باستاپقى ستراتەگيا بىلاي بولعان...
ارينە، بۇل مىندەتتەردىڭ بارلىعىن ءتيىمدى جۇزەگە اسىرۋ كوبىنە جان-جاقتى ويلاستىرىلعان زاڭنامالىق بازاعا بايلانىستى. ال قازاقستان جاستارىنىڭ وسى باعىتتاردا ىلگەرىلەۋى ءۇشىن قانداي شارالار قولعا الىنعان، قۇقىقتىق مۇمكىندىكتەر قاراستىرىلعان با، جالپى ەل ەرتەڭىنە دەگەن سىندارلى كوزقاراس قالىپتاسقان با؟
بۇل سالاداعى العاشقى نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكت – 1991 جىلعى 28 ماۋسىمداعى «قازاق كسر-دەگى مەملەكەتتىك جاستار ساياساتى تۋرالى» زاڭى بولدى. ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، بۇل ەكونوميكانىڭ ءبىر تۇرىنەن ەكىنشى تۇرىنە كوشۋدى كورسەتەتىن.
بۇل قۇجاتتا دەموكراتيالىق، اشىقتىق قاعيداتتارى دا قامتىلعان ەدى. ارينە، جاستاردى دامىتۋدىڭ ماڭىزدى باعىتتارىن ايقىنداعان وزەكتى جانە دەر كەزىندە قابىلدانعان زاڭ بولدى.
ەلىمىزدىڭ ودان ءارى دامۋىن ايقىنداعان تاعى ءبىر ماڭىزدى تۇجىرىمدامالىق قۇجات قازاقستاننىڭ 2030 جىلعا دەيىنگى دامۋ ستراتەگياسى بولدى. تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ باستاماسىمەن جازىلعان بۇل قۇجات ءالى دە وزەكتىلىگىن جويماعان باسىم ماقساتتاردى قامتيدى. ونىڭ ىشىندەگى جاستار ساياساتىنا قاتىستى بولىمدە وسكەلەڭ ۇرپاققا، سونداي-اق جاس وتباسىلارعا بارىنشا نازار اۋدارۋ ۇسىنىلادى.
ودان كەيىنگى قۇجات 1999 جىلى 28 تامىزدا بەكىتىلگەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جاستار ساياساتىنىڭ تۇجىرىمداماسى. وندا جاستاردىڭ بويىندا وتانسۇيگىشتىك سەزىمدى قالىپتاستىرۋ، ولاردىڭ ادامگەرشىلىك-رۋحاني دامۋى؛ ەڭبەك، ءبىلىم جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى قۇقىقتاردى قامتاماسىز ەتۋ؛ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق قاجەتتىلىكتەردى جۇزەگە اسىرۋ، ينتەللەكتۋالدىق جانە فيزيكالىق دامۋى ءۇشىن جاعداي جاساۋ؛ قوعامدىق باستامانى قولداۋ جانە ىنتالاندىرۋ؛ حالىقارالىق مادەني، ەكونوميكالىق، عىلىمي جانە ءبىلىم بەرۋ پروسەستەرىنە قاتىسۋ سىندى ماڭىزدى باستامالاردىڭ ورىندالۋ جولدارى كورسەتىلگەن.
تۇجىرىمدامانىڭ نەگىزگى باعىتتارىن ىسكە اسىرۋ ماقساتىندا 2001 جىلى 2003-2004 جىلدارعا ارنالعان «قازاقستان جاستارى» باعدارلاماسى بەكىتىلدى. ءىس-شارالار جوسپارىندا جۇمىسسىز جاستارعا ارنالعان بوس ورىندار جارمەڭكەلەرىن وتكىزۋ، بيزنەس-ينكۋباتورلار مەن ارنايى ۆەب-سايتتار قۇرۋ، جاستاردىڭ جاي-كۇيى تۋرالى مەملەكەتتىك ەسەپتى جاريالاۋ جانە سول سياقتى جاڭا فورماتتار ەنگىزىلدى.
سەرپىن الدى، سەڭ قوزعالدى
جاستار ساياساتىن كەيىننەن جۇزەگە اسىرۋعا نەگىز بولعان 2004 جىلعى 7 شىلدەدەگى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەملەكەتتىك جاستار ساياساتى تۋرالى» زاڭ سالانىڭ دامۋىنا تىڭ سەرپىن بەردى. جاڭا باستامالاردى ىنتالاندىرىپ، جاستاردىڭ وسۋىنە ىقپال ەتتى. سالادا سەڭ قوزعالىپ، ىلكىمدى ىستەر قولعا الىندى. سونىمەن قاتار، نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق اكت جاستاردى جەكە الەۋمەتتىك-دەموگرافيالىق توپقا بولۋگە، ولارعا بەلگىلى ءبىر الەۋمەتتىك قۇقىقتار مەن مەملەكەتتىك كەپىلدىكتەر بەرۋگە مۇمكىندىك بەردى. جاستاردىڭ جاس شەگى 14 پەن 29 ارالىعىندا بەلگىلەنىپ، بەكىتىلدى.
2005 جىلدىڭ 9 قىركۇيەگىندە جاستار ساياساتىنىڭ 2005-2007 جىلدارعا ارنالعان باعدارلاماسى بەكىتىلدى. ونىڭ ماقساتتارى مىنالاردى قامتىدى: جاستاردىڭ الەۋمەتتىك باعدارلانعان ءىس-شارالارىن وتكىزۋ؛ جاستاردىڭ رۋحاني، مادەني-اعارتۋشىلىق، كاسىپتىك دامۋى مەن فيزيكالىق ىلگەرىلەۋى ءۇشىن جاعداي جاساۋ؛ ونىڭ شىعارماشىلىق مۇمكىندىكتەرىن اشۋ؛ جاستار ۇيىمدارىنىڭ الەۋمەتتەنۋى مەن جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن قاجەتتى جاعدايلار جاساۋ.
ودان ءارى قوعامنىڭ رۋحاني الەۋەتىن ارتتىرۋ ماقساتىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتارىن پاتريوتتىق تاربيەلەۋدىڭ 2006-2008 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسى ازىرلەندى. بۇل قۇجات جاۋاپكەرشىلىك سەزىمىنەن كورىنەتىن، وتانىنىڭ، قوعامىنىڭ، وتباسىنىڭ، ءوزىنىڭ يگىلىگى ءۇشىن سانالى تاڭداۋ جاساپ، ءوز بەتىنشە شەشىم قابىلداي الاتىن وڭ، شىعارماشىلىق كوزقاراسى بار ازاماتتى تاربيەلەۋدى كوزدەدى. سونىمەن قاتار، كۇش-جىگەرى مىقتى مورالدىق وزەگى بار، يكەمدى، وزگەرمەلى جاعدايلارعا وڭاي بەيىمدەلەتىن جانە جاڭا يدەيالارعا اشىق تۇلعانى قالىپتاستىرۋعا باعىتتالدى.
كەيىن، 2013 جىلدىڭ اقپان ايىندا قازاقستان ۇكىمەتى مەملەكەتتىك جاستار ساياساتىنىڭ 2020 جىلعا دەيىنگى تۇجىرىمداماسىن بەكىتتى. قۇجاتتا قازاقستاندىقتاردىڭ، اسىرەسە، وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ ەركىن الەۋمەتتىك دامۋ قۇقىعىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋ، ءوز مۇددەلەرىنە سايكەس جانە قوعام مۇددەسىن ەسكەرە وتىرىپ، شىعارماشىلىق باستاماشىلىق جاساۋ سياقتى باسىم مىندەتتەر ايقىندالدى.
2015 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «مەملەكەتتىك جاستار ساياساتى تۋرالى» زاڭىنا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلدى. ونى جۇزەگە اسىرۋ اياسىندا ايماقتارداعى جاستار رەسۋرستىق ورتالىقتارىنىڭ قىزمەتىن، رەسپۋبليكالىق جانە وبلىستىق جاستار فورۋمدارىن وتكىزۋدى رەتتەيتىن ءبىرقاتار نورماتيۆتىك قۇقىقتىق قۇجاتتار بەكىتىلدى.
جاقىن بولاشاقتا ەنگىزىلۋى مۇمكىن بەس وزگەرىس
وسى زاڭدىق شەشىمدەردىڭ بارلىعى جاستار ساياساتى سالاسىن ودان ءارى جەتىلدىرۋگە بەرىك نەگىز قالادى. بۇل – ساراپشىلاردىڭ پىكىرى. سوڭعى كەزدەرى اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگى قولدانىستاعى «مەملەكەتتىك جاستار ساياساتى تۋرالى» زاڭعا بىرنەشە نەگىزگى وزگەرتۋلەر ەنگىزۋمەن اينالىسۋدا.
ناقتىلاپ ايتقاندا، جاستار ءۇشىن الەۋمەتتىك قىزمەتتەر تۇسىنىگىن ەنگىزۋ نازارعا الىنىپ جاتىر. ولارعا «ءبىر تەرەزە» قاعيداتى بويىنشا جاستار رەسۋرستىق ورتالىقتارىندا، ياعني ارنايى كەشەندەردە الەۋمەتتىك، پسيحولوگيالىق، قۇقىقتىق، پەداگوگيكالىق، ەڭبەك، مەديسينالىق قىزمەتتەر كورسەتەتىن بولادى. سونىمەن قاتار، وسى جاستارعا قىزمەت كورسەتۋدىڭ بارلىعىنا ارنايى ستاندارت ازىرلەنەدى.
ەكىنشى، جاستاردىڭ تۇرعىلىقتى جەرى بويىنشا جاستاردىڭ بوس ۋاقىتىن ءتيىمدى دە ساپالى ۇيىمداستىرۋعا باسا كوڭىل بولىنەدى. سونداي-اق كاسىپكەرلىك قىزمەتتى قولداۋ جانە دامىتۋ، جاستاردىڭ ءوزىن-وزى باسقارۋ جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭناماسىنا قايشى كەلمەيتىن باسقا دا الەۋمەتتىك ماڭىزى بار سالالار بويىنشا قىزمەت كورسەتەتىن زاڭدى تۇلعالار سانىن جيىلەتۋگە كۇش سالىنادى.
ءۇشىنشى، جاستار قىزمەتكەرى لاۋازىمىن ەنگىزۋ جوسپارلانۋدا. بۇل كەيىنگى بۋىننىڭ تۇلعالىق جانە الەۋمەتتىك دامۋىن قولداۋعا باعىتتالعان قىزمەتتى جۇزەگە اسىراتىن، مەملەكەتتىك جاستار ساياساتى ماسەلەلەرى جونىندەگى ۋاكىلەتتى ورگان بەكىتكەن تالاپتارعا سايكەس قاجەتتى بىلىكتىلىگى بار تۇلعا بولادى.
ءتورتىنشى، «NEET جاستارى» تۇجىرىمداماسى ەنگىزىلەدى. «بىلىمدە، جۇمىسقا ورنالاسۋدا نەمەسە وقىتۋدا ەمەس» دەگەندى بىلدىرەدى جانە وقىمايتىن، جۇمىس ىستەمەيتىن جانە بىلىكتىلىگىن ارتتىرمايتىن جاستاردى قامتيدى. بۇل وسى الەۋمەتتىك كىشى توپپەن جۇمىستى كۇشەيتۋگە ىقپال ەتۋى ءتيىس. سونىمەن قاتار، وسى تۇجىرىمدامانى زاڭنامالىق بەكىتۋ NEET ەسەپتەۋ مەن انىقتاۋدىڭ قازاقستاندىق ادىستەمەسىن ازىرلەۋگە نەگىز بولادى.
بەسىنشى، «جاستاردىڭ دامۋ يندەكسى» تۇسىنىگى قالىپتاستىرىلادى. بۇل ءبىلىم بەرۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە سالاۋاتتىلىق، جۇمىسپەن قامتۋ، ساياسي جانە ازاماتتىق بەلسەندىلىك سياقتى بەس نەگىزگى باعىت بويىنشا مەملەكەتتىك جاستار ساياساتىن جۇزەگە اسىرۋ تۇرعىسىنان جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار جۇمىسىنىڭ تيىمدىلىگىنىڭ كەشەندى كورسەتكىشى بولۋى ءتيىس.
ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، جوعارىدا اتالعان باستامالار جاس قازاقستاندىقتاردىڭ بارلىق الەۋمەتتىك كىشى توپتارىمەن جۇمىس ساپاسىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان جانە مەملەكەتتىك جاستار ساياساتى سالاسىنداعى زاڭنامانى جەتىلدىرۋگە ىقپال ەتۋى كەرەك. سونىمەن بىرگە، ونى قالىپتاستىرعان كەزدە جاستاردىڭ ءوز قالاۋى مەن قاجەتتىلىكتەرىن ەسكەرگەن ءجون. وسىلايشا، ولاردىڭ پايىمىنا ساي، مەملەكەتتىك جاستار ساياساتىن ىسكە اسىرۋدا ءبىرىنشى كەزەكتە جۇمىسپەن قامتۋعا، جاس وتباسىلاردى تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋگە، سونداي-اق جاستاردىڭ مەملەكەتتىك جاستار ساياساتىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ قولجەتىمدىلىگى مەن ساپاسىن ارتتىرۋ ماسەلەلەرىنە، پايدالى ءبىلىم بەرۋگە نازار اۋدارۋ قاجەت.
مەملەكەتتىك باعدارلامال كوزدەگەن مەجەدەن كورىنۋدە
ارنايى ۇيىمداستىرىلعان ساۋالناما قورىتىندىسىنا سايكەس، وڭىرلەر بويىنشا جاس وتباسىلاردى باسپانامەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسىن قوستاناي (48،8 پايىز)، پاۆلودار (43،1 پايىز) جانە اقتوبە (42،1 پايىز) وبلىستارىنىڭ جاس تۇرعىندارى اتاپ وتۋدە. اتىراۋ (56،3 پايىز) جانە قىزىلوردا (49،5 پايىز) وبلىستارىنىڭ رەسپوندەنتتەرى جۇمىسپەن قامتۋ ماسەلەلەرىن شەشۋ تۋرالى كوبىرەك ايتقان. ءبىلىمنىڭ قولجەتىمدىلىگى مەن ساپاسىن ارتتىرۋ ماسەلەلەرىنە باتىس قازاقستان (23،5 پايىز)، قىزىلوردا (20،4 پايىز) وبلىستارى مەن الماتى قالاسىنىڭ (20،4 پايىز) رەسپوندەنتتەرى كوبىرەك نازار اۋدارىپتى.
ساۋالناما بارىسىندا رەسپوندەنتتەرگە مەملەكەتتىك جاستار ساياساتىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ تيىمدىلىگى تۋرالى دا ساۋال قويىلعان. جاستاردىڭ 48 پايىزى جاستاردى قولداۋ مەن دامىتۋ ءتيىمدى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر دەپ جاۋاپ بەرگەن. ولاردىڭ پىكىرىنشە، مەملەكەت جاستاردى قولداۋ باعىتىندا ءبىرشاما بەلسەندى جۇمىستار اتقارۋدا، ءتۇرلى جوبالار جۇزەگە اسىرىلۋدا. ساۋالناما ناتيجەسى بويىنشا مەملەكەتتىك باعدارلامالارعا قاتىساتىن جاستاردىڭ سانى 2،3-9،9 پايىزدى قۇرايدى.
ەڭ كوپ قاتىسۋ جۇمىسپەن قامتۋعا قاتىستى باستامالاردا اتاپ ءوتىلدى. ماسەلەن، جاستاردىڭ 9،9 پايىزى «جاستار تاجىريبەسىنە»، 9،2 پايىزى «جاسىل ەل» باعدارلاماسىنا قاتىسقان.
مەملەكەتتىك باعدارلامالارعا قاتىسقانداردىڭ قاناعاتتانۋ دەڭگەيى ايتارلىقتاي جوعارى – بارلىق دەرلىك باعدارلامالار مەن جوبالار بويىنشا ول 80 پايىزدان اسادى («تولىق قاناعاتتاندىرىلدى» جانە «قاناعاتتانارلىق» دەگەن جاۋاپتاردىڭ قوسىندىسى). قاناعاتتانۋدىڭ ەڭ جوعارى دەڭگەيى «سەرپىن-2050» باعدارلاماسىنا (60،3 پايىز – تولىق قاناعاتتاندىرىلدى، 32،4 پايىز – جەتكىلىكتى قاناعاتتاندىرىلدى)، «جاسىل ەل» جوباسىنا (56،3 پايىز – تولىق قاناعاتتاندىرىلدى، 33،3 پايىز – ءبىرشاما قاناعاتتاندىرىلدى) ، «بولاشاق» حالىقارالىق ستيپەندياسىنا (64،7 پايىز – تولىق قاناعاتتاندىرىلدى، 24،7 پايىز – جەتكىلىكتى قاناعاتتاندىرىلدى) قاتىستى ايقىندالعان.
جاستار ساياساتىندا ەسكەرىلۋى ءتيىس ون جاعداي
قازىرگى قازاقستاندىق جاستاردىڭ پىكىرلەرى مەن تالاپتارىن، سونداي-اق ءارتۇرلى سوسيولوگيالىق ساۋالنامالار مەن ساراپشىلاردىڭ پىكىرلەرىن ەسكەرە وتىرىپ، جالپى العاندا، جاستار ساياساتىن قالىپتاستىرۋ كەزىندە مىنالارعا نازار اۋدارۋ كەرەك دەپ وي تۇيۋگە بولادى:
بىرىنشىدەن، وتباسى ينستيتۋتىن السىرەتىپ الماۋ قاجەت. بۇگىنگى تاڭدا وتباسىنىڭ ءداستۇرلى ەمەس تۇرلەرى – ازاماتتىق نەكە، اتا-اناسىنىڭ بىرەۋى عانا بار وتباسى، ەكىنشى ايەلى بار وتباسى، بالاسىز وتباسى (بالالى بولۋدان سانالى باس تارتۋ)، سولوگاميا (جالعىزدىقتى سانالى تۇردە تاڭداۋ، ۇزاق مەرزىمدى وتباسىلىق ومىردەن باس تارتۋ) كەڭ تارالۋدا. مۇنداي تاڭداۋدىڭ سالدارى بالالار مەن جاستار سانىنىڭ ازدىعىنا جانە حالىقتىڭ قارتايۋىنا الىپ كەلەتىنى ءسوزسىز.
ەكىنشىدەن، كورپوراتيۆتىك بيۋروكراتيادان ستارتاپتار نارىعىنا جانە فريلانس يندۋسترياسىنا كوشۋ جۇمىستارىنا بەلسەنە كىرىسەتىن ۋاقىت كەلدى. قازاقستاندا 2 ميلليونعا جۋىق ادام ءوزىن-وزى جۇمىسپەن قامتىسا، ولاردىڭ ايتارلىقتاي بولىگىن جاستار قۇرايدى. كوبىسى وزدەرىن فريلانسەر رەتىندە كورسەتەدى نەمەسە بىرنەشە جۇمىس ورنىندا ەڭبەك ەتەدى. ولار ەركىن كەستەنى، «تومەنگى جانە توبەسى جوق» شەكسىز تابىستى، كوپ تاپسىرمانى جانە ءوزىن-وزى تاربيەلەۋدى قۇرمەتتەيدى. بۇل سالادا شاشتارازدار مەن استرولوگتاردان اقپاراتتىق بيزنەسمەندەر مەن قارجىلىق كەڭەسشىلەرگە دەيىنگى كوپتەگەن ماماندىقتار ۇسىنىلعان.
ۇشىنشىدەن، جوعارى ۇتقىرلىق ۇعىمىن قالىپتاستىرۋعا نازار اۋدارۋ كەرەك. جاستار ءداستۇرلى نورمالار مەن نەگىزدەردەن ازات بولدى، ولار ءوز ەلىن، جۇمىسىن، قورشاعان ورتاسىن كەز كەلگەن ۋاقىتتا وزگەرتۋگە قابىلەتتى بولۋدى قالايدى، ولار الداعى ونجىلدىقتاردا يپوتەكاعا بايلانعىسى كەلمەيدى. قازىرگى جاستار ءوز باسپاناسىن «كەيىنىرەك» ساتىپ الۋعا بەيىم جانە ساتىپ الۋدان گورى جالعا الۋدى ءجون كورەدى.
تورتىنشىدەن، ءداستۇرلى ساياسي فورمالاردان الشاقتاۋدى تەجەگەن ءجون. Deutsche Bankء-تىڭ 2030 جىلعا ارنالعان بولجامىندا اتاپ وتىلگەندەي، «جاس ۇرپاقتىڭ ساياسي پروسەستەردەن الىستاۋ سەزىمىن ەلەۋسىز قالدىرۋعا بولمايدى»، ويتكەنى «ولار كەرى سوققى جاساي الادى». ساياساتسىزدىقتىڭ كۇشەيۋىمەن قاتار جاستاردىڭ ازاماتتىق بەلسەندىلىگى دە ارتىپ كەلەدى، بۇل ولاردىڭ قۇقىقتارى مەن مۇمكىندىكتەرىن قورعاۋ ماقساتىنداعى جاپپاي نارازىلىقتاردا كورىنەدى.
بەسىنشىدەن، ءداستۇرلى باق-قا سەنىمسىزدىكتىڭ ارتۋى الاڭداتارلىق دەڭگەيگە جەتتى. الەۋمەتتىك جەلىلەر نەگىزگى اقپارات كوزى رەتىندە ارەكەت ەتەدى، ال بەلگىلى ءبىر حاباردى تاراتۋشىنىڭ بەدەلى مەن اۋديتورياسى ماڭىزدى ءرول اتقارادى.
التىنشىدان، سيفرلاندىرۋ ۋاقىتتىڭ تالابى بولىپ تۇر. زەرتتەۋلەرگە سايكەس، 2022 جىلى بارلىق ونلاين كونتەنتتىڭ 82 پايىزى بەينە فورماتتا كوشەدى. سولاي بولدى دا. قازىرگى جاستار اراسىندا باعدارلامالاۋ تىلدەرىنىڭ ءبىرىن ءبىلۋ قالىپتى جاعدايعا اينالۋدا، ال ورتا مەكتەپ وقۋشىسى تەلەگرام-بوتتىڭ كودتاۋىن جازۋعا ابدەن قابىلەتتى. ەرتەڭ قانداي مازمۇندى تۇتىناتىنىمىزدى بۇگىن جاستاردىڭ ءوزى ايتادى.
جەتىنشىدەن، تاعامعا دەگەن جاڭا كوزقاراس قالىپتاستى. ۇيدەگى ءداستۇرلى تاعامنان باس تارتىپ، شاعىن تاعامدار مەن ازىق-تۇلىك جەتكىزۋگە كوشۋ بايقالادى، ال كەيبىر جاستار قورشاعان ورتاعا جانە جانۋارلار الەمىنە دەگەن كوزقاراسىنا بايلانىستى ۆەگەتارياندىققا اۋىسادى. قازىرگى جاستار اس قابىلداۋدى وتباسىلىق ءداستۇردىڭ ءبىر ءتۇرى رەتىندە قاراستىرمايدى.
سەگىزىنشىدەن، ءومىردىڭ قارقىنىن جەدەلدەتۋ شارالارى بەلەڭ الدى. جاستارعا وزگەرمەلى ۇردىستەر مەن ءومىردىڭ ديناميكالىق ىرعاعى ءتان. ساتىپ الۋلار ءجيى ونلاين رەجيمىندە جۇزەگە اسىرىلادى، ساياحاتتار مەن رەيستەر ارزانىراق بولدى. جەدەلدەتۋ، ءتىپتى ءسان ۇردىستەرىندە دە سەزىلەدى - تەگىس اياق كيىم، كروسسوۆكالار مەن بۋتسيلار قاتاڭ كەڭسەلەر مەن قىزىل كىلەمدەرگە ەنىپ كەتتى. اقپارات جولدا دا تۇتىنىلادى. قازىرگى جاستاردىڭ كىتاپ، جۋرنال وقۋعا ۋاقىتتارى جوق، 2-3 مينۋتتا جاڭالىقتار لەنتاسىن اقتارادى، قارىم-قاتىناس الدەقايدا جەڭىل ءارى جىلدام بولدى.
توعىزىنشىدان، ەرىكتىلىك تۋرالى جاڭا تۇسىنىك قالىپتاسىپ ۇلگەردى. ءداستۇرلى تۇردە الترۋيزم دەپ ەسەپتەلسە، بۇگىندە ول قوعامعا پايدالى قىزمەتتى ءوزىن-وزى دامىتۋ جانە مانساپتىق وسۋمەن بىرىكتىرۋگە ۇمتىلۋ رەتىندە قاراستىرىلادى. نەگىزگى ماقسات - ءوز داعدىلارىڭىزدى جانە جەكە قاسيەتتەرىڭىزدى جەتىلدىرۋ. سونداي-اق ولار ءوز تۇيىندەمەلەرىن تولتىرۋعا، جاقسى ۋاقىت وتكىزۋگە، جۇمىس تاجىريبەسىن جيناقتاۋعا جانە كاسىبي قىزمەت سالاسىنا قاتىسۋعا ەرىكتى.
ال، ونىنشىدان، مۋلتيترەندتىك نەمەسە مادەني دەليميتاسيا بويىنشا اتاۋعا بولادى. قازاقستاندىق جاستاردىڭ ءبىر بولىگى بەلگىلى ءبىر ءۇمىت پەن سەنىمگە يە، اسىرەسە امەريكاندىق ءومىر سالتى تۋرالى يدەيالاردىڭ ارقاسىندا باتىس الەمىمەن سايكەستەنەدى. باسقالارى وڭتۇستىك-شىعىس ازيا ەلدەرىنە قۇمار. مىسالى، كورەي تولقىنى (نەمەسە حالليۋ) تەلەحيكايالارمەن نەمەسە مۋزىكامەن شەكتەلمەيتىن جاھاندىق جانر. كوپتەگەن جانكۇيەرلەر كورەي كيىمىن، كوسمەتيكاسىن جانە كورەي تاعامدارىن يمپورتتاۋ نارىعىن جاسايدى. ءداستۇرلى مۋلتفيلمدەردىڭ ورنىن مانگا (كوميكس) جانە انيمە سەريالدارى باسىپ جاتىر. بۇگىنگى تاڭدا K-pop جاستاردى كيىندىرەدى، تاماقتاندىرادى جانە باعىتتايدى. ءتۇرلى مادەني سايكەستەندىرۋ كودتارىمەن قاتار، ءدىني فاكتور ماڭىزدى ءرول اتقارادى: سوڭعى جىلدارى ءداستۇرلى يسلام قۇندىلىقتارى (ورازا ۇستاۋ، جۇما كۇنى مەشىتكە بارۋ) جاستار اراسىندا تانىمال بولدى.
مەملەكەتتiك جاستار ساياساتىن قالىپتاستىرۋ كەزiندە جاستاردىڭ قاجەتتiلiكتەرiن، مۇمكىندىكتەرى مەن مۇددەلەرiن ەسكەرە وتىرىپ، ولارعا جاڭا الەۋمەتتiك جاعدايلار جاساۋ ماقساتىندا جوعارىدا اتالعان تەندەنسيالاردى ەسكەرۋ قاجەت. تيىسىنشە، دامىعان ەلدەردىڭ تاجىريبەسىنە نەگىزدەلگەن جاستار ساياساتىنىڭ جاڭا ءبىرتۇتاس تۇجىرىمداماسىن قايتا باعدارلاۋ، مۇمكىن، قۇرۋ قاجەت. قازىرگى جاستاردىڭ اعىمداعى مۇددەلەرى مەن قاجەتتىلىكتەرىن تالداۋدى ەسكەرە وتىرىپ، مەملەكەت زاڭنامالىق دەڭگەيدە حالىقتىڭ وسى توبىنىڭ الەۋەتىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن قولايلى جاعدايلار جاساۋعا جانە جاقسارتۋعا ۇمتىلادى.
