قوناقتار ينستيتۋتتىڭ باس ديرەكتورى سەرىك كەنەنبايەۆتىڭ باسشىلىعىمەن ەگىس القاپتارىن ارالادى. ءوز كەزەگىندە قازاق ەگىنشىلىك جانە وسىمدىك شارۋاشىلىعى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ باس عىلىمي قىزمەتكەرى، اكادەميك راحىم ورازالييەۆ ءوسىپ تۇرعان بيدايدىڭ ءتوزىمدى ءارى مول ءونىم بەرەتىن سۇرىپتارى جايىندا قىزىقتى باياندادى.
– جەر بەتىندە شيكىزاتتىڭ ءبارى دە كۇندەردىڭ-كۇنىندە سارقىلۋى مۇمكىن. جەر-انانىڭ ادامدارعا بەرگەن ىرىزدىعىنىڭ ىشىندە بيداي عانا ماڭگىلىك قاجەتتىلىك بولىپ قالادى. ءبىز جوعارى تەحنولوگيالى ءوندىرىس قاتارىن كوبەيتە وتىرىپ، ەگىن شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا باسا ءمان بەرۋدەمىز، – دەدى.
عالىم ءوز جۇمىسىندا جەردىڭ ءوز قۇنارى مەن تابيعي تىڭايتقىشتاردى پايدالانۋدى ءبىرىنشى كەزەككە قويادى. «الەمنىڭ دامىعان ەلدەرى حيميالىق تىڭايتقىشتاردان باس تارتۋدا. ولاردا مەملەكەت تاراپىنان بەرىلەتىن سۋبسيديا نەگىزىنەن وسى سالاعا باعىتتالعان. بۇل قازاقستان ءۇشىن دە وزەكتىلىگىن جوعالتقان ەمەس»، – دەيدى ول.
بۇگىنگە دەيىن ينستيتۋت عالىمدارى ءداندى داقىلداردىڭ 116 جاڭا سۇرىبىن شىعارىپ، وندىرىسكە ەنگىزگەن. ولاردىڭ 85 سورتى تەك قانا بيدايعا قاتىستى. دالامىز كەڭ، ەگىس القاپتارى ەسەپسىز بولعانىمەن قازاقستان جەرى ءقاۋىپتى ەگىنشىلىك ايماعى بولىپ سانالادى. سەبەبى، بىزدە سۋارمالى ەگىستىك كولەمى ەسەپتەۋلى، كوكتەن تۇسەتىن ىلعال دا ءار جىلدارى ءارقالاي. سوندىقتان بيدايدىڭ قۋاڭشىلىققا ءتوزىمدى بولىپ، مول ءونىم بەرەتىن ءتۇرىن شىعارۋعا عالىمدارىمىز كۇش جۇمساپ كەلەدى.
وسى ورايدا، ينستيتۋت القاپتارىندا شىعارىلعان بيدايدىڭ جاڭا سۇرىپتارى ىلعال از بولعان جىلداردىڭ وزىندە ءار گەكتاردان 18-22 سەنتنەر ءونىم بەرۋگە قابىلەتتى. بۇل ءوندىرىس رەنتابەلدىلىگىن قامتاماسىز ەتۋگە جەتكىلىكتى كورسەتكىش. ال، ىلعال قالىپتى بولعان جاعدايدا 40 سەنتنەر ورتاشا ءتۇسىم الىنسا، قار قالىڭ ءتۇسىپ، جاڭبىر مول جاۋعان جىلدارى 55 – 60 سەنتنەر ءونىم الۋعا مۇمكىندىك بار. مىسالى، جاۋىن-شاشىن مول بولعان بيىلعى جىلى بيدايدىڭ كەيبىر سۇرىپتارىنان 60-65 سەنتنەردەن استىق جينالادى دەپ كۇتىلۋدە.
ينستيتۋت جۇمىسىنىڭ پارمەندىلىگى – مۇندا شىعارىلعان بيدايدىڭ 80-نەن استام جاڭا سۇرىپتارى الەمنىڭ 11 مەملەكەتىندە ءوسىرىلىپ جاتقانىنان بايقاۋعا بولادى. جىلدان-جىلعا قىزىعۋشىلىق تانىتقان ەلدەردىڭ قاتارى ارتىپ كەلەدى.
ال وزىمىزدە، وزگە وبلىستاردى ايتپاعاندا جەتىسۋ جەرىندە 26 جاڭا سۇرىپ كەڭىنەن پايدالانىلۋدا. سونىڭ ىشىندە «قاراساي»، «ستەكلوۆيدنايا – 24»، «بوگارنايا» دەگەن سۇرىپتاردىڭ ساپاسى جوعارى، ماكارون وندىرىسىندە پايدالانۋعا وتە قولايلى بولىپ تۇر. ايتسا ايتقانداي، بىتىك ءارى بيىك بولىپ بوي كوتەرگەن بيداي القابى قاراعان ادامنىڭ كوزىن تويعىزىپ، كوڭىلىن وسىرەتىندەي. ءار شالعايدان كەلگەن قوناقتار ءار سۇرىپ جايلى مالىمەتتەر الىپ، ونى ءوسىرۋدىڭ جاي-جاپسارىن ءبىلىپ جاتتى.
سەمينارعا قاتىسۋشىلار ءداندى بۇرشاق داقىلدارى وسىرىلەتىن القاپقا ات باسىن تىرەگەن. جالپى، ەگىنشىلىككە قاتىستى بارلىق باعىتتا جۇمىس جۇرگىزەتىن ەلىمىزدەگى بىرەگەي عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ قامتيتىن سالاسى كەڭ ەكەنىنە وسى جولى كوزىمىز جەتە تۇسكەن. بۇل جەردە بيدايدىڭ، تارىنىڭ، ارپانىڭ، س ۇلىنىڭ، جۇگەرى مەن قىزىلشانىڭ اۋدانداستىرىلعان سۇرىپتارىن شىعارۋمەن قاتار، ءداندى-بۇرشاق داقىلدارىنىڭ ساپالى ءارى ءتوزىمدى تۇرلەرىن زەرتتەۋ جولعا قويىلعان.
بولەك-بولەك تەلىمدەردە ءوسىپ تۇرعان سوفلور، سويا، نوقات، جۇمىق، مايبۇرشاق، قاراقۇمىق سياقتى ونىمدەر كىمدى دە بولسا قىزىقتىرارلىقتاي. مۇنداعى جۇگەرى القابىنداعى مويىندارىن كوككە ءسوزعان دالا ارۋىنىڭ، جەتىسۋ جەرىندە ەجەلدەن وسىرىلەتىن قانت قىزىلشاسىنىڭ جاڭا سۇرىپتارى جەرمەن جۇمىس جاسايتىن شارۋاجاي جۇرتشىلىقتىڭ مۇددەلىلىگىن تۋعىزۋعا ءتيىستى.
الەمدىك عىلىمي قاۋىمداستىقتىڭ ءبىر جەتىستىگى رەتىندە باعالاناتىن – «ترەتيكالە» ءونىمى – ءححى عاسىردىڭ داقىلى اتاعىنا يە بولعان. بيداي مەن قارا بيدايدى بۋدانداستىرۋ ارقىلى الىنعان بۇل داقىل نەگىزىنەن مال ازىعى رەتىندە جانە ديەتالىق تاعام دايىنداۋدا پايدالانىدادى. ءبىر گەكتار القاپتان 100 سەنتنەرگە دەيىن ءونىم بەرەتىن ترەتيكالە بۇدان الدەقايدا از شىعىم بەرەتىن ارپانىڭ ورنىن الماستىراتىن مۇمكىندىككە يە. ينستيتۋتتا ونىڭ 10-عا تارتا سۇرىبى وسىرىلۋدە.
كۇن تارتىبىنە ەنگىزىلگەن «رەسپۋبليكالىق تۇقىم ءوندىرۋشى شارۋاشىلىقتاردىڭ اسسوسياسياسى» قۇرىلتاي شارتىنىڭ جوباسىمەن ينستيتۋت ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى شىنبولات رسالييەۆ تانىستىرىپ، جينالعان قاۋىمنىڭ ۇسىنىس ەسكەرتپەلەرىن ەسكەرە كەلىپ، اتالعان بىرلەستىكتى قۇرۋ جايىندا مەموراندۋم قابىلداندى. ەلىمىزدىڭ ءار شالعايىنان كەلگەن ماماندار مەن شارۋا قوجالىقتارىنىڭ باسشىلارى وزدەرىن تولعانتقان ماسەلەلەرگە قاتىستى سۇراقتارىن قويىپ، تۇششىمدى جاۋاپ تا الىپ ۇلگەرگەن. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، بۇل باسقوسۋدىڭ ەلىمىزدىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىن، سونىڭ ىشىندە ەگىنشىلىكتى جامىتۋعا قوسار ۇلەسى قوماقتى بولادى دەگەن سەنىممەن تارقاستىق.
قۋات قايرانبايەۆ،
قاراساي اۋدانى، الماتى وبلىسى.
سۋرەتتى تۇسىرگەن اۆتور.
