قازىرگى تاڭدا قازاقستاندا مەملەكەتتىك قىزمەت اپپاراتىنىڭ كاسىبي بىلىكتىلىگىنە، مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ مورالدىق-ەتيكالىق كەلبەتىنە زور ءمان بەرىلۋدە. ونىڭ دالەلى – ەلباسىمەن ۇسىنىلعان ۇلت جوسپارى «100 ناقتى قادام» اياسىندا، اعىمداعى جىلعى 1 قاڭتاردا كۇشىنە ەنگەن «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك قىزمەتى تۋرالى»، «سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل تۋرالى» زاڭداردىڭ جانە مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ ادەپ كودەكسىنىڭ قابىلدانۋى.
سونداي-اق، ەلباسىنىڭ جارلىعىنا سايكەس وسى زاڭنامالارمەن كوزدەلگەن ماقسات-مىندەتتەردى جۇزەگە اسىراتىن قۇزىرەتتى ورگان – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى جانە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل اگەنتتىگى قۇرىلىپ، ونىڭ اۋماقتاردا دەپارتامەنتتەرى جاساقتالدى. دەپارتامەنت قىزمەتى نەگىزگى ءتورت باعىتتان تۇرادى – مەملەكەتتىك قىزمەت وتكەرۋ ماسەلەلەرىن ۇيلەستىرۋ، كورسەتىلەتىن مەملەكەتتىك قىزمەتتەردىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ، مەملەكەتتىك قىزمەت سالاسىنداعى ءتارتىپتى قامتاماسىز ەتۋ جانە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ساياساتتى ىسكە اسىرۋ.
قازىرگى تاڭدا، مەملەكەتتىك قىزمەت سالاسىندا جاڭادان قابىلدانعان نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق اكتىلەرگە سايكەس قازاقستاندىق مەملەكەتتىك قىزمەت سالاسىندا كوپتەگەن وزگەرىستەر ورىن الدى.
اتاپ ايتساق، مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ كارەرالىق مودەلى ەنگىزىلدى، ياعني مەريتوكراتيا قاعيداتىنا سايكەس، مەملەكەتتىك قىزمەتكە ورنالاسۋ تەك تومەنگى لاۋازىمداردان باستالىپ، ءوزىن ىسكەرلىگى، كاسىبيلىگى جاعىنان كورسەتە العان، ءبىلىمى مەن بىلىكتىلىگىن دالەلدەي العان لايىقتى تۇلعالار عانا ارى قاراي جوعارى لاۋازىمدارعا تاعايىندالادى. سونىمەن قاتار، «ب» كورپۋسىنىڭ بوس نەمەسە ۋاقىتشا بوس مەملەكەتتىك اكىمشىلىك لاۋازىمدارىنا ورنالاسۋعا كونكۋرستىڭ ىشكى جانە جالپى دەگەن تۇرلەرى جانە مەملەكەتتىك قىزمەتكە قابىلداۋدىڭ 3 ەتاپتىق جۇيەسى، مەملەكەتتىك قىزمەتكە العاش قابىلدانعاندارعا 3+3 فورمۋلاسى بويىنشا سىناق مەرزىمى ەنگىزىلدى.
ەڭبەكاقىنى تولەۋدىڭ جاڭا فاكتورلى-بالدىق جۇيەسى جانە «ب» كورپۋسىنداعى باسقارۋشىلىق قىزمەتتەگى لاۋازىمدارعا روتاسيا قاراستىرىلعان، مەملەكەتتىك قىزمەتكە جەكە سەكتوردىڭ جانە شەتەل ماماندارىن تارتۋ جوسپارلانعان. وسىنىڭ ىشىندە، بۇگىنگى كۇنى مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر ءۇشىن وزەكتى بولىپ وتىرعان بىرنەشە جاڭالىقتارعا توقتالا كەتسەم.
ەڭبەكاقىنى تولەۋدىڭ فاكتورلى-بالدىق جۇيەسىنە كوشۋ ماسەلەسى بىزگە نە بەرەدى، قانداي پايداسى بار؟ بۇل كەزدەسۋلەر، جيىندار كەزىندە ءجيى قويىلاتىن، ءاربىر مەملەكەتتىك قىزمەتشىنىڭ كوكەيىندە جۇرگەن ساۋال. مۇنداي جۇيە اقش، ۇلىبريتانيا، جاپونيا سياقتى دامىعان ەلدەر مەن دۇنيەجۇزىلىك بانك سياقتى حالىقارالىق ۇيىمداردا ەنگىزىلگەن.
بۇل جۇيەنى ەنگىزۋ ناتيجەسىندە، ءبىر ساناتتاعى قىزمەتشىلەرگە ءار ءتۇرلى جالاقى تولەنەدى. مىسالعا، بىردەي مارتەبەدەگى باسقارما باسشىلارى ءار ءتۇرلى جالاقى الادى. مۇنداي جۇيەنى ەنگىزۋ – ەڭبەكاقىنى تولەۋدە ادىلدىك ورناتادى. تىنباي ەڭبەك ەتكەندەردىڭ ەڭبەگى جوعارى باعالانباق.
كەلەسى ماسەلە، ۇمىتكەردىڭ زاڭنامانى بىلۋىنە تەستىلەۋدەن ءوتۋىنىڭ شەكتى ءمانى تومەندەتىلدى. ياعني، قازىرگى كەزدە ۇمىتكەر ءار زاڭنان 15 سۇراقتان 5-ۋىنە دۇرىس جاۋاپ بەرۋى قاجەت. الايدا 1 باعدارلاما بويىنشا جالپى دۇرىس جاۋاپتار ۇلەسى 70%، 2 باعدارلاما بويىنشا 60%، 3 باعدارلاما بويىنشا 50% بولۋى ءتيىس.
سونداي-اق، وسىعان دەيىن ۇمىتكەرلەر تەك زاڭنامالاردى ءبىلۋ دەڭگەيىن انىقتاۋ بويىنشا تەستتەن وتسە، ەندى ۇمىتكەرلەر جەكە قاسيەتتەرىن انىقتاۋ بويىنشا دا تەستىلەۋدەن وتەدى. «ب» كورپۋسىنىڭ لاۋازىمىنا ۇمىتكەرلەردىڭ جەكە قاسيەتتەرىن باعالاۋعا ارنالعان تەستىلەۋ ەكى باعدارلامادان تۇرادى – ءبىرىنشىسى، باسشىلىق لاۋازىمدارعا ۇمىتكەرلەرگە ارنالسا، ەكىنشىسى، تومەن لاۋازىمدارعا ارنالعان. تەستىلەۋدىڭ ناتيجەسى بويىنشا ۇمىتكەرلەردىڭ باستاماشىلىق، كوممۋنيكاتيۆتىلىك، ساراپتامالىق، ۇيىمداسقاندىق، ستراتەگيالىق ويلانۋ، كوشباسشىلىق، ادەپتىلىك، ساپاعا باعدارلانۋ، تۇتىنۋشىعا باعدارلانۋ، جەمقورلىققا توزبەۋشىلىك دەگەن سياقتى جەكە قاسيەتتەرىنىڭ دەڭگەيى انىقتالادى.
مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر ءۇشىن تاعى ءبىر ماڭىزدى جاڭالىق – بۇرىنعىداي اۋىسۋ تارتىبىمەن تاعايىنداۋ بولمايدى، بارلىق تاعايىنداۋلار تەك كونكۋرستىق نەگىزدە جۇزەگە اسىرىلادى.
قازىرگى تاڭدا اكىمشىلىك مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ ساياسي مەملەكەتتىك قىزمەتكە بايلانىستى ەكەنىن بايقاماۋ مۇمكىن ەمەس. بەلگىلى ءبىر «قورعاۋشىنىڭ» ماڭايىندا جەرلەس، تۋىستارىنان جينالعان ءوز كوماندارلارى جاساقتالىپ جاتادى. مۇنداي پاترونات سىبايلاس جەمقورلىققا جاعداي تۋعىزىپ، بىلىكتى كادرلاردىڭ ودان ءارى قىزمەتتە وسۋىنە كەدەرگى جاساپ جاتادى.
سوندىقتان، اكىمشىلىك مەملەكەتتىك قىزمەتتى ساياسي پروسەستەردەن، جەكە تۇلعالاردان تاۋەلسىز، اۆتونومدى ەتۋ قاراستىرىلعان. ءبىرىنشى ينستيتۋسيونالدىق رەفورماعا سايكەس، مەملەكەتتىك اپپاراتتىڭ اۆتونومدىلىعى مينيسترلەر مەن جاۋاپتى حاتشىلار اراسىندا قۇزىرەتتىلىكىتىڭ ناقتى ءبولىنۋى ارقىلى جۇزەگە اسىرىلۋدا. ياعني، مينيسترلەر ساياسي باسشىلىق ەتسە، ساياساتتى، ستراتەگيالىق ماقسات-مىندەتتەردى، جوسپارلاردى انىقتاپ، پارلامەنتپەن زاڭ شىعارۋ باعىتى بويىنشا ءوزارا ارەكەتتەستىك جاسايدى. ال جاۋاپتى حاتشىلار مەملەكەتتىك ورگانعا اكىمشىلىك باسقارۋ جۇرگىزىپ، ساياسي شەشىمدەردىڭ ورىندالۋىنا جاۋاپتى.
جاڭا «ق ر مەملەكەتتىك قىزمەتى تۋرالى» زاڭنىڭ بازالىق نورمالارى قۇقىققورعاۋ ورگاندارىنا دا تارالادى. 2017 جىلدان باستاپ قۇقىق قورعاۋ قىزمەتىنە كانديداتتار دا ءۇش ساتىلىق ىرىكتەۋ جۇيەسىنەن وتەدى.
مەملەكەتتىك قىزمەتتى مودەرنيزاسيالاۋدىڭ نەگىزگى اسپەكتىلەرى وسىنداي.
دەپارتامەنت قىزمەتىنىڭ تاعى ءبىر ماڭىزدى باعىتى – سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ساياساتتى جۇزەگە اسىرۋ. 2016 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل تۋرالى» جاڭا زاڭى كۇشىنە ەنگەنى بارشاڭىزعا ايان. جاڭا زاڭنىڭ بۇرىنعى زاڭنامادان باستى ايىرماشىلىعى – بۇكىل قوعامدى، بيزنەس قۇرىلىمدار مەن جەكە سەكتوردى جانە ب ا ق سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ الدىن الۋعا جۇمىلدىرۋ، تارتۋ. بۇرىنعى «سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس تۋرالى» زاڭنىڭ 12 بابىندا كورسەتىلگەن سىبايلاس جەمقورلىق قۇقىق بۇزۋشىلىقتارى، جاڭا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك قىزمەتى تۋرالى» زاڭىنا اۋىستىرىلىپ، مەملەكەتتىك قىزمەتكە كىر كەلتiرەتىن تارتىپتىك تەرىس قىلىقتارعا جاتقىزىلدى.
جالپىلاما دەكلاراسيا تاپسىرۋ شەڭبەرىندە شەنەۋنىكتەردىڭ ءوز تابىستارىن عانا ەمەس، سونىمەن قاتار شىعىندارى تۋرالى دا دەكلاراسيا تاپسىرادى. العاشقى كەزەڭدە، 2017 جىلى دەكلاراسيالاۋ جۇيەسىنە حالىقتىڭ ءبىرشاما دايىن بولىگىن تارتۋ جوسپارلانىپ وتىر. بۇلارعا سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى زاڭنامانىڭ تالاپتارىنا سايكەس دەپۋتتارتار، سۋديالار، مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر جانە ولاردىڭ جۇبايلارى ەنەدى.
قىزمەتتىك ەتيكا مەن قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردىڭ نورمالارى مەن ەرەجەلەرىنىڭ اراجىگىن اجىراتۋ ماقساتىندا تارتىپتىك جاۋاپكەرشىلىك جويىلىپ، ەندى ول قىلمىستىق جانە اكىمشىلىك زاڭدار پريزماسى ارقىلى جۇزەگە اساتىن بولادى. زاڭمەن قارجىلىق باقىلاۋ سياقتى سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى شارالار دا كۇشەيە ءتۇستى.
اتاپ ايتقاندا، جالپىلاما دەكلاراسيا تاپسىرۋ شەڭبەرىندە شەنەۋنىكتەردىڭ ءوز تابىستارىن عانا ەمەس، سونىمەن قاتار شىعىندارى تۋرالى دا دەكلاراسيا تاپسىرادى. العاشقى كەزەڭدە، 2017 جىلى دەكلاراسيالاۋ جۇيەسىنە حالىقتىڭ ءبىرشاما دايىن بولىگىن تارتۋ جوسپارلانىپ وتىر. بۇلارعا سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى زاڭنامانىڭ تالاپتارىنا سايكەس دەپۋتتارتار، سۋديالار، مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر جانە ولاردىڭ جۇبايلارى ەنەدى. دەكلاراسيالاۋدىڭ ەكىنشى كەزەڭى، 2020 جىلى حالىقتىڭ وزگە بولىگىن دەكلاراسيالاۋعا تارتۋ كوزدەلىپ وتىر.
اتالعان زاڭعا سايكەس دەپارتامەنتكە ءبىرقاتار ماڭىزدى مىندەتتەر جۇكتەلگەن. اتاپ ايتساق، مەملەكەتتىك جانە جەكە سەكتوردا سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى مونيتورينگ جۇرگىزۋ، سىبايلاس جەمقورلىق قاتەرلەرىن تالداۋ، سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى مادەنيەت دەڭگەيىن قالىپتاستىرۋ.
وتكەن جىلى سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى مادەنيەتتى قالىپتاستىرۋ، 2015-2025 جىلدارعا جىلدارعا ارنالعان سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ستراتاگيانىڭ نەگىزى ماقسات-مىندەتتەرىن جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا ءارتۇرلى الەۋمەتتىك توپتاردا سەمينارلار، كەزدەسۋلەر، اۋقىمدى شارالار وتكىزىلىپ، تەلەارنالاردا، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى مەن ينتەرنەت رەسۋرستاردا ماتەريالدار جارىق كوردى. سىبايلاس جەمقورلىق قاتەرلەرىن انىقتاۋ ماقساتىندا مەملەكەتتىك ورگانداردا جانە كۆازيمەملەكەتتىك سەكتوردا تالداۋ جۇرگىزىلدى. بيىلعى جىلى بۇل باعىتتارداعى جۇمىستار ارى قاراي جۇيەلى تۇردە جۇرگىزىلەدى.
2015 جىلعى 29 جەلتوقساندا مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ مورالدىك ادەپتىلىك بەينەسىنە تالاپتاردى ارتتىرۋ ماقساتىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەرىنىڭ ادەپ كودەكسى بەكىتىلدى.
ادەپ كودەكسى حالىقتىڭ مەملەكەتتىك ورگاندارعا سەنىمىن نىعايتۋعا، مەملەكەتتىك قىزمەتتە ءوزارا قارىم-قاتىناستىڭ جوعارى مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋعا جانە مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ ادەپسىز مىنەز-قۇلىق جاعدايلارىنىڭ الدىن الۋعا باعىتتالعان. مەملەكەتتىك قىزمەتشىنىڭ مورالدىك بەت-بەينەسى مەن ەتيكاسىنا ايرىقشا كوڭىل ءبولىنۋدىڭ استارىندا ونىڭ ىسكەرلىگى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار اينالاسىنداعىلارعا قۇرمەتى مەن ىزەتى دە سارالانادى.
كودەكستە مەملەكەتتىك قىزمەتشىنىڭ مورالدىك-ەتيكالىق كەلبەتىنە قويىلاتىن نەگىزى تالاپتار، قىزمەتتەن تىس ۋاقىتتاعى جانە قىزمەتتىك قارىم-قاتىناستاعى، كوپشىلىك الدىندا، ونىڭ ىشىندە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا سويلەۋىمەن بايلانىستى مىنەز-قۇلىق ستاندارتتارى ناقتى كورسەتىلگەن.
مەملەكەتتىك قىزمەتشىنىڭ جالپى مىنەز-قۇلىعىنا قويىلاتىن تالاپتاردا، ول حالىقتىڭ بىرلىگى مەن ەلدەگى ۇلتارالىق كەلىسىمدى نىعايتۋى، ادال، ءادىل، قاراپايىم بولۋى، ۇنەمى بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋى، شەكتەۋلىكتەردى قاتاڭ ساقتاۋى، قوعام تاراپىنان سىنعا ىلىكپەۋى، شىندىققا سايكەس كەلمەيتىن مالىمەتتەردى تاراتپاۋى، ىسكەرلىك ادەپتى ساقتاۋى، مەملەكەتتىڭ مۇلكىن، اۆتوكولىك قۇرالدارىن قوسا العاندا تەك قىزمەتتىك ماقساتتا پايدالانۋى ءتيىس دەپ ناقتى بەلگىلەنگەن.
مەملەكەتتىك قىزمەتشىنىڭ جالپى مىنەز-قۇلىعىنا قويىلاتىن تالاپتاردا، ول حالىقتىڭ بىرلىگى مەن ەلدەگى ۇلتارالىق كەلىسىمدى نىعايتۋى، ادال، ءادىل، قاراپايىم بولۋى، ۇنەمى بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋى، شەكتەۋلىكتەردى قاتاڭ ساقتاۋى، قوعام تاراپىنان سىنعا ىلىكپەۋى، شىندىققا سايكەس كەلمەيتىن مالىمەتتەردى تاراتپاۋى، ىسكەرلىك ادەپتى ساقتاۋى، مەملەكەتتىڭ مۇلكىن، اۆتوكولىك قۇرالدارىن قوسا العاندا تەك قىزمەتتىك ماقساتتا پايدالانۋى ءتيىس دەپ ناقتى بەلگىلەنگەن.
كودەكستىڭ «قىزمەتتەن تىس ۋاقىتتاعى مىنەز-قۇلىق ستاندارتى» اتتى ءۇشىنشى بولىمىندە، مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر جۇمىستان تىس ۋاقىتتا قاراپايىم بولۋى، قوعامدا بەلگىلەنگەن جالپى مورالدىك-ادەپتىلىك نورمالارىن ساقتاۋى، زاڭناما تالاپتارىن بۇزباۋى قاجەت دەپ كورسەتىلگەن.
قىزمەتتىك قارىم-قاتىناستارداعى مىنەز-قۇلىق ستاندارتتارىندا ارىپتەستەردىڭ ءبىر بىرىمەن قارىم-قاتىناس جاساۋىنا، باسشىلاردىڭ قاراماعىنداعى قىزمەتشىلەرمەن جانە تومەن تۇرعان لاۋازىمداعى قىزمەتشىلەردىڭ باسشىلارمەن ءوزارا قارىم-قاتىناسىنا قويىلاتىن تالاپتار ايقىندالعان. ياعني، ولاردىڭ ءوزارا قارىم-قاتىناس جاساۋى ىسكەرلىك نەگىزدە جۇزەگە اسىرىلىپ، ۇجىمدا ارىپتەستەر ءبىر-بىرىنىڭ ار-نامىسى مەن ابىرويىنا زيان كەلتىرەتىن اقپارات تاراتپاۋلارى ءتيىس دەلىنسە، باسشى قول استىنداعى قىزمەتشىلەر ءۇشىن بارلىق ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردىڭ ۇلگىسىنە اينالۋى، ولارعا قاتىستى نەگىزسىز ايىپتاۋلارعا، دورەكەلىك، قادىر-قاسيەتتەرىن قورلاۋعا جول بەرمەۋى جانە قىزمەتتەن تىس ماسەلەلەرىن شەشۋ كەزىندە ءوزىنىڭ قىزمەتتىك جاعدايىن پايدالانباۋى ءتيىس دەلىنگەن.
سونىمەن قاتار، قىزمەتتىك ادەپ نورمالارىنىڭ ساقتالۋىن جانە مەملەكەتتىك قىزمەت، سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل تۋرالى زاڭناما مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەرىنىڭ ادەپ كودەكسىن بۇزۋشىلىقتاردىڭ پروفيلاكتيكاسىن قامتاماسىز ەتۋ قىزمەتىن جۇزەگە اسىراتىن، ءوز فۋنكسيالارى شەگىندە مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر مەن ازاماتتارعا كونسۋلتاسيا بەرەتىن – ادەپ جونىندەگى ۋاكىل لاۋازىمى ەنگىزىلدى.
سونداي-اق، شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەرىنىڭ ادەپ كودەكسىنىڭ، ق ر «قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك قىزمەتى تۋرالى» زاڭىنىڭ تالاپتارىن ساقتاۋىن قاداعالاۋ جانە سول سالادا مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر جول بەرگەن زاڭبۇزۋشىلىقتار بويىنشا تەكسەرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ ماقساتىندا شىعىس قازاقستان وبلىسى بويىنشا مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى دەپارتامەنتىندە ادەپ جونىندەگى كەڭەس قۇرىلدى.
مەملەكەتتىك قىزمەت سالاسىندا جۇرگىزىلىپ جاتقان رەفورمالار – قازاقستان دامۋىنىڭ ءبىر-بىر كەپىلى. ويتكەنى، جاڭا ەكونوميكالىق ساياسات تابىستىلىعىنىڭ باستى شارتى – ول كادرلار قۇرامىنىڭ نىعايتىلۋىنا تىكەلەي بايلانىستى. سوندىقتان مەملەكەتتىك قىزمەت سالاسىن دامىتۋ بويىنشا جۇمىستار تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى ماقساتتى تۇردە جۇرگىزىلىپ كەلەدى جانە ارى قاراي دا جۇيەلى تۇردە جالعاسىن تاپپاق.
باحتيار كامالوۆ، ق ر مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى جانە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل اگەنتتىگىنىڭ شقو بويىنشا دەپارتامەنتىنىڭ باسشىسى – ادەپ جونىندەگى كەڭەس ءتوراعاسى
