ءدىن ىستەرى ءمينيسترى بۇدان بىلاي شەتەلدەن ءدىني ءبىلىم العىسى كەلەتىندەردى قاتاڭ باقىلاۋعا الاتىنىن ايتقان. «بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە شەكتەۋ قويىلادى. ەندىگارى ەشكىمگە ايتپاي، ءۇن-تۇنسىز كەتىپ قالمايدى. باسقان ءىزىن باقىلاۋعا الامىز. قايدا بارعانىن، قايدا جۇرگەنىن ايتىپ، ەسەپ بەرەدى» دەگەن مينيستر.
بۇعان مىسىردا پوليسياعا ۇستالعان ءبىر توپ قازاق ستۋدەنتى سەبەپ بولدى. ايتپاي كەتكەن. وسىندا وقۋعا تۇسكەن. ءدىني ءبىلىم الۋعا، اراب ءتىلىن وقۋعا. رۇقسات سۇراماعان. اقىرى، ۇستالىپ تىندى. نە بۇلدىرگەندەرى بەلگىسىز. ءالى ايتىلعان جوق. ەلگە ورالعاندارى كەشە عانا وزدەرىنىڭ.
عالامتوردان بۇلارعا قاتىستى ءبىر دەرەك تاپتىق. كۇماندى. ءقاۋىپتى بولۋى دا مۇمكىن. بۇلار تۋرالى جازعان مىسىر باسىلىمدارى قازاق ستۋدەنتتەرىن ءبىراز زەرتتەگەنگە ۇقسايدى. ايتۋلارىنشا، ەگيپەتكە اراب ءتىلىن ۇيرەنۋ ءۇشىن اتتانعان جاستاردىڭ وقۋ اقىسىن كاتار قايىرىمدىلىق قورى تولەپ بەرگەن. مۇسىلمان ەلدەرىنىڭ ءبىرازى ات-قۇيرىعىن ۇزىسكەن كاتاردىڭ قورى...
بۇل قايدان شىققان قور سوندا؟ قازاقستاندا تىركەلگەن بە؟ تىركەلسە، ءبىزدىڭ جەردە جۇمىس جۇرگىزۋدەگى ماقساتى قانداي؟ جاۋاپ ىزدەپ ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتى ءدىنتانۋ كافەدراسىنىڭ پروفەسسورى، عالىم اسىلبەك ءىزبايىروۆقا حابارلاسقانبىز.
ول نە دەيدى؟
– باقىلاۋ بولمادى عوي ول تۇستا. 90 جىلداردىڭ باسىنان باستاپ، 2000-شى جىلداردىڭ ورتاسىنا دەيىن ءدىني قايىرىمدىلىق باعىتتاعى قورلاردىڭ ءبىرازى ەلگە كىرىپ الدى. بەلسەندى جۇمىس جاسادى. مۇنىڭ ىشىندە مۇسىلمان قورلارى دا جەتىپ ارتىلادى.
اتاپ ايتسام، مۇنىڭ ىشىندە ازيا مۇسىلماندارى كوميتەتى، يسلام جاستارىنىڭ بۇكىلالەمدىك قاۋىمداستىعى بار. قازاقستاننان قونىس تاپتى بۇلار. سوڭعى جىلدارى مۇنداي ۇيىمداردىڭ كوپشىلىگى كەتىپ جاتىر. تەك وكىلدىگى قالعان.
بىلسەم، كاتار قايىرىمدىلىق قورىنىڭ قازاقستاندا وكىلدىگى جوق. تەگى ءبىزدىڭ ماگيسترانتتار بۇل قورمەن ينتەرنەت ارقىلى بايلانىسقا شىققان بولۋى كەرەك.
– بۇلاردى نەگە ۇستادى؟ ءالى كۇنگە دەيىن رەسمي اقپارات جوق قوي؟ قانداي دا ءبىر ءدىني استار ىزدەگەن دۇرىس پا بۇل ارادان؟
– ءدال ءقازىر مۇنداي بولجام ايتۋ اسىعىستىق. مەنىڭشە، مىسىردا ۇستالعان قازاق جاستارى سول جاقتاعى ساياسي احۋالدىڭ تۇتقىنى بولىپ قالدى. ول جاقتاعى ديپلوماتيالىق داعدارىستان حاباردارسىزدار. مۇسىلمان ەلدەرى كاتاردى: «وسى كۇنگە دەيىن «مۇسىلمان باۋىرلار» لاڭكەستىك ۇيىمىن قارجىلاي قولداپ كەلگەن» دەپ ايىپتاپ وتىر.
ال «مۇسىلمان باۋىرلار» مىسىردا پرەزيدەنت ءمۋرسيدىڭ تۇسىندا ەلدى بيلەدى، بيلىك باسىندا بولدى. مۋرسي تاعىنان تايعاسىن، مىسىر بۇل ۇيىمعا ەل كولەمىندە تىيىم سالىپ، مۇشەلەرىن قۋدالاي باستادى. بۇعان قوسا ەگيپەت تاياۋ شىعىس، اراب ەلدەرىنىڭ كاتارعا قارسى جاريالاعان بويكوتىن قولداپ شىقتى.
بۇل تۇرعىدان تۇسپالداساق، مىسىر پوليسياسىنىڭ وقۋىن كاتار قارجىلاندىرىپ وتىرعان قازاق ستۋدەنتتەردى قاماۋعا العانى تەگىن ەمەس. ءبىر قۇداي بىلەدى، ولار قازاق جاستارىنان «مۇسىلمان باۋىرلار» ۇيىمىمەن بايلانىسى بار» دەپ كۇدىكتەنۋى دە مۇمكىن.
– ايتپاقشى، ءبىر جىلدارى ءسىز ايتىپ وتىرعان «مۇسىلمان باۋىرلار» قازاقستانعا دا كىرمەك بولدى عوي؟
– ءيا، وقۋ ورىندارىنان باستاعان. قازاق-كۋۆەيت ۋنيۆەرسيتەتىنە اۋىز سالعانى ەستە...
– بۇدان مىناداي ساۋال تۋىندايدى: تەرىس اعىمدار قايىرىمدىلىق قورلارىنىڭ اتىن جامىلىپ، ءوز ناسيحاتىن جۇرگىزۋى مۇمكىن بە؟
– جۇرگىزگەندە قانداي. مۇندايدى باستان وتكەرگەنبىز. ىلگەرىدەگى قازاق-كۋۆەيت ۋنيۆەرسيتەتىن كۋۆەيتتىڭ الەۋمەتتىك رەفورمالار قورى قارجىلاندىرعان. ۋنيۆەرسيتەت شىمكەنتتە ورنالاسقان بولاتىن.
مىنە، وسى قور رەسەيدە تىيىم سالىنعان ۇيىمداردىڭ قاتارىنا كىرگەن ءقازىر. رەسەي مۇنداي قورلاردى ەكى اتتاتپايدى. كۇدىكتەنسە – تەكسەرەدى، دالەلدەسە – قۋىپ شىعادى. بىلسەم، بۇل ۇيىم سولتۇستىك قاپقازدا ءقاۋىپتى ارەكەت ەتتى. ويلارىن جۇزەگە اسىرىپ ۇلگەرمەدى، ءبىراق...
اربىردەن سوڭ، ماسەلە يسلامدا ەمەس. باسقا دىندەگى ءتۇرلى ءقاۋىپتى اعىمدار دا وسىنداي قايىرىمدىلىق قورلارىنىڭ قالقاسىندا جاسىرىنىپ جاتۋى مۇمكىن.
– مىسىرداعى جاعدايدان كەيىن ەرمەكبايەۆ (ءدىن ىستەرى ءمينيسترى. اۆت) شەتەلدەن ءدىني ءبىلىم الۋعا بەلگىلى ءبىر شەكتەۋلەر قويىلاتىنىن ايتتى. ءبىر جاعىنان دۇرىس شىعار، ءبىراق ءبىزدىڭ جاعدايدا ىزدەنەم دەگەن جاسقا ساپالى ءدىني ءبىلىم ۇسىنا الاتىن ورتالىقتار بار ما؟
– مەن بىلسەم، قازاقستانداعى جوعارى ءدىني ءبىلىم بەرەتىن جالعىز وقۋ ورنى – «نۇر-مۇباراك» ۋنيۆەرسيتەتى عوي. بۇل وقۋ ورنىنىڭ ءوزى دە قازىرگى ءدىني ءبىلىمنىڭ ەڭ جوعارعى تالاپتارىنا ساي ەمەس. دەڭگەيىن كوتەرۋ كەرەك. كەمشىلىگى كوپ، سەبەبى.
قالاي بولعاندا، ءدىني ءبىلىم الماسقان ماڭىزدى. ونسىز بولمايدى. الىس-بەرىس، بارىس كەلىسسىز ءدىني ساۋاتىمىزدى تولىقتىرا المايمىز.
دەگەنمەن، ەرمەكبايەۆ تا دۇرىس ايتادى. مەنىڭ ويىمشا، شەتەلدەگى ءدىني وقۋ ورىندارىنا بۋىنى قاتپاعان جاستاردى جىبەرۋ – قاتەلىك. الدىمەن ءوز ىشىمىزدە ءبىلىم جيناسىن. مەكتەپتەن ءوتسىن. قازاقتىڭ داستۇرىمەن تانىسسىن، ونىڭ يسلامنىڭ قاعيداتارىمەن قانشالىقتى ۇيلەسەتىنىنە كوز جەتكىزسىن.
انىعى، شەتەلگە شىقپاس بۇرىن بىزدەگى ءدىني ءبىلىم الاتىن جاستار الدىمەن تۇلعا رەتىندە قالىپتاسۋى كەرەك. تەرىس اعىمداردىڭ ىقپالىندا كەتپەيدى سوندا. اقىل-ويى تولىسقان ادامدى شەتەلگە وقۋعا جىبەرگەننەن ءبىز دە ۇتىلمايمىز.
دايىنداعان، دۋمان بىقاي
