وسى كۇنگە دەيىن نۇر-سۇلتان قالاسى ساۋلەت، قالا قۇرىلىسى جانە جەر قاتىناستارى باسقارماسىنىڭ باسشىسى قىزمەتىن اتقارعان.
نۇرلان مىرزا 90-شى جىلدارى تۋعان شاھارى سەمەي قالاسىندا كاسىپكەرلىكپەن اينالىستى. قازاقستاننىڭ 3 دۇركىن چەمپيونى «ەلىم-اي» فۋتبول كلۋبىنىڭ جەڭىستى ساتتەرى قازىرگى اباي وبلىسىنىڭ اكىمىمەن تىكەلەي بايلانىستى.
Dalanews.kz ىسكەرلىگىمەن تانىلعان نۇرلان ۇرانحايەۆ جايلى، وڭىردە بىرگە ەڭبەك ەتكەن بۇرىنعى سەمەي وبلىسىنىڭ اكىمى بولعان عالىمجان جاقيانوۆ پەن سۇحباتتاسىپ، پىكىرىن ءبىلدى.
«مەن سەمەي وبلىسىنىڭ اكىمى بولعان كەزدە، نۇرلان قالادا الدىڭعى قاتارداعى كاسىپكەر، بەلسەندى ازامات ەدى. سول ۋاقىتتان بىلەتىنمىن. جاسىراتىنى جوق وتباسىمىزبەن دە ارالاسقانبىز. ول سپورتتىڭ اسىرەسە، فۋتبولدىڭ جانكۇيەرى بولاتىن.
ءبىر كۇنى كەلىپ، قالامىزدا اياق دوپتى جانداندىرساق دەگەن تىلەگىن ءبىلدىردى. باستاماسىن قولداپ، جەرگىلىكتى بيزنەسمەندەردىڭ باسىن قوسىپ، ءبىر اۋىزدان نۇرلاننىڭ فۋتبولدى جانداندىرۋ يدەياسىن قۇپتادىق.
سونىمەن جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن ءبىر تيىندا شىعارماي، دەمەۋشىلەردىڭ جاردەمىمەن كوماندا اياعىنان نىق تۇرا باستادى.
94-95ء-شى جىلدارى ەلىمىزدىڭ ەكى دۇركىن چەمپيونى بولدى. العاشقى رەت وسى نۇرلان، قازاقستانعا برازياليا ەلىنەن شەت ەلدىك ويىنشىلار الدىرتىپ، «ەلىم-ايدا» جاقسى ويىن ورنەگىن كورسەتكەن ەدى.
دەمەك، فۋتبولدىڭ وتانى سەمەي جەرىندە اياق دوپتىڭ قايتادان جاندانۋىنا نۇرلان ۇرانحايەۆتىڭ قوسقان ۇلەسى زور. مىنە، سول كەزدە ۋاقىتپەن ساناسپاي، تىڭباي ەڭبەك ەتكەنىن جاقسى بىلەمىن»، – دەدى عالىمجان جاقيانوۆ.
– نۇرلان تەلمان ۇلىنىڭ سپورتان بولەك، قوعامعا قانداي پايداسىن تيگىزدى؟
– ءوزىڭىز جاقسى بىلەسىز، 1995 جىلى اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ 150 جىلدىق مەرەيتويى يۋنەسكو كولەمىندە اتالىپ ءوتتى. اسىرەسە، حالىقتىق تويعا سەمەي وبلىسى ۇلكەن كۇش ءتۇستى.
مىنە، سول كەزدە نۇرلان دا باسقا كاسىپكەرلەرمەن بىرگە قول ۇشىن سوزىپ، ازاماتتىعىن ءبىلدىرىپ، قارجىلاي قولداۋ كورسەتكەن ەدى. سونىمەن قاتار وبلىستا بالالار مەن جاسوسپىرىمدەرگە، اتا-اناسىنىڭ قامقورلىعىنسىز قالعان بالالاردى قولداۋ ماقساتىندا «بالاۋسا» قايىرىمدىلىق قورىن قۇرعان بولاتىنبىز.
مىنە، وسى قورعا دا ءوز دەڭگەيىندە قارجىلىق كومەك كورسەتىپ تۇردى.
– ەل پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن نۇرلان ۇرانحايەۆ اباي وبلىسىنىڭ اكىمى لاۋازىمىنا تاعايىندالدى. توقايەۆتىڭ كادرلىق تاڭداۋىنا نە دەيسىز؟
– نۇرلان سەمەيدىڭ ءوز تۋماسى. تۋعان جەرىندە اكىم بولعانى ورىندى.
ەكىنشى جاعىنان الىپ قاراساق، مەنىڭ كوزقاراسىم بويىنشا اكىمدى تاعايىنداماي، حالىق تاڭداپ، سايلاسا دەيمىن. حالىق الدىندا جاۋاپكەرشىلىگى جوعارى بولۋشى ەدى.
ءالىپتىڭ ارتىن باعايىق، اباي وبلىسىنا اكىم بولۋ وڭاي ەمەس. باسىمنان وتكەن. جاقسى تۇسىنەمىن. الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعداي وتە كۇردەلى. ءوندىرىس ورىندارى توقتاپ تۇر.
اباي وبلىسىنىڭ ورتالىعى سەمەي قالاسى دا سوڭعى كەزدەرى دامىماي قالدى. كوپتەگەن ماسەلەلەر شەشۋ كەرەك. ۋاقىت كورسەتەدى.
– وتىز جاسىندا وردا بۇزعان نۇرلان ۇرانحايەۆتىڭ بويىنداعى قانداي قاسيەتىن باعالار ەدىڭىز؟
– اكەسى مارقۇم تەلمان اقساقال وبلىسقا تانىمال اتقامىنەرلەردىڭ ءبىرى ەدى. ال نۇرلاندى ەل بىلەتىن، كاسىپكەر، ىسكەر، بەلسەندى ازامات رەتىندە بىلەمىن. مىنەزدەمەنى جاقسى جاعىنان عانا بەرە الامىن.
– سەمەي وبلىسىنىڭ سوڭعى اكىمى رەتىندە، اباي وبلىسىنىڭ تۇڭعىش اكىمىنە قانداي اقىل-كەڭەس بەرەر ەدىڭىز؟
– ءبىر تىلەك،
حالىقپەن قازاق تىلىندە سويلەسىپ، وبلىسقا قارايتىن شالعاي جاتقان اۋىل، اۋداندارعا ءجيى ات باسىن بۇرىپ، سول ەلدى مەكەننىڭ تۇرعىندارىنىڭ حال-احۋالىن ءبىلىپ تۇرسا دەيمىن.
ال ىسكەرلىك قابىلەتى جاعىنان، اباي وبلىسىن دامىتىپ، الىپ كەتەدى دەپ ويلايمىن.
– سوڭعى رەت نۇرلان تەلمانۇلىمەن قاشان سويلەستىڭىز؟
– 2000-شى جىلدىڭ باسىنا دەيىن كورگەن كەزدە ارالاسىپ، اماندىق سۇراسىپ جۇردىك. ءبىراق قاتتى ارالاسقان جوقپىز. سالەمىمىز ءتۇزۋ بولدى. وزدەرىڭ ارقىلى سالەم جولداپ قويايىن. جۇمىسىنا تابىس تىلەيمىن.
مەن بىلەتىن نۇرلان ىسكەر، بەلسەندى ازامات بولاتىن. حالقىنا جۇمىس جاساسا دەپ تىلەيمىن. ەل امان بولسىن! قۋانىش، كوپ راحمەت.
...
جاقيانوۆ: «سەمەيىم…»
ول سەمەي وبلىسىنىڭ تاراتىلىپ، وسكەمەنگە قوسىلۋىن قۇپتاعان جوق.
«سەمەي – سەمەي بولىپ قالۋى كەرەك. كەشەگى بابالاردان قالعان ءداستۇردى باسشىلىققا الساق تا، بۇگىنگى گەوساياساتتى تارازىعا سالساق تا، قازاق ەلىنىڭ ءبىر ورداسى – ۇلى عۇلامالاردىڭ وتانى – سەمەي» دەدى. باسقا قولىنان نە كەلۋشى ەدى؟ ول كەزدەگى اكىمنىڭ بيلىگى شەكتەۋلى بولاتىن، ماسەلە اكىمدە دە ەمەس ەدى…
ول سەمەيدى رەفورمالاعىسى كەلدى. ولكەنى ءسوسياليزمنىڭ جوسپارلى جۇيەسىنەن جاڭا نارىق قاتىناستارىنا كوشىرۋ ءۇشىن تۇبەگەيلى رەفورمالاردى جۇزەگە اسىرعان.
اياقتاي العان جوق باستاعان ءىسىن. سول كەزدەرى ۇكىمەت ىشىندە «ەكونوميكالىق رەفورمالاردىڭ وتانى – سەمەي» دەگەن پىكىر بولعان.
باستىسى، سەمەي وبلىسىن تاراتقان سول كەزگى ۇكىمەتتىڭ شەشىمى قانشالىقتى قيسىندى بولدى؟ مۇنىڭ ەكونوميكالىق-الەۋمەتتىك ءارى ساياسي تۇرعىدان قاتەلىك بولعانىن ۋاقىتتىڭ ءوزى دالەلدەگەن سىندى.
سۇحباتتاسقان، قۋانىش راحمەتوللا ۇلى
