پانفيلوۆ اۋدانى حالىق سانى جاعىنان دا، ەكونوميكالىق كىرىس جاعىنان دا جەتىسۋ وبلىسىندا كوش باستاپ تۇر. ونى وتكەن اپتادا پرەسس-تۋرمەن بارىپ قايتقان ءبىر توپ جۋرناليست ءوز كوزىمەن كوردى. جۋرناليستەردى شاقىرعان اۋدان اتقا مىنەرلەرى ەشنارسە جاسىرماي، باردى – بار، جوقتى – جوق دەپ كورسەتۋگە تىرىستى.

الماتى مەن تالدىقورعاننان بارعان رەسپۋبليكالىق ب ا ق تىلشىلەرى مەن وبلىستىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ جۋرناليستەرىنە ارناپ الدىمەن اۋدان اكىمى مارات ساعىمبەكوۆ ءوز كەڭسەسىندە شاعىن ەسەپ بەرۋ جيىنىن وتكىزدى. ارى قاراي تىلشىلەر اۋداندا اتقارىلعان، اتقارۋىلۋعا ءتيىستى مەملەكەتتىك نىسانداردى ارالادى…

پانفيلوۆ اۋدانى 1928 جىلى قۇرىلعان، 50 مىڭ گەكتار جەرى بار، باسىم بولىگى سۋارمالى ەگىستىك القاپ، حالقى ەگىنشىلىكپەن، مال شارۋاشىلىقپەن، ساۋدامەن اينالىسادى، تەمىرجولدا ەڭبەك ەتەدى.

پانفيلوۆ جەتىسۋ وڭىرىندەگى جۇگەرىمەن اتى بەلگىلى اۋدان ەكەنىن ەستەرىڭىزگە سالايىق. بىلتىر جۇگەرىنىڭ كەلىسى 126 تەڭگە بولعان، بيىل 70-75 تەڭگەگە ءتۇسىپ قالىپتى. ارينە، مەملەكەتتەن بەرىلەتىن سۋبسيديا بار. شارۋالار مەملەكەتتەن ءار كەلىسىنە 6 تەڭگە سۋبسيديا الادى.

الدىمەن «جايلى مەكتەپ» باعدارلاماسى بويىنشا سالىنىپ جاتقان ءبىلىم ورداسىنا ات باسىن بۇردىق. اۋدان اكىمى ەرەكشە مەكتەپ بولاتىنىن ايتىپ، جاركەنت وڭىرىندە بۇرىن-سوڭدى ونداي زاماناۋي ءبىلىم ورداسى بولماعانىن ەسكەرتتى.

ايتپاقشى، اۋدان بويىنشا كۇردەلى جوندەۋدى قاجەت ەتەتىن ءۇش مەكتەپ بار ەكەن، وعان مەملەكەتتىك قازىنادان 3 ملرد تەڭگە ءبولىنىپتى. اكىم پانفيلوۆ اۋدانىندا وسى ۋاقىتقا دەيىن مەكتەپ قۇرىلىسىنا ەشقانداي جۇمىس جاسالماعانىن اشىق ايتتى. بىزگە كورسەتكەن ءۇش مەكتەپتىڭ قۇرىلىسى وتكەن عاسىردىڭ ورتاسىندا سالىنعان، كەمى 60-70 جىل بولعان ءبىلىم وشاقتارى.

اۋدان اكىمى مارات ساعىمبەكوۆ جاڭادان سالىنىپ جاتقان مەكتەپ قۇرىلىسىنا بارعاندا سويلەگەن سوزىندە اۋدانعا جەكە مەكتەپتەردىڭ كوپتەپ سالىنۋى قاجەت ەكەنىن ايتتى.

سونىمەن بىرگە، پانفيلوۆ اۋدانىندا ءبىلىم ساپاسى وتە تومەن ەكەنىن، بۇل سالانى جەمقورلىق ابدەن جايلاپ العانىن جاسىرمادى. ەستەرىڭىزدە بولسا، بيىل كوكتەمدە عانا تالدىقورعان ءبىلىم ءبولىمىنىڭ باسشىسى بىرنەشە ميلليون اقشامەن جاركەنت وڭىرىندە قولعا تۇسكەن جوق پا؟

پانفيلوۆ اۋدانىندا دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا دا كۇردەلى جۇمىستار قاجەت. اۋدان اكىمىنىڭ ايتۋىنشا، پانفيلوۆقا زاماناۋي ءبىر بولنيسا قاجەت. باسى اۋىرىپ، بالتىرى سىزداعان ناۋقاس الماتى مەن تالدىقورعانعا جۇگىرمەۋى كەرەك. سول ءۇشىن زاماناۋي جابدىقتالعان مىقتى اۋرۋحانا سالىنباقشى. انا مەن بالا ءولىمى بويىنشا دا بۇل ءوڭىر كۇردەلى اۋدانعا جاتادى.

وسىنداي ولقىلىقتاردىڭ ورنىن تولتىرۋ ءۇشىن مارات ساعىمبەكوۆ تۇركيادان التى دارىگەر شاقىرتىپتى بيىل. ولار اۋدان تۇرعىندارىنىڭ دەنساۋلىعىن قاراپ، كەيبىرىن تۇركياعا ەمدەلۋگە شاقىرعان، ول جاعى مەملەكەتتىك پورتالمەن شەشىلەدى دەدى اۋدان باسشىسى.

شەكاراداعى اۋدان وسى ۋاقىتقا دەيىن اۋىل شارۋاشىلىعىنا ءمان بەرىپ، مادەنيەت پەن سپورت نازاردان شىعىپ قالعان. وتكەن عاسىردا سالىنعان مادەنيەت ۇيلەرى توزعان، سپورت زالدارى قاڭىراپ بوس قالعان. ءالتىۇي، ۇلكەن شاعان، تالدى اۋىلدارىنا مادەنيەت ۇيلەرى سالىنىپ، كەيبىرىنە كۇردەلى جوندەۋ جۇرگىزىلىپ جاتىر. بۇل تۋرالى م.ساعىمبەكوۆ «مادەنيەت ۇيلەرىن بۇرىنعىداي قاسقايتىپ سالىپ قويۋ بۇگىنگى ۋاقىت تالابىنا كەلمەيدى. ايىنا ءبىر رەت قانا جينالىس ءوتىپ، قالعان ۋاقىتتا بوس تۇراتىن مادەنيەت ۇيلەرى بولماۋى كەرەك، سوندىقتان قازىرگى ۋاقىت تالابىنا ساي مادەنيەت ۇيلەرى قىزمەت ەتۋى كەرەك، مادەنيەت ۇيلەرىنىڭ ىشىندە ءارتۇرلى كۋرستار، ونەر مەن سپورتتىق ۇيىرمەلەر جۇمىس ىستەيدى» دەدى.

پانفيلوۆ اۋدانىندا ەڭ سوڭعى رەت اسفالت 1991 جىلى سالىنىپتى. ىنتالى اۋىلىندا ءبىر عاسىردان بەرى اسفالت بولماعان، اۋىل تۇرعىندارى دا وسى ۋاقىتقا دەيىن تاريحتا تاس توسەلمەگەن اۋىلدارىنا جول سالۋ كەرەك دەگەندى ايتىپ، اۋدان اتقا مىنەرلەرىن اۋرەلەمەپتى. بيىل وسى جول سالىنعان. ودان بولەك، بىرنەشە اۋىل اراسىنداعى جولعا كۇردەلى جوندەۋ جۇرگىزىلىپ، تاقتايداي اسفالت توسەلگەن. جولدىڭ جايىن جۇرگەن بىلەدى. پانفيلوۆ – قازاقستاننىڭ قىتايعا شىعار قاقپاسى. قاقپاداعى وتىرعان اۋداننىڭ جولى تاقتايداي بولۋى كەرەك. ساعىمبەكوۆ تە وسىنى ايتىپ وتىر.

ءتۇرعىنۇي. پانفيلوۆ تۇرعىندارى بۇل جاعىنان دا اۋىز اشا المايدى. ويتكەنى ايماقتا جيىرما جىلدان بەرى مەملەكەتتىڭ باعدارلامامەن اۋدان تۇرعىندارىنا ارناپ بىردە ءبىر ءۇي سالىنباعان. ءۇي كەزەگىندە 4388، جەر كەزەگىندە 15 مىڭ تۇرعىن بار. وسى ۋاقىتقا دەيىن سالىنعان نۇركەنت سياقتى شاعىن اۋداندار پانفيلوۆ تۇرعىندارىنا ارنالماعان، ول باسقا ايماقتان كەلگەن تەمىرجولشىلارعا بەرىلىپ كەلىپتى.

پانفيلوۆ اۋدانىندا تۇرعىن ۇيلەردەن بولەك، قوناقۇيلەر دە جەتىسپەيدى. بۇرىن قىتايدان ءبىر كۇندە 120 كولىك كىرسە، ءقازىر كۇنىنە 1200 كولىك كىرەدى. سول مىڭ كولىكتى ايداپ كىرگەن جۇرگىزۋشىلەردىڭ تەڭ جارتىسى سول كۇنى قايتادان شەكارادان شىعىپ ۇلگەرەدى دەسەك، قالعان جارتىسى جاركەنتكە قونۋعا ءماجبۇر. ونىڭ ءبارىن قوناقۇيمەن قامتاماسىز ەتۋ قيىندىق تۋدىرۋدا. قاراپايىم تۇرعىندار ۇيلەرىن جالداپ امالداپ وتىر. ءبىر جاعىنان حالىق ءۇشىن جاقسى، از بولسا دا كىرىس بار. ءبىراق ونىڭ قاۋىپسىزدىگى قوناقۇيدەگىدەي بولمايتىنى انىق. سوندىقتان جاركەنتكە جولاۋشىلارعا، قوناقتارعا ارناپ ءقوناقۇي قۇرىلىسىن سالۋ كەرەك. بۇل ۋاقىت كۇتتىرمەيتىن شارۋا. اۋدان اكىمى دە جۋرناليستەرگە وسىنى اشىق ايتتى.

پانفيلوۆ اۋدانىندا «ۋنيۆەرسال» دەگەن كومپانيا بار، كادىمگى قاپ تىگەدى. ءوندىرىس ءجۇز پايىز اۆتوماتتاندىرىلعان. پوليپروپيلەن دەگەن شيكىزاتتى اتىراۋدان اكەلىپ، ودان ءجىپ ءيىرىپ، ۇن، كۇرىش، قانت، جارما، كارتوپ سياقتى ازىق تۇلىك سالۋعا ارنالعان پوليپروپيلەن قاپتار تىگىپ جاتىر. جۋرناليستەر زاۋىتتى ارالاپ شىقتى. كومپانيادا 400 ادام كۇندىز ءتۇنى جۇمىس جاساپ جاتىر. ايىنا 5 ملن قاپ تىگىپ، قازاقستاننان سىرت كورشى ەلدەرگە دە ساتادى.

جاركەنتتە وندىرىلگەن ءونىم دەگەن اتپەن شىعاتىن «جاركەنت كراحمال سىرنە زاۋىتى». 2005 جىلى 19 قىركۇيەكتە قۇرىلعان. سەرىكتەستىكتىڭ جارعىلىق كاپيتالى: 600 000 000 تەڭگە. كاسىپورىندا 250-گە جۋىق ادام جۇمىس ىستەيدى. سەرىكتەستىك ءارتۇرلى كراحمال مەن سىرنە ءوندىرۋ، جۇگەرىنى تەرەڭ وڭدەۋ سياقتى جۇمىستارمەن اينالىسادى. كومپانيا قازاقستاندى عانا ەمەس،  جاقىن جانە الىس شەتەلدەردىڭ كاسىپورىندارىنىڭ كراحمال ونىمدەرىنە  دەگەن ءوسىپ كەلە جاتقان سۇرانىسىن قاناعاتتاندىرۋدا.

بۇگىنگى تاڭدا كراحمال ونىمدەرى تاماق، كونديتەرلىك، جەڭىل، توقىما، قاعاز باسىپ شىعارۋ، تەمەكى، سىرا قايناتۋ جانە شىرىن ونەركاسىبىندە، سونداي-اق قۇرىلىس ماتەريالدارى وندىرىسىندە جوعارى سۇرانىسقا يە. وندىرىلگەن ءونىمنىڭ جالپى كولەمىنىڭ 60%-ىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ وندىرىستىك كاسىپورىندارى الادى، ءونىمنىڭ 40%-ى رەسەي فەدەراسياسىنا، جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسىنا، قىرعىز رەسپۋبليكاسىنا، وزبەكستان رەسپۋبليكاسىنا، تاجىكستان رەسپۋبليكاسىنا ەكسپورتتالادى. بۇگىنگى تاڭدا زاۋىتتى كەڭەيتۋ، جاڭعىرتۋ جانە جۇگەرى وڭدەۋ كولەمىن تاۋلىگىنە 300 تونناعا جەتكىزۋ ءۇشىن  1 800 000 000 تەڭگەدەن استام ينۆەستيسيا سالىندى.

قازىرگى ۋاقىتتا فابريكادا 249 بىرلىك شتاتى بار كاسىبي جۇمىسشىلار بريگاداسى بار. جۇمىسشىلاردىڭ 95 پايىزى 30 جاسقا تولماعاندار. ورتاشا جالاقى دەڭگەيى 150 000 تەڭگەدەن اسادى. كاسىپورىندا ءۇش مەزگىل تاماق، سونىمەن قاتار قىزمەتكەرلەردى تاسىمالداۋ ءۇشىن كولدىك ۇيىمداستىرعان. بارلىق جۇمىسشىلار ارنايى كيىم-كەشەكپەن قامتاماسىز ەتكەن، سىياقى جۇيەسى جولعا قويىلعان. زاۋىتتىڭ جوعارعى باسشىلىعى جىل سايىن زاۋىت قىزمەتكەرلەرىنە دە، تۇرعىندارعا دا ءدىني جانە ۇلتتىق مەرەكەلەر قۇرمەتىنە قايىرىمدىلىق شارالارىن، سونىڭ ىشىندە وقۋ ورىندارىنا، جاركەنت قالاسىنداعى مۇگەدەكتەر ۇيىنە دەمەۋشىلىك جانە بالالار، سپورتتىق ويىن-ساۋىق تۋرنيرلەرىن وتكىزەدى.

سەرىكتەستىك وندىرەتىن ونىمدەرى:

جۇگەرى كراحمالى

جۇگەرى گليۋتەنى

جۇگەرى ۇرىعى

جۇگەرى كەبەگى

جۇگەرى مايى

جۇگەرى تورتى

جۇگەرى سيروپى

مالتوزا سيروپى

كارامەل سىرنەسى

 

جاراس كەمەلجان