2 ملن باررەلگە دەيىن قىسقارتۋعا مىندەت العان ەدى. دەمەك، ءبىزدىڭ ارتىق وندىرگەن جارتى ميلليون باررەلىمىز ساۋد ارابياسىنىڭ ءوز ەسەبىنەن جاساعان قىسقارتۋىنىڭ تورتتەن ءبىر بولىگىن "جەپ" قويعانداي بولىپ جاتىر"، دەپ جازادى Facebook-تەگى پاراقشاسىندا چۋكين مىرزا قازاقستان ءوز مىندەتتەمەسىنەن قالاي اۋىتقىپ جاتقانىن تامپىشتەپ.
ال جاقىندا وپەك+ ەلدەرى جالپى ءوندىرىس كۆوتاسىن تاۋلىگىنە 130 مىڭ باررەلگە كوتەرۋدى تالقىلاپ جاتقانداي بولعان، ءبىراق ساۋد ارابياسى كۇتپەگەن جەردەن بۇل كورسەتكىشتى بىردەن ءۇش ەسەگە كوبەيتۋدى تالاپ ەتتى. بۇعان مۇناي باعاسىنىڭ ارزانداۋى، اقش-تىڭ تاريفتىك ساياساتىنا بايلانىستى نارىقتاعى تۇراقسىزدىق سەبەپ بولعان سياقتى. باعا وسپەسە، تىم بولماسا نارىقتاعى ۇلەستى ساقتاپ، وسىلايشا ۇلكەن كولەممەن شىعىندى جابۋ قاجەتتىگى تۋىندادى.
ماماننىڭ ايتۋىنشا، مۇنايدى ساقتاي المايسىڭ، ءوندىردىڭ بە، تەز-تەز ونى وتكىزۋ قاجەت. بۇل – ءبىر. ەكىنشىدەن، ونىڭ كولەمىن قىسقارتۋ دا مۇمكىن ەمەس. مىسالى، ۆانناداعى شۇمەكتى بۇراپ، سۋدى توقتاتۋعا بولادى. ال كەن ورنى – ول ۆاننا ەمەس، تىرشىلىك كوزى. ونى جاۋىپ قويساڭىز، پارافين جانە باسقا دا ورگانيكالىق زاتتار اقپاي تۇرىپ قالادى دا اقىرى "ءولىپ" تىنادى. كەن باسىندا سورعىش قۇرىلعىلار بەكەردەن بەكەر تۇرعان جوق. ونى اراسىندا باسىپ-باسىپ، قىسىمدى ءبىرقالىپتا ۇستاۋ كەرەك بولادى.
"قازاقستان بولسا، وپەك+ الدىنداعى مىندەتتەمەلەرىن ورىنداۋعا دايىن ەكەنىن قايتالاۋمەن كەلەدى. ءبىراق، شىن مانىندە، ءبىز ءوندىرىستى قىسقارتا المايمىز. تشو مەن NCOC سياقتى الپاۋىت جوبالاردى توقتاتۋعا نەمەسە باياۋلاتۋعا مۇمكىندىك جوق، شەتەلدىك ينۆەستورلارمەن جاسالعان كەلىسىمدەر قولدى بايلاپ تۇر. ۇلتتىق كومپانيادان دا تالاپ ەتە المايمىز، جاعداي قيىندايدى وندايدا. وسى جاعىنان العاندا، قازاقستان "سۋگسۆانگ" جاعدايىنا تاپ بولدى: قاي جاققا قادام جاساسا دا ۇتىلاتىن"، - دەيدى ساراپشى.
بۇل احۋالدىڭ سوڭى وپەك+ كەلىسىمىنىڭ ىدىراۋىنا اكەلىپ سوعۋى ابدەن مۇمكىن. ەگەر كەلىسىم بۇزىلسا، قازاقستان ءۇشىن باستاپقىدا ەشتەڭە وزگەرمەيتىندەي كورىنۋى مۇمكىن. مۇناي باعاسى 15-20%-عا ارزانداسا دا، ءوندىرىس كولەمى 15-17%-عا ارتسا، تۇسەتىن تابىس شامامەن بۇرىنعى دەڭگەيدە قالار ەدى. الايدا بۇل سىرتتاي قاراعانعا عانا.
"ءىس جۇزىندە مۇنايدان تۇسەتىن كىرىستىڭ قۇرىلىمىن جاقسىلاپ قاراساق، ول ءۇش بولىكتەن تۇرادى: تازا پايدا (مايلى بولىگى)، ءوندىرىستى دامىتۋ مەن امورتيزاسيا شىعىندارى (سان ەت) جانە وپەراسيالىق شىعىندار (سۇيەك-ساياقتار). مۇناي باعاسى تومەندەگەن سايىن، ەڭ الدىمەن، تازا پايدا ازايادى، ويتكەنى وپەراسيالىق شىعىندار وزگەرىسسىز قالادى. ال تازا پايدا ازايسا، ينۆەستيسيالىق جوبالاردى قارجىلاندىرۋ، نەسيەلەر مەن سالىق تولەۋ، ديۆيدەندتەر بەرۋ جاعى قيىندايدى. اقىرى، جاڭا جوبالاردى توقتاپ، جۇمىسشىلار سانىن قىسقارتۋعا تۋرا كەلەدى. قازاقستانداعى مۇناي تابىستارىنان تىكەلەي رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتكە تۇسەتىنى – تەك ەكسپورتتىق كەدەندىك باج سالىعى عانا. قالعان نەگىزگى تابىس كوزدەرى (كورپوراتيۆتى تابىس سالىعى، رەنتالىق ەمەس سالىقتار، ارنايى تولەمدەر) ۇلتتىق قورعا جيناقتالادى دا، بيۋدجەتكە جىل سايىنعى ترانسفەرت تۇرىندە عانا بەرىلەدى. دەمەك، مۇناي باعاسىنىڭ تومەندەۋى الدىمەن ۇلتتىق قورعا تۇسەتىن قاراجات كولەمىنە كەرى اسەر ەتەدى"، - دەيدى چۋكين.
ءقازىردىڭ وزىندە قالىپتاسقان 60 دوللار كولەمىندەگى مۇنايدىڭ ءبىر باررەلىنىڭ باعاسى مەملەكەت قارجىسىنا ۇلكەن ءقاۋىپ ءتوندىرىپ تۇر.
"سەبەبى، الداعى ءۇش جىلدىق بيۋدجەت Brent ماركالى مۇنايدىڭ ءبىر باررەلى 75 دوللار دەڭگەيىنە ساي ەسەپتەلىپ، جوسپارلانعان. ءبىر جىلدا شامامەن 700 ميلليون باررەل ساتساق، ءار باررەلدەن 15 دوللار جوعالتساق، سوندا بۇل جىلىنا كەم دەگەندە 10،5 ميلليارد دوللار كىرىستى جوعالتۋ دەگەن ءسوز. وندا دا بۇل جوعالتۋ – سالىق تۇرىندەگى تازا پايدانىڭ ەڭ "مايلى" بولىگى"، دەپ ناقتىلايدى ول.
ەگەر الەمدىك نارىقتاعى جاعداي وزگەرمەسە، 2-3 تريلليون تەڭگە كولەمىندە بيۋدجەتكە تاپشىلىعى ورىن الۋى مۇمكىن.
"مۇنى جابۋ ءۇشىن ۇلتتىق قوردان الاتىن ترانسفەرتتى تاعى دا ارتتىرۋعا ءماجبۇر بولامىز. بۇل، ارينە، جالپى ىشكى ونىمگە دە، ەكونوميكالىق بەلسەندىلىككە دە، بيۋدجەت ساياساتىنا دا كەرى اسەر ەتەدى. ءبىز ءۇشىن ءقازىر باستى ماسەلە – مۇناي ءداۋىرىنىڭ اياقتالىپ كەلە جاتقانىن مويىنداۋ جانە ەكونوميكانى تەز ارادا ءارتاراپتاندىرۋ. قازاقستان شيكىزاتقا تاۋەلدى ەكونوميكا تۇزاعىنان قۇتىلۋدىڭ جولىن دەرەۋ ىزدەۋى ءتيىس. ايتپەسە، مۇنايمەن بىرگە ءوزىمىز دە "قۇردىمعا" كەتە بارۋىمىز عاجاپ ەمەس"، دەپ ءسوزىن تۇيىندەيدى مامان.
