روزا مۇقانوۆا[/caption]
ۇلتتىق مىنەز! كوبىنە ونى زيالى قاۋىم اراسىنان ىزدەيمىز. ال، زيالىلار كىمدەر دەسەك، ءتىلى مەن ءدىلىن ساقتاپ قالۋدا وزدەرىن قۇربان ەتكەن الاشتىڭ نامىستى ازاماتتارىمەن بىرگە، مادەنيەت پەن ونەردىڭ وزىق ويلى قايراتكەرلەرىنايتۋعا بولادى. قاشاندا ۇلى ءىستىڭ باسىن تىنىشتىقپەن، سوڭىندا شاتتىقپەن بىتىرەتىن، ىرىلىگى مول كىسىلەردى ءوز اينالاڭنان ىزدەيتىنىڭ دە راس. اردىڭ ءىسى ارزانداپ بارا جاتقان مىنا زاماندا، ونداي پاراساتتى جانداردىڭ ءوز ورتاڭدا سيرەپ بارا جاتقانداي كورىنەرى تۇكتە جاسىرىن ەمەس.ءبىراق، بۇل جاعىنان مەنىڭ ايىم وڭىنان تۋدى دەپ باتىل ايتا الامىن.
مەن، جازۋشى-دراماتۋرگ روزا مۇقانوۆانى مۇحتار اۋەزوۆ اتىنداعى اكادەميالىق دراما تەاترىندا بولات اتابايەۆتىڭ رەجيسسۋراسىمەن قويىلعان «ماڭگىلىك بالا بەينە» اتتى شىعارماسى ارقىلى تانىدىم. تاعدىردىڭ تالكەگىنە تۇسكەن بەيكۇنا ءلايلا قىزدىڭ اۋىر ءحالى مەنى قاتتى تولقىتتى. اتالمىش قويىلىمدى قانشا رەت تاماشالاسام دا كوزىمە جاس الماي كەتە المايتىنمىن.قويىلىمدى كورگەن سايىن، تابيعات زاردابىنان جاپا شەككەن تالاي بالالاردىڭ مۇشكىل تاعدىرىن ءبىر كەيىپكەردىڭ بويىنا سيعىزىپ، شەبەر شىعارمانى قالاي تۋدىردى ەكەن دەپ ءار جولى تەرەڭ ويدا قالاتىنمىن. تالاي جانداردى اسا اۋىر حالدە قالدىرعان سول ءبىر قارعىس اتقىر سەمەي پوليگونىنىڭ قاسىرەت-قايعىسى ەدى. اياق-قولى وسسە دە، جاس بالانىڭ تۇر-الپەتىن ساقتاپ قالعان ءجاسوسپىرىم قىزدىڭ ايانىشتى ءجۇزى سەزىمتال جازۋشىنىڭ جان-دۇنيەسىن قوزعاماۋى استە دە مۇمكىن ەمەس ەدى-اۋ! اتوم سىناقتارىنان قارا جامىلعان پوليگون قۇرباندارىنىڭ ءومىرىن عانا ەمەس، كۇللى ادامزاتتىڭ مۇڭ-شەرىن اۋدارىستىرار ۇلكەن تۋىندى تەك، ەل-جۇرتىنىڭ جان ايقايىن بۇكىل بولمىسىمەن ۇعا الاتىن زەرەك قالامگەردىڭ قولىنان كەلەر كۇردەلى دۇنيە.
تاۋەلسىزدىكتەن كەيىنگى جىلدارى ۇلتتىق دراماتۋرگيادا ءومىردىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن كوتەرگەن ءا.تارازي، د.يسابەكوۆ، س.بالعابايەۆ، ب.مۇقاي، ت.احمەتجان، ش.مۇرتازا، ق.ىسقاق، ي.ساپارباي، ت.ابدىك ت.ب قالامگەرلەر زامانداستارى تاپ بولعان ءومىر قۇبىلىستارىن ءارتۇرلى اسپەكتىدە قاراستىردى.
كىسى جالىقتىراتىن جاتتاندى سارىندا جازىلعان شىعارمالارعا ابدەن اۋەس بولىپ العان رەجيسسەرلەرىمىز «دراماتۋرگتەر جوق، جازبايدى» دەپ، دامىلسىز دابىل قاعا بەرمەي، جوعارىدا اتالعان ءتاۋىر دۇنيەلەرگە تۇيسىك-تانىممەن كوز سالسا دۇرىس بولار ەدى.
ءالى دە قوعامدىق دەرتكە اينالعان كەلەڭسىز جاعدايلاردى شامالارى جەتكەنشە قاعازعا ءتۇسىرىپ جاتىر. سول ارداقتى اعالارىنىڭ قاتارىندا روزا مۇقانوۆا دا قوعامىمىزدىڭ تولعاقتى ماسەلەلەرىنە دەر كەزىندە ءۇن قوسىپ، بۇگىنگى كۇننىڭ وتە ءزارۋ تاقىرىپتارىن باتىل قوزعاۋدا. اتاپ ايتساق، «مىسىقتار پاتشالىعى»، «شاتىر استىنداعى مەن»، «مۋزا»، «سەن» اتتى درامالارى ادامداردى سىن تەزىنە سالار بار شىندىعىمەن اتويلاعان ۋىتتى پەسالار. "مىسىقتار پاتشالىعى" مەن "شاتىر استىنداعى مەن" پەسالارىندا بيلىك ماڭىنداعى مانساپقورلىق، سىبايلاستىق، كورە الماۋشىلىق، جادىگويلىك، ەكى جۇزدىلىك، ساتقىندىق دەگەن كەسەلدى دەرتكە ۇرىنعان ناۋقاس جاندار كەيىپىن شەبەر بەينەلەيدى. قوعامدا ادام قانداي ءىس اتقارسا دا، سوڭىندا ونىڭ وزدەرىنە نە يگىلىك، نە ىندەت بوپ قايتارىن دراماتۋرگ شىعارمالارىنان اڭعارۋ اسا قيىن ەمەس. وسىنداي، ىشكى قايشىلىقتارى ۇشقىر دراماتيزمگە مول وتكىر پەسالاردىڭ ساحنادا سالتانات قۇرا الماي جۇرگەنىنە تاڭىمىز بار. كىسى جالىقتىراتىن جاتتاندى سارىندا جازىلعان شىعارمالارعا ابدەن اۋەس بولىپ العان رەجيسسەرلەرىمىز «دراماتۋرگتەر جوق، جازبايدى» دەپ، دامىلسىز دابىل قاعا بەرمەي، جوعارىدا اتالعان ءتاۋىر دۇنيەلەرگە تۇيسىك-تانىممەن كوز سالسا دۇرىس بولار ەدى.
قازىرگى قازاق پروزاسىندا روزا حانىمنىڭ قارىمدى قالامىنان تۋعان “تۇتقىن”، «مۇڭ»، “پاتشا قاتىن ۋ”، “مۇقاعالي”، “قۇبىجىق”، «كۇنا» سەكىلدى تاعى دا باسقا اڭگىمەلەرىنەن تەنتەك بولا تۇرا تەكتىلەردى، اقىماق بولا تۇرا اقىلدىلارعا مۇرنىن شۇيىرە قارايتىن قىزعىلىقتى كەيىپكەرلەر تاعدىرىنا سەلسوق قاراي المايسىز. كەز كەلگەن جازۋشى ءوز كەيىپكەرىن ءوزىنىڭ بيىك تالعامىنان وتكىزىپ، وعان وزىنشە مىنەز-قۇلىق، قيمىل-ارەكەت بەرىپ، ءارت ۇلى تاعدىر سىيلاپ، جان بىتىرەدى. ءوزىنىڭ مەنىن وزگەدەن جوعارى قوياتىن اڭگىمەلەرىندە جازۋشى ادام ءومىرىنىڭ وزگەشە قىرلارىن فيلوسوفيالىق تۇيىندەر ارقىلى شەشۋگە تىرىسادى. ءوز قاتەسىن مويىنداپ، ونى جويۋعا بەت بۇرماۋى، بىلمەگەندى بىلە تۇرا، بىلۋگە تالپىنباعانى – ادامنىڭ كەمشىلىگى ەمەس، ونىڭ ساۋاتسىزدىعى، ناعىز ناداندىعى ەكەنىن ءوز تۋىندىلارىندا باسا كورسەتەدى.
«سۇلۋ ونەر جالقاۋلاردىڭ قانجىعاسىندا قور بولماۋى ءتيىس، كوركەم ادەبيەت ولارعا جات دۇنيە»، – دەپ بەكەم وي تۇيگەن قالامگەردىڭ باتىل پىكىرىمەن كەلىسپەسكە شارامىز جوق. سەبەبى، بىلىكتى مامان قاي سالادا جۇمىس جاساسا دا وزىندىك قولتاڭباسىن قالدىرۋعا قارقىندى ەڭبەك ەتەرىن كىم بولسا دا بەلسەنە قۇپتايدى. «وي ءتۇبىن قوپسىتىپ، قوپارىپ، تەرەڭدەي ءتۇسۋ ارقىلى ءومىردىڭ تابيعي قالپىن شىعارمادا شىنايى كورسەتە العانىڭ – ماقساتىڭا جەتكەنىڭ»، - دەيدى روزا قاجىعالىم قىزى. كەز كەلگەن ونەر ادامى شىعارماشىلىق جۇمىستا شابىتتانۋى ءتيىس ەكەنىن ايقىن تۇسىنەر جازۋشى كۇندەلىكتى ءوز تىرشىلىگىندە دە ۇنەمى شىعارماشىلىق كوڭىل-كۇي ۇستىندە جۇرەرىن ءجيى اڭعاراسىز. روزا ءوز بويىنداعى بار قابىلەتى مەن ادالدىعىن ادەبيەتىمىز بەن مادەنيەتىمىزدىڭ قاينار قازىناسىنا، اسىل قورىنا ارنارى كوزى اشىق جانعا ايدان انىق.
[caption id="attachment_8368" align="alignright" width="430"]
كەز كەلگەن جازۋشى ءوز كەيىپكەرىن ءوزىنىڭ بيىك تالعامىنان وتكىزىپ، وعان وزىنشە مىنەز-قۇلىق، قيمىل-ارەكەت بەرىپ، ءارت ۇلى تاعدىر سىيلاپ، جان بىتىرەدى.[/caption]
ونەر جولى – يماندىلىق جولى. ونەردە ءوز كاسىبىڭە ادال بولعانىڭ ءجون. ر. مۇقانوۆا دا وسىناۋ ىزگى ويلارىن جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا ادامدىقتا دا، ماماندىقتا دا ادال بولۋ ىزگىلىكتەرىن بويىنا ءسىڭىرىپ، كوكەيىنە قوندىرىپ، ومىردە دە، ونەردە دە العا ورلەۋدى مۇرات تۇتادى. «ونەردى سۇيمەگەننىڭ ونەگەسى ىلگەرى باسپايدى» دەمەكشى، روزا رۋحاني بايلىقتى يگەرۋ جولىندا كوركەم شىعارمانى دامىتۋ قيسىندارىن كەمەڭگەرلىكپەن جۇزەگە اسىرىپ كەلەدى. وزىنەن كەيىنگى ادەبيەتكە، سونىڭ ىشىندە، دراماعا شىن بەرىلىپ، شىنايى جۇمىس ىستەيتىن، كاسىبىنە ادال، العىر جاستاردىڭ قاتارى كوبەيە تۇسسە دەگەن ىزگى تىلەگى بار. ويتكەنى، دراما زاڭدىلىقتارىنىڭ نەگىزىن بىلمەگەن ادام ساۋاتسىز، ياعني ول ءنارلى دە ماعىنالى، ادەبي تۇرعىدا تەرەڭ تۇلعا جاساي المايتىنىن جاقسى تۇسىنەدى. سوندىقتان، ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتىندە «كينوتەلەدراماتۋرگيا» مامانداندىعى بويىنشا وزىنەن ءدارىس تىڭداپ جۇرگەن ءتول شاكىرتتەرىنە بىلىم-تاربيەسىمەن بىرگە، ونەگەلى ونەر تۋىن بيىك ۇستاپ، شىنايى شەبەرلىك شىڭىنا ورلەۋلەرىنە بەك اتسالىسىپ ءجۇر. باق-داۋلەت - ەڭبەكشىلگە اعىپ، ەرىنشەككە تامىپ كەلەتىنىن ءوزىنىڭ عيبراتتى وي-تۇجىرىمدارىمەن ولاردىڭ بويلارىنا سىڭىرۋدە. بولاشاق مامانداردىڭ جان-دۇنيەلەرىندەگى ءقايسىبىر تاڭعاجايىپ تولعانىستارىن ونەر جولىنا باعىشتاۋلارىنا سەبەپكەر بولىپ جۇرگەنى وزىنەن كەيىنگى جاس ۇستازدار قاۋىمىنا ۇلكەن ونەگە.
«جاقسىلىققا ۇلگى كورسەتىپ جەتپەسە، ۋاعىز ايتۋمەن جەتۋ قيىن» دەمەكشى، «ونەرتانۋ» كافەدراسىنا قارايتىن قىزمەتكەرلەردىڭ دەنى جاستار بولعاندىقتان، روزا قاجىعالىم قىزى سىندى قۇرمەتتى ۇستازدارعا قاراپ بوي، وي تۇزەيتىنىمىز راس. ونىڭ اڭعارىمپازدىلىعى، اقىلعا سالىپ اسىقپاۋى، سابىرلى ارەكەتى، ءار نارسەنىڭ بايىبىنا بارماي شەشىم ايتپايتىن بايسالدىلىعى ياعني سىپايىلىق ءتارىزدى ادەپ نىشاندارىن كورسەتەتىن ۇلتتىق مىنەزى بىزدەرگە قاشاندا ۇلگى. اينالاسىنا كول-كوسىر كوركەمدىك قۇياتىن مۇنداي مىنەزدەن سەزىمتال جاستار قاشاندا عيبرات الادى. ءتىپتى، مىنا تىرشىلىكتە بولماي تۇرمايتىن جۇيكەڭدى قۇرتۋعا دايار قيىن-قىستاۋ شاقتاردا (ساباق بارىسىندا) ۇجىم اراسىندا سىر بەرمەس سابىرلىلىعى، ۇستامدىلىعى وزگە ارىپتەستەرىنە دە وي سالار عاجاپ قۇبىلىس دەرسىز. ادامعا ادەتتە تەز جۇعاتىن ءىشتارلىق، مەنمەندىك، تاكاپپارلىق، كورەالماۋشىلىق مىنەزدەردەن الىس ءجۇرۋىمىزدى، كىسىگە ابىروي اپەرمەيتىن سول جايسىز داعدىلارمەن ۇنەمى كۇرەسىپ وتىرۋىمىزدى ەسىمىزگە سالىپ جۇرەدى.سوندىقتان دا، ماعىنالى ىستەن گورى، ۇساق-تۇيەك تىرلىكتەرگە سۇرانىپ تۇرار مىناداي سۋسىمالى زاماندا ۇستاز روزانىڭ ادامي قاسيەتتەرىن ساقتاپ قالۋداعى بەلسەندىلىگى ونىڭ كىسىلىك بەينەسىن كەمەلدەندىرە تۇسكەندەي.
«سولار كۇن، اي، جىلداردىڭ وتكەنىنە قۋانادى، ءبىراق وزدەرىنىڭ «اجال قۇشاعىنا» جاقىنداي تۇسكەنىنە تيتتەي دە ءمان بەرمەيدى، ءسۇيتىپ، قولىنان كەلە تۇرا ءبىر جانعا پايداسىن تيگىزبەي، اتاق، ءمانساپ، اقشا دەپ ءجۇرىپ، قالاي كوز جۇمعاندارىن دا اڭعارماي قالادى-اۋ»، - دەپ، ءارجولى تەرەڭ كۇرسىنىپ قويادى قارىمدى قالامگەر.
قازاقتىڭ دالاسىنداي شەگى مەن شەتى جوق ۇلانعايىر ونەر الەمىندە ءبىر ءوزىنىڭ عانا اتاق-داڭقى دۇركىرەپ تۇرعانىن قالايتىن، وزگەنى مويىنداعىسى كەلمەيتىن ءوزىمشىل دە تاكاپپار پەندەلەردىڭ ءار جەردە قىلاڭ بەرەر جىمىسقى ارەكەتتەرىنە باياعىدان-اق تىكسىنە قارايتىن جازۋشىنىڭ ءقازىر ءبارى اشىق، كىسىنىڭ اۋىزى بارا بەرمەيتىن سۇمدىق ىستەردىڭ تۋرا ءوزىنىڭ كوز الدىندا قاساقانا ءوتىپ جاتقانىنا جانى جاسىعانداي بولادى. ار-ۇياتتارىنا داق ءتۇسىرىپ جۇرگەن ارسىزداردىڭ ەتەك جايا باستاعان ارام تامىرىن بۇگىن بالتامەن شاپپاسا، ەرتەڭ «ار»، «ۇيات» دەگەن جاقسى قاسيەتتەردىڭ تۇبىرىمەن جوعالماسىنا كىم كەپىل دەگەن كۇدىكتى ويلارىنىڭ بارىن دا جاسىرمايدى. «سولار كۇن، اي، جىلداردىڭ وتكەنىنە قۋانادى، ءبىراق وزدەرىنىڭ «اجال قۇشاعىنا» جاقىنداي تۇسكەنىنە تيتتەي دە ءمان بەرمەيدى، ءسۇيتىپ، قولىنان كەلە تۇرا ءبىر جانعا پايداسىن تيگىزبەي، اتاق، ءمانساپ، اقشا دەپ ءجۇرىپ، قالاي كوز جۇمعاندارىن دا اڭعارماي قالادى-اۋ»، - دەپ، ءارجولى تەرەڭ كۇرسىنىپ قويادى قارىمدى قالامگەر.
ارينە، جازۋشىلاردا ەت پەن سۇيەكتەن جاراتىلعان جاندار. ولاردىڭ دا عۇمىرىندا ورلەۋ، قۇلازۋ، قۇلدىراۋ بولادى. ويتكەنى بۇل - ءومىر. جازۋشى روزا دا سول قيلى زاماننىڭ قيىندىقتارىنا شىداس بەرىپ، سىن تەزىمەن ءار ءىستىڭ وڭ شەشىمىن تاۋىپ جۇرگەندىكتەن دە بۇگىنگى تۇلعالىق دارەجەگە جەتىپ وتىر. ءبارىمىز اقىلدى بولماساق تا، اقىماقتان بەزەتىندەي تۇيسىگىمىز بولسىن دەپ، ار-ۇياتىنىڭ تازالىعىن ساقتاپ، ادال عۇمىر كەشۋدى ماقسات تۇتۋ جولىندا. مايدا تىرلىكتەردىڭ ماڭايىنا دا جۋىمايتىن روزا قاجىعالىم قىزى سونىسىمەن دە بىزدەرگە باعالى.
ايزات قادىرالييەۆا
تەاترتانۋشى
