قازاقستان ەكونوميكاسىندا مەتاللۋرگيا سالاسى ەرەكشە ماڭىزعا يە، ءارى ەلىمىزدەگى نەگىزگى ەكونوميكالىق سالالاردىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى. بۇل سالا ەلدىڭ جالپى ىشكى ءونىمىنىڭ (ءجىو) ماڭىزدى بولىگىن قۇرايتىنىن دا ايتا كەتۋىمىز كەرەك. مەتاللۋرگيا قازاقستاننىڭ ەكسپورتتىق الەۋەتىنىڭ نەگىزگى تىرەگى. سونىمەن قاتار بۇل سالا ەل ىشىندەگى ونەركاسىپتىك دامۋىندا سەرپىن بەرىپ كەلە جاتقانىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك.
مەتاللۋرگيا سالاسىندا الىناتىن ونىمدەر – قارا جانە ءتۇستى مەتاللدار، سونىڭ ىشىندە بولات، مىس، مىرىش، اليۋمينيي جانە باسقا دا مەتالدار بار. اتالعان ونىمدەر قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ نەگىزگى ەكسپورتتىق تاۋارى بولىپ تابىلادى. ايتالىق، ءقازىر مىس ءوندىرۋ كولەمى جىل سايىن ءوسىپ كەلەدى. ەلىمىزدە وندىرىلگەن مىستىڭ باسىم بولىگى سىرت ەلدەرگە ەكسپورتتالادى.
ستاتيستيكالىق مالىمەتتەرگە جۇگىنەتىن بولساق، قازاقستاننىڭ جالپى ەكسپورتىنىڭ شامامەن 20%-ى مەتاللۋرگيا ونىمدەرى قۇرايتىنىن بايقايمىز. قارا مەتاللۋرگيا (بولات، شويىن) مەن ءتۇستى مەتاللۋرگيا (مىس، اليۋمينيي، مىرىش) ونىمدەرى رەسەي، جۇڭگو، ەۋروپا جانە باسقا دا الەمدىك نارىقتارعا ەركىن ساۋدالانۋدا. بۇل – ەكسپورت ەلدىڭ ۆاليۋتالىق رەزەرۆتەرىن تولىقتىرىپ، ساۋدا تەڭگەرىمىن ۇستاپ تۇرۋعا مۇمكىندىك بەرىپ وتىر.
مەتاللۋرگيا سالاسى قازاقستانعا شەتەلدىك ينۆەستيسيالاردى تارتۋدىڭ ماڭىزدى سالالارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. شەتەلدىك ينۆەستورلار جاڭا تەحنولوگيالار مەن ءوندىرىس تاسىلدەرىن ەنگىزۋ ارقىلى سالانىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋعا مۇددەلى.
سوڭعى جىلدارى ەلدىڭ ءتۇرلى وڭىرلەرىندە مەتاللۋرگيالىق كاسىپورىنداردى جاڭعىرتۋ جانە جاڭادان سالۋ جوبالارى جۇزەگە اسىرىلدى. بۇل – يننوۆاسيالار ءوندىرىستىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرىپ، قورشاعان ورتاعا تيگىزەتىن اسەردى ازايتادى.
مەتاللۋرگيا ءوندىرىسىنىڭ قازاقستانداعى نەگىزگى ورتالىقتارى رەتىندە قاراعاندى، وسكەمەن، پاۆلودار قالالارى سانالاتىنىن ەسكەرسەك، بۇل سالانىڭ اتالعان ايماقتارعا ەكونوميكالىق ءتۇرعىدان زور ىقپالى بار ەكەنىن بايقايمىز. مەتاللۋرگيانىڭ دامۋى وسى وڭىرلەردىڭ ەكونوميكالىق تۇراقتىلىعى مەن الەۋمەتتىك ءال-اۋقاتىن جاقسارۋىنا بارىنشا ىقپال ەتىپ كەلەدى.
بۇل سالا قورشاعان ورتاعا ەداۋىر اسەر ەتەتىن سالالاردىڭ ءبىرى بولعاندىقتان، قازاقستان سوڭعى جىلدارى ەكولوگيالىق ستاندارتتاردى كۇشەيتىپ، جاسىل تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ ىسىنە ءمان بەرىلە باستادى. وسى ارقىلى ءوندىرىس پروسەسىن ەكولوگيالىق تازا ءارى تۇراقتى جۇرگىزۋگە باعىتتالعان رەفورمالار جۇزە استى.
مەتاللۋرگيا ءارقاشان قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ ستراتەگيالىق ماڭىزى بار سالاسى رەتىندە ەلدىڭ ەكونوميكالىق وسۋىنە، ەكسپورتتىق الەۋەتىنىڭ نىعايۋىنا جانە ايماقتىق دامۋعا ۇلكەن ۇلەس قوساتىنى انىق. ەلىمىز ءۇشىن مەتاللۋرگيانى دامىتۋ تەك ەكونوميكالىق تابىس كوزى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ءوندىرىستى ءارتاراپتاندىرۋ، تەحنولوگيالىق جاڭعىرتۋ جولىنداعى نەگىزگى قادامداردىڭ ءبىرى بولىپ قالا بەرەدى.
قازىرگى تاڭدا قازاقستانداعى مەتاللۋرگيا سالاسىنا بىرنەشە ءىرى حالىقارالىق جانە ۇلتتىق كومپانيالار ينۆەستيسيا سالىپ، ءوندىرىستى دامىتۋعا ەلەۋلى ۇلەس قوسىپ كەلەدى.
قازاقستان مەتاللۋرگيا سالاسىنا گەرمانيا، كورەيا، جاپونيا جانە باسقا ەلدەردىڭ كومپانيالارى تاراپىنان دا ينۆەستيسيالار تارتىلۋدا. بۇل ەلدەردەن كەلەتىن ينۆەستيسيالار كوبىنە تەحنولوگيالىق جاڭعىرتۋعا، ءوندىرىس پروسەستەرىن اۆتوماتتاندىرۋعا جانە ءونىمنىڭ ساپاسىن جاقسارتۋعا باعىتتالعان.
قازاقستاننىڭ مەتاللۋرگيا سالاسىنا ەڭ ءىرى ينۆەستيسيالار شەتەلدىك جانە ۇلتتىق كومپانيالار تاراپىنان سالىنۋدا، ونىڭ ىشىندە كارمەت، Glencore، رۋسال، قازاقمىس، قازمىرىش سياقتى الپاۋىتتار بار. بۇل كومپانيالار سالانىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرىپ، حالىقارالىق نارىقتا قازاقستاننىڭ ورنىن كۇشەيتۋگە كومەكتەسىپ كەلەدى.
بۇگىندە قازاقستاندا وندىرىلگەن قارا مەتالدار (بولات، شويىن جانە باسقا دا قارا مەتالل ونىمدەرى) بىرنەشە ەلدەرگە ەكسپورتتالادى. نەگىزگى ەكسپورت باعىتتارى قازاقستاننىڭ گەوگرافيالىق جاعدايى مەن سەرىكتەس ەلدەردىڭ وندىرىستىك قاجەتتىلىكتەرىنە بايلانىستى بولۋدا.
قازاقستاننىڭ قارا مەتالداردى ەڭ كوپ كولەمدە ەكسپورتتايتىن نەگىزگى ەل – رەسەي. ەلىمىزدە وندىرىلگەن مەتاللۋرگيالىق ونىمدەرىنىڭ باسىم بولىگى سولتۇستىكتەگى كورشى ەلدىڭ ونەركاسىپتىك ايماقتارىنا جەتكىزىلەدى. ويتكەنى رەسەي قارا مەتاللۋرگيا ونىمدەرىنە ۇلكەن سۇرانىسقا يە جانە جاقىن ورنالاسقاندىقتان لوگيستيكا جۇيە ءتيىمدى قالىپتاسقان.
ءقازىر ىرگەدەگى جۇڭگو دا ەلىمىزدىڭ قارا مەتالداردى يمپورتتايتىن نەگىزگى ەلگە اينالىپ وتىر. قىتايدىڭ بولاتقا دەگەن سۇرانىسى جىل وتكەن سايىن ارتىپ كەلەدى. سەبەبى جۇڭگو الەمدەگى ەڭ ءىرى وندىرىستىك ەلدەردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. جۇڭگو قازاقستاننىڭ مەتالل ونىمدەرىن ينفراقۇرىلىمدىق جوبالاردا، قۇرىلىس جانە ونەركاسىپ سالالارىندا كەڭىنەن پايدالانۋدا. گەوگرافيالىق جاقىندىعى دا بۇل ساۋدانىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرادى.
تۇركيا دا قازاقستاننان قارا مەتالداردى كوپ كولەمدە يمپورتتايتىن ەلدەردىڭ قاتىنان ورىن الدى. تۇرىك اعايىندا قازاقستاننىڭ ماتالۋرگيا ونىمدەرىن قۇرىلىس پەن ءوندىرىس سالاسىن وركەندەتۋگە كەڭىنەن پايدالانۋدا. تۇركيانىڭ ونەركاسىبى، اسىرەسە بولاتقا دەگەن سۇرانىستى جوعارى.
سوڭعى جىلدارى قازاقستاننىڭ قارا مەتالدارى ەۋروپا ەلدەرىنە دە ەكسپورتتالاپ كەلەدى. نەگىزىنەن بۇل ەلدەرگە گەرمانيا، يتاليا، نيدەرلاندى سياقتى مەملەكەتتەر جاتادى. قازاقستاننىڭ مەتاللۋرگيا ونىمدەرى ەۋروپاداعى اۆتوكولىك، ماشينا جاساۋ، قۇرىلىس سالالارىندا قولدانىلادى. ەۋروپالىق نارىقتا جوعارى ساپالى بولات ونىمدەرىنە تۇراقتى سۇرانىس بار، بۇل قازاقستاننىڭ قارا مەتاللۋرگياسىنان كەلەتىن ەكسپورتتىق الەۋەتتى ارتتىرادى.
ورتالىق ازيا ەلدەرى، اسىرەسە وزبەكستان، تۇرىكمەنستان جانە قىرعىزستان، قازاقستاننىڭ قارا مەتالدارىن يمپورتتايتىن ايماقتىق سەرىكتەستەر بولىپ تابىلادى. بۇل ەلدەردە قازاقستاندىق مەتالل ونىمدەرى ينفراقۇرىلىمدىق جانە ونەركاسىپتىك جوبالاردا كەڭىنەن قولدانىلادى.
قازاقستاندا قارا مەتاللۋرگيا سالاسى ەكونوميكانىڭ ماڭىزدى بولىگى بولعانىمەن، شيكىزاتتى باستاپقى وندىرۋدەن سوڭعى ونىمگە دەيىن وڭدەۋ دەڭگەيى سالىستىرمالى تۇردە شەكتەۋلى. بۇل رەتتە ەلدەگى قارا مەتاللۋرگيانىڭ وڭدەلۋىنە قاتىستى بىرنەشە اسپەكتىنى اتاپ وتۋگە بولادى.
بۇگىندە ەلىمىزدە مەتاللۋرگيانىڭ باسىم بولىگى شيكىزات ءوندىرۋ مەن ونى باستاپقى وڭدەۋمەن تۇيىقتالادى. تەمىر رۋداسىن ءوندىرۋ قوستاناي وبلىسىنداعى سوكولوۆ-سارىباي كەن بايىتۋ كومبيناتىندا جانە باسقا دا كەن ورىندارىندا جۇرگىزىلەتىنىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك.
وڭدەۋ بارىسىندا شيكىزات بولات پەن شويىنعا اينالادى، بۇل ونىمدەر ىشكى نارىقتا دا، ەكسپورتقا دا شىعارىلادى. الايدا، قارا مەتالداردىڭ تەرەڭ وڭدەۋى تولىققاندى دامىماعانىن مويىنداۋىمىز كەرەك. بولات پەن شويىننان قۇرىلىس ماتەريالدارىن، كولىك بولشەكتەرى وزگە دە باسقا جوعارى وڭدەلگەن ونىمدەر شىعارۋعا بولادى. الداعى ۋاقىتتا ۇكىمەت وسىعان ۇمتىلۋى كەرەك.
