قاي كەزەڭدە بولماسىن مەملەكەتتىڭ دامۋ ساتىسىندا مادەنيەتتىڭ، ونەردىڭ، ادەبيەتتىڭ ورنى ەرەكشە. ويتكەنى مادەنيەت پەن ونەر – قوعام كەلبەتى، ۇلتتىڭ دىڭگەگى، ادامزات بالاسىنىڭ رۋحاني ازىعى، سارقىلماس بايلىعى، اسىل قازىناسى.
ەل رۋحانياتىنىڭ، قوعامنىڭ قوزعاۋشى كۇشى مادەنيەتتە ەكەنىن قويناۋى قاتپار قارت تاريح تالاي دالەلدەپ بەردى. ەلدىڭ وتكەنى مادەنيەتپەن بىتە قايناسىپ، ۇلت ونەرىمەن ۇندەسىپ جاتىر. ءار ۇلت وزىنە عانا ءتان، ەشكىمگە ۇقسامايتىن ءبولمىس-بىتىمىن دارالاپ، وزىندىك تاريحىن ايقىندايتىن مادەنيەتى بولادى. مادەنيەت ارقىلى ۇلتتىڭ بەت-بەينەسىن، رۋحاني بولمىسىن، پاراسات-پايىمىن كورەمىز. دامىعان ەل ەڭ الدىمەن تاريحىمەن، مادەنيەتىمەن، ادەبيەتىمەن، ۇلتىن ۇلىقتاعان ۇلى تۇلعالارىمەن، الەمدىك مادەنيەتتىڭ التىن قورىنا قوسقان ۇلەسىمەن ماقتانادى. ءسويتىپ تەك ءوزىنىڭ ءتول مادەنيەتىمەن الەمگە تانىلادى. قاي ەلدىڭ مادەنيەتى مىقتى دامىسا، سول ەلدىڭ ەڭسەسى دە بيىك، رۋحى دا جوعارى بولادى. دەمەك، مادەنيەتى وسكەن ەل - وركەنيەتكە كوشكەن ەل.
ايتا كەتەرلىك، 2013 جىلى قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىنا سايكەس، 21 مامىر -مادەنيەت جانە ونەر قىزمەتكەرلەرىنىڭ كۇنى دەپ بەكىتىلگەن بولاتىن. سودان بەرى ەلىمىزدىڭ بارشا ونەر، مادەنيەت قىزمەتكەرى كاسىبي مەرەكەسىن ءدال وسى كۇنى اتاپ وتەدى.
مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ: «الەۋمەتتىك جاڭعىرۋدىڭ جاڭا كەزەڭىنە قادام باسۋدىڭ ءبىر تەتىگى – مادەنيەت قىزمەتكەرلەرىن قولداۋ دەگەن ءسوز. ەلدىڭ رۋحاني دامۋى مەن كەمەلدەنۋى مادەنيەتتىڭ قارقىندى دامۋىمەن ۇشتاسىپ جاتىر. قۇلاقتان كىرىپ بويدى الار ءتاتتى اۋەن مەن كۇمبىرلەگەن كۇي، اۋەزدى اۋەنمەن ۇيلەسىم تاپقان ىرعاقتى بي، رۋحاني بايلىق سىيلايتىن تەاتر، كىتاپحانا ءبارى دە وسى مادەنيەت ۇعىمى اياسىندا بىرىگىپ، ەلگە قىزمەت ەتىپ كەلەدى. ەلىمىزدىڭ اتىن شىعاراتىن دا – مادەنيەت پەن ونەر. مادەنيەتكە سەرپىن بەرۋ شىندىعىندا دا قاجەت»،- دەگەن ەدى.
سالا ماماندارى سوڭعى جىلدارى ەلىمىزدە مۋزەي، مادەنيەت، ادەبيەت، ونەر سالاسى مەن كىتاپحانا ىسىنە كوپ كوڭىل ءبولىنىپ، مارتەبەلى ماماندىق يەلەرىنە مەملەكەت تاراپىنان ساليقالى قولداۋ كورسەتىلىپ كەلە جاتقانىنا ريزاشىلىقتارىن ءبىلدىرىپ، ارىپتەستەرىن كاسىبي مەرەكەلەرىمەن قۇتتىقتادى.
رايحان يماحانبەت، احمەت بايتۇرسىن ۇلى مۋزەي-ۇيىنىڭ ديرەكتورى:
احمەت بايتۇرسىن ۇلى مۋزەي-ۇيى 1993 جىلى ۇيىمداستىرىلىپ، 1998 جىلى كۇردەلى جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ، ۇلت ۇستازىنىڭ 125 جىلدىعىندا رەسمي تۇردە اشىلدى. وكىنىشكە قاراي، سول كەزەڭنەن كەشەگى مەملەكەت بالانسىنا الىنعانعا دەيىن جەكە قوردىڭ مەنشىگى رەتىندە تىرشىلىك ەتىپ كەلدى. قوعامعا تانىمال بولعانىمەن، ونىڭ احۋالى كوش ىلگەرىلەيتىندەي جاعدايدا ەمەس ەدى. 2019 جىلى پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ جارلىعىمەن الماتى قالاسىنىڭ مەنشىگىنە بەرىلىپ، 2021 جىلى 13 قازاندا مەملەكەت قاراماعىنا ءوتىپ، مەملەكەتتىك مارتەبە الدى.
سودان بەرى جاعدايىمىز وڭالدى. بۇرىن امبەباپ احمەت اتام سياقتى جالعىز ءوزىم بار جاعىنا جەتۋگە ۇلگەرتىپ جۇرسەم، ءقازىر 13 شتات بولىنگەن، ونىڭ ۇشەۋى - تەحنيكالىق قىزمەتكەر، ەكەۋى - عىلىمي قىزمەتكەر، ەكەۋى - ەكسكۋرسيا جەتەكشىسى، ەكەۋى – قاراۋشى، ءبولىم مەڭگەرۋشىسى، ءوزىم احمەت بايتۇرسىن ۇلى مۋزەي-ۇيىنىڭ جەتەكشىسى رەتىندە ەلگە قىزمەت ەتىپ كەلە جاتىرمىز.
قاسىم-جومارت كەمەل ۇلىنىڭ ۇلكەن قولداۋىنىڭ ارقاسىندا 2022 جىلى عالىمنىڭ 150 جىلدىعىن مەرەكەلەۋ قارساڭىندا احمەت بايتۇرسىن ۇلى مۋزەي-ۇيى كۇردەلى جوندەۋدەن ءوتىپ، 1998 جىلى بەرىلگەن جانىنداعى احمەت بايتۇرسىن ۇلى اتىنداعى ساياباققا ەڭسەلى ەسكەرتكىش قويىلدى. وعان مەملەكەت باسشىسى ءوزى كەلىپ، رەسمي اشىلۋىن ەل الدىندا ۇلكەن قوشەمەتپەن سالتاناتتى تۇردە اتاپ ءوتتى. وسى كەزگە دەيىن قوعامدىق نەگىزدە بولعان مەنىڭ جۇمىسىمنىڭ كوبى ەلەنبەي كەلسە، ءقازىر «ق ر مادەنيەت سالاسىنىڭ ۇزدىگى» دەگەن توسبەلگى الدىم.
احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ ومىرىنە قاتىستى قۇجاتتار قايتا جاڭعىردى. «عاسىر ساڭلاعى» اتتى ادەبي تۋىندى جۇرتشىلىقتىڭ نازارىنا ۇسىندى. ودان بولەك كوپتەگەن قۇجاتتار قايتا زەرتتەلىپ، احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ ون ەكى تومدىعىن شىعاردىق. ءقازىر ۇلت ۇستازىنىڭ البومىن جيناقتاپ شىعارۋدامىز. وسىنىڭ ءبارى مەملەكەتتىڭ ۇلكەن قولداۋىنىڭ ارقاسىندا اتقارىلىپ جاتقان ءىس-شارالار. بۇگىنگى كۇنى مەزەيدىڭ جانىندا اشىلعان احمەتتانۋ وقۋ ورتالىعى رەسپۋبليكانىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندەگى احمەت بايتۇرسىن ۇلى اتىنداعى مەكتەپتەرمەن تىعىز بايلانىستا جۇمىس ىستەپ وتىرمىز. عالىمنىڭ 150 جىلدىعىنا وراي ەلدەگى 43 مەكتەپ پەن كوپتەگەن كوشەگە احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ اتى بەرىلدى. «ۇلت ۇستازى» دەگەن التى سەريالى تەلەحيكايا ءتۇسىرىلىپ، كورەرمەن نازارىنا ۇسىنىلدى. وتكەن جىلى قوعام قايراتكەرىنىڭ كۇرەسكە تولى تاعدىرىنىڭ ءمالىم دە بەيمالىم قىرلارىن پاش ەتەتىن «سوڭعى ۇكىم» دەپ اتالاتىن تولىقمەتراجدى تاريحي دراما ءتۇسىرىلدى، 23 مامىردان باستاپ وتاندىق كينوتەاترلاردا اتالعان كوركەم ءفيلمنىڭ پرەمەراسى كورسەتىلەدى.
بايعالي ەسەنالييەۆ، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، اكتەر: قۇرمەتتى مادەنيەت پەن ونەر سالاسىنداعى ارىپتەستەرىم جانە وسى مادەنيەت پەن ونەردى باعالايتىن قازاق ەلى! 21 مامىر –مادەنيەت جانە ونەر قىزمەتكەرلەرىنىڭ كاسىبي مەرەكەسىمەن قۇتتىقتايمىن. جەر بەتىندەگى بارلىق رەسۋرستاردىڭ تاۋسىلاتىن كەزى بولار، نەمەسە ءبىرىن-بىرى الماستىرار. كومىر تاۋسىلسا، اعاش بولار، اعاش بىتسە گاز بولار، كوگىلدىر وتىن قورى سارقىلسا مۇناي بولار. ءبىراق ەشنارسە ورنىن الماستىرا المايتىن نارسە بار، ول – مادەنيەت پەن ونەر. ادامزات باردا ونەر مەن مادەنيەت بار. سوندىقتان دا ۇلى حالقىمىزدىڭ ونەرى الەمدىك مادەنيەتتەردىڭ الدىڭعى قاتارىندا بولۋىن شىن جۇرەگىممەن تىلەيمىن.
اقپاراتقا سۇيەنسەك، ەلىمىزدە 73 تەاتر جۇمىس ىستەيدى، ونىڭ ىشىندە 39 دراما، 11 قۋىرشاق، 7 – جاس كورەرمەن تەاترى، 4 وپەرا جانە بالەت تەاترى. تەاتر سانى بويىنشا الماتى كوش باستاپ تۇر. الىپ شاھاردا 23 تەاتر جۇمىس ىستەيدى ەكەن. 2020 جىلى ەلىمىزدە العاش رەت 5 مادەنيەت ۇيىمىنا پرەزيدەنت جارلىعىمەن «ۇلتتىق» مارتەبەسى بەرىلدى.
ەل يگىلى ءۇشىن اتقارىلىپ جاتقان شارۋا وتە كوپ. مادەنيەت وشاقتارىن قالپىنا كەلتىرۋ، جاڭعىرتۋ، جوندەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ مەملەكەت نازارىندا. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ مادەنيەت، ونەر، عىلىم، شىعارماشىلىق ادامدارىن ىنتالاندىرۋ ءۇشىن «حالىق جازۋشىسى»، «حالىق ءارتىسى» دەگەن اتاقتاردى قالپىنا كەلتىرەمىن دەپ ۋادە بەرگەن ەدى. بىلتىر سول ۋادەسىندە تۇرىپ، جازۋشىلارىمىز بەن ارتىستەرىمىز سول اتاققا يە بولىپ، توبەلەرى كوككە جەتىپ جاتىر. مادەنيەت پەن ونەردىڭ تۋىن كوتەرىپ جۇرگەن باۋىرلارىما شىعارماشىلىق شابىت تىلەيمىن! وزدەرىنىڭ ءورشىل رۋحتارىمەن حالقىمىزدى قۋانتىپ، جاڭا تۋىندىلار جارىق كورە بەرسىن. ەلىمىز امان، جۇرتىمىز تىنىش بولسىن! مەرەكە قۇتتى بولسىن، باۋىرلار !
باقىت بەدەلحان، اقىن، ي.كرىلوۆ اتىنداعى بالالار كىتاپحاناسىنىڭ جەتەكشىسى: كىتاپحانا – قۇتحانا. اتىراۋدا وتكەن ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ ءۇشىنشى وتىرىسىندا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ ەلدە كىتاپحانا ءىسىن وركەندەتۋگە بەي-جاي قاراۋعا بولمايتىنىن ايتىپ، كوپ ۇزاماي الماتى مەن استانادا تاۋلىك بويى جۇمىس ىستەيتىن زاماناۋي كىتاپحانالار بوي كوتەرەتىنىن جەتكىزدى. پرەزيدەنت وتە دۇرىس باستاما كوتەردى. الماتى مەن استاناداعى وقىرمان ماسەلەسىنە ءمان بەرۋ جانە كىتاپحانانى قۇتحاناعا اينالدىرۋ – وتە ورىندى جانە كەزەك كۇتتىرمەيتىن دۇنيە. بۇل الماتى مەن استاناعا عانا ەمەس، بارلىق وبلىس ورتالىقتارىنا وسىنداي دۇنيە بولۋى كەرەك. ايتا كەتەرلىك، الماتىدا 27-28 كىتاپحانا بار. ونىڭ ءوزى ۇلتتىق يدەولوگيالىق نەگىزدە ەمەس. جامبىل اتىنداعى قالالىق جاسوسپىرىمدەر كىتاپحاناسى مەن س.بەگالين اتىنداعى قالالىق بالالار كىتاپحاناسىنان باسقا نە بار؟ ۇلتتىق كىتاپحانامىزدىڭ ءوزىنىڭ اتى جوق، زاتى جوق. بۇدان باسقا قالادا كىتاپحانالاردىڭ كوبىنىڭ دە اتى جوق، تەك نومىرمەن بەلگىلەنگەن. بۇل دۇرىس ەمەس دەپ ويلايمىن.
كىتاپحانا – ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ نەگىزى. سوندىقتان ءارقايسىسىنا اقىن-جازۋشىلاردىڭ اتىن بەرىپ، يدەال تۇلعاعا اينالدىرۋىمىز كەرەك. ب.سوقپاقبايەۆ اتىنداعى كىتاپحانا، ا.بايتۇرسىن ۇلى اتىنداعى ۇلتتىق كىتاپحانا، ىبىراي التىنسارين اتىنداعى كىتاپحانا دەگەن سياقتى ءبىزدىڭ ۇلى تۇلعالارىمىزدى تۇعىرىنا قوندىرىپ، تۋ قىلىپ كوتەرە ءبىلۋىمىز كەرەك. اتاق-داڭق ءۇشىن ەمەس، ۇرپاق تاربيەلەۋ ءۇشىن قاجەت. سول كەزدە وعان جان بىتەدى. جاستار دا ماقتانىشپەن، ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكپەن قارايدى. پرەزيدەنتىمىز «مەملەكەتتىك يدەولوگيا»، «ءداستۇرلى يدەولوگيا» دەپ قاداپ ايتتى. بۇل وتە وزەكتى، دەر كەزىندە كوتىرىلگەن ماسەلە. مەنىڭ قوسارىم، كىتاپحانالارعا ۇلىلاردىڭ اتىن بەرىپ، تۇلعالاردى يدەال تۇتا وتىرىپ، ۇرپاق تاربيەلەيتىن مەكتەپ قۇرۋ كەرەك.
گۇلميرا ءنالىباي، «شالقار» راديوسىنىڭ جۇرگىزۋشىسى، جۋرناليست، ق ر مادەنيەت سالاسىنىڭ ۇزدىگى: 21 مامىر – وتاندىق ونەر سالاسىندا تالماي، تىنباي ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن، حالىقتىڭ ءار كۇنىنىڭ ادەمى ءان، بي، كۇي، كەرەمەت قويىلىمدارمەن كوركەم ەتۋىنە ۇلەس قوسىپ جۇرگەن مادەنيەت قىزمەتكەرلەرىنىڭ كۇنى. سوڭعى جىلدارى ەلىمىزدە وسى مەرەكەگە ەرەكشە كوڭىل بولىنە باستاعانداي. «وسى كۇندى ءبىز تالاي جىلدار ارماندادىق، كۇتتىك» دەپ ونەر ادامدارىنىڭ قۋانىشتارىن بولىسكەنى ءالى ەسىمدە.
مادەنيەت – قوعام ايناسى. ادامنىڭ رۋحاني بايىپ، شاتتىقپەن شالقىپ ءجۇرۋى، حالىقتىڭ جان دۇنيەسىنىڭ تازا بولۋى مادەنيەت سالاسىندا ەڭبەك ەتىپ جاتقان جاندارعا بايلانىستى. ءقازىر حالىقتىڭ بوس ۋاقىتى جوق. كۇيبەڭ تىرلىكتەن شارشاعان جۇرت ءبىر ۋاقىت وزىنە كوڭىل ءبولىپ تەاترعا، قويىلىمدارعا، كونسەرتكە بارسا، جان دۇنيەسى تازارىپ، راحاتتانىپ، مول باقىتقا كەنەلىپ، ءومىردى باسقالاي سەزىنۋگە مۇمكىندىگى اشىلادى، ءبىر سەرگىپ قالادى. اسەم اۋەن –ادام جانىن تەبىرەنتەتىن، ەرەكشە كۇي كەشتىرەتىن، كوڭىل-كۇي سىيلايتىن وزگە الەم. ادەتتە، مۋزىكانى «كوڭىلدىڭ كىلتى» دەپ اتايدى. اۋەزدى ءان مەن كۇمبىرلەگەن كۇيدى تىڭداعان ادامنىڭ شارشاعانى باسىلىپ، ءبىر جاڭا لەپپەن، جاڭا دەممەن كۇش الىپ قايتادى. وسىنداي كەرەمەت كيەلى ساحنادا ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن قيىن دا قىزىق ماماندىق يەلەرىنە، ارينە، قاتتى ريزا بولاسىڭ. ويتكەنى، “ءان سالساڭ، جانىڭدى جەپ ايت”،- دەيدى عوي، ولار – ناعىز ەڭبەكتىڭ يەلەرى. بۇگىندە مەملەكەت تاراپىنان مادەنيەتكە، رۋحاني سالاعا دەگەن جاڭا كوزقاراس قالىپتاسىپ كەلە جاتقانىن، ونەر ادامدارىنا دەگەن ەرەكشە قۇرمەتتى بايقايمىز. ولاردىڭ ەڭبەكتەرى باعالانىپ جاتقانىنا قۋانامىز. ونى ءبىز ۇكىمەتتىڭ، مەملەكەت باسشىسىنىڭ قابىلداعان شەشىمىنەن كورىپ وتىمىز. ونەر ادامىنىڭ بەدەلى، ونىڭ قوعامداعى ورنى كوپ نارسەگە قاتىستى انىقتالادى عوي.
سونىڭ ءبىرى – 25 جىل ۇزىلىستەن كەيىن «حالىق ءارتىسى» اتاعى قايتا قولعا الىندى. وتكەن جىلى ۇلتتىق مەرەكە – رەسپۋبليكا كۇنى قارساڭىندا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ جارلىعىمەن ەلىمىزدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق، مادەني-رۋحاني دامۋىنا، حالىقتار اراسىنداعى دوستىق پەن ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋعا قوسقان ەلەۋلى ۇلەسى مەن بەلسەندى قوعامدىق قىزمەتى ءۇشىن ءبىر توپ ازامات مەملەكەتتىك ناگرادالارمەن ماراپاتتالدى.
«قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى» قۇرمەتتى اتاعى ەلىمىزدىڭ كورنەكتى مادەنيەت قايراتكەرلەرى، تەاتر جانە كينو اكتەرلەرى د.احيموۆقا، م.توكاريەۆ پەن د.اقمولداعا، وپەرا انشىلەرى ش.ءابىلوۆ پەن ت.كۇزەنبايەۆقا، اتاقتى انشىلەر ر.ستامعازييەۆكە، د.قۇدايبەرگەنگە جانە كۇيشى ا.ۇلكەنبايەۆاعا بەرىلدى.
ونەر ادامدارىنىڭ جالاقى ماسەلەسى دە جولعا قويىلا باستادى. مەنىڭ ءبىر ايتارىم بار، ولار مەرەكە كۇندەرى دەمالمايدى. سول كەزدەردە قوسىمشا سىياقى تاعايىندالسا، نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى. ماسەلەن، ونەر ادامدارى ءبىر كۇندە بىرنەشە جەردە كونسەرت قويۋى مۇمكىن. سوسىن ولاردىڭ ماراپاتقا ۇسىنىلۋ جاعىنا دا ەرەكشە ءمان بەرىلسە دەگەن ۇسىنىسىم بار. مۇنىڭ ءبارى ۇلكەن جۇمىس، سوندىقتان دا وسى سالادا ەڭبەك ەتىپ جاتقان بارشا ونەر يەلەرىن، ونەرپازدارىمىزدى، ءانشى، كۇيشى، بيشىلەرىمىزدى، ت.ب. كورىنبەي جۇرگەن رەجيسسەر، دىبىس رەجيسسەرى، سۋرەتشىلەر، ساحنا بەزەندىرۋشىلەر باسقا دا، مىسالى، قاراپايىم عانا ەسىكتىڭ الدىندا تۇراتىن كۇزەتشى قىزمەتكەرلەردەن باستاپ، سول ساحنانىڭ ەدەنىن جۋاتىن جاندارعا دەيىن مەن مەرەكەلەرىمەن قۇتتىقتاعىم كەلەدى!
ناعىز ەڭبەك – سىزدەردىكى! اركەز شابىتتارىڭىز شارىقتاي بەرسىن، شارشاماڭىزدار! اللا سىزدەرگە ءتوزىم، كۇش-قۋات بەرسىن! جارقىراي بەرىڭىزدەر! مەن جۋرناليستيكا، راديوجۋرناليستيكا سالاسىندا 20 جىلدان بەرى ەڭبەك ەتىپ كەلەمىن. كوپتەگەن كونسەرتتەردى جۇرگىزەمىن، سەناريي جازامىن، ۇيىمداستىرۋشىمىن. مەن دە وسى سالانىڭ ءبىر ادامىمىن دەسەم، ارتىق ايتقانىم ەمەس. سوندىقتان دا، بۇل مەنىڭ دە مەرەكەم. كونسەرت جۇرگىزۋ بارىسىندا مەن سونداي ءبىر كەرەمەت باقىتقا بولەنەمىن. ءبىر كونسەرتتى ۇيىمداستىرۋ بارىسىندا كورەرمەننىڭ ىقىلاسىن، لەبىزىن ەستىسەم، ءتىپتى باقىتتى بولا تۇسەم. سوندىقتان دا، مەرەكە-مەرەكەگە جالعاسا بەرسىن دەيمىن. وسى جۋرناليستيكا جانە مادەنيەت سالاسىن قاتار الىپ جۇرگەن ەڭبەگىم ەلەنىپ، وسىدان 5 جىل بۇرىن “ق ر مادەنيەت سالاسىنىڭ ۇزدىگى” دەگەن توسبەلگى الدىم. مۇنىڭ ءبارى قازاعىمنىڭ ونەرى ءۇشىن، قازاعىمنىڭ كوڭىل-كۇيى ءۇشىن دەپ ويلايمىن.
