بۇل جولعى ءسامميتتىڭ تاقىرىپتارى قىزىقتى. سونىڭ ءبىرى: رەسەي مەن قىتايعا قاتىستى قانداي شارالاردى قولعا الۋ كەرەك؟
ۋكراين داعدارىسى دا شەت قالمايدى.
27 مامىردا وبامانىڭ ورىنباسارى دجو بايدەن: «ەگەر رەسەيگە ۋكراينانى تالقانداۋعا ءارى قاراي دا جول بەرە بەرسەك، جۇڭگو دا مۇنداي ارەكەتكە بارادى» دەدى.
بىلتىرعى جىلدىڭ ناۋرىزىندا رەسەي قىرىمدى باسىپ الدى. بۇعان قوسا ۋكراينانىڭ شىعىسىنداعى سەپاراتيستەرگە قولداۋ كورسەتۋدە.
وسىعان بايلانىستى وبامانىڭ باستاماسىمەن اقش، جاپونيا جانە ەۋرووداق انتيرەسەيلىك ەكونوميكالىق سانكسيالار ەنگىزگەن. اقش-تىڭ ماقساتى ءوز اينالاسىنا «ۇلكەن جەتىلىك» ەلدەرىن بىرىكتىرۋ، رەسەيدى قىسا ءتۇسۋ.
ءبىراق...
سوڭعى ۋاقىتتا باتىس قۇبىلىپ ءجۇر. ەۋروپا رەسەيمەن ەكونوميكالىق بايلانىستا. رەسەي گازىنىڭ يمپورتى 30 پايىزدى قۇرايدى...
فرانسيا پرەزيدەنتى فرانسۋا وللاند رەسەيمەن تىلدەسۋگە بولادى دەگەن سەنىمدە.
جاپونيانىڭ پوزيسياسى دا ەۋرووداققا جاقىن. اق ءۇي باسشىسى باراك وبامامەن كەزدەسكەندە جاپونيا پرەمەر-مينيسترى سيندزو ابە ءپۋتيندى (بيىلعى جىلى) ەلگە شاقىرماق نيەتى بارىن ايتىپ قالدى.
وسى سەبەپتى دە الداعى G7 ءسامميتى رەسەيگە كەلگەندە ەكىگە جارىلايىن دەپ تۇر. اقش پەن كانادا قىسىمدى ءارى قاراي دا كۇشەيتۋ كەرەكتىگىن ايتسا، ەۋروپا جانە جاپونيا پۋتينمەن ديالوگقا كەلۋدى العا تارتپاق.
باتىستىڭ قىتايعا قىسىم جاساعىسى جوق
بۇدان سىرت قىتايدىڭ ماسەلەسى دە قارالادى. بەيجىڭ وڭتۇستىك-قىتاي تەڭىزىندە جاساندى ارالدار قۇرىلىسىن جۇرگىزۋدى كۇن وتكەن سايىن كوبەيتىپ جاتىر...
وسى جىلدىڭ ساۋىرىندە وتكەن G7 سىرتقى ىستەر مينيسترلەرىنىڭ سامميتىندە «جاساندى ارالدار» ماسەلەسى سىنعا الىنعان.
باتىس ەلدەرى جاپونيا پەن اقش-–قا تۇسىنىستىكپەن قاراعانىمەن الىستاعى ازياداعى احۋالدى جاقسى بىلمەيدى.
ونىڭ ۇستىنە باتىستىڭ قىتايعا قىسىم جاساعىسى جوق. تاعى ەكونوميكالىق بايلانىستارى بار. ۇلىبريتانيا، فرانسيا، گەرمانيا، يتاليا قىتايدىڭ باستاماسىمەن قۇرىلعان ازيالىق ينفراقۇرىلىمدىق ينۆەستيسيالار بانكىنە (AIIB) قوسىلعان.
ولار «AIIB-كە كىرمەڭدەر!» دەگەن اقش-تىڭ سوزىنە قۇلاق اسقان جوق. سەبەبى، باتىستىڭ قىتايعا تاۋەلدىلىگى ارتىپ كەلەدى.
سامميتتە سونداي-اق «يسلام مەملەكەتىنىڭ» ماسەلەسى دە كۇن تارتىبىندە بولادى. كەشەۋىلدەتپەۋ كەرەك. بۇگىننەن قالدىرماۋ كەرەك.
تەرروريزمگە قارسى كۇرەس – G7 ءسامميتىنىڭ نەگىزگى تاقىرىبىنىڭ ءبىرى.
جاپونيادا لاڭكەستىك بولا قويعان جوق، ءبىراق بيىلعى جىلدىڭ باسىندا يليم ەكى جاپون ازاماتىن جازالادى (ءولتىردى). تۋنيستەگى تەراكتى كەزىندە تاعى ءۇش جاپون قازا تاپتى.
[caption id="attachment_10971" align="alignright" width="1600"]
نەمىستىڭ ەلماۋ قالاسىندا G7 ءسامميتى وتۋدە. وسىمەن ەكىنشى جىل وعان رەسەي شاقىرىلعان جوق. سەبەبىن بىلەسىزدەر...[/caption]
G7 vs G20
سامميت قازىرگى كۇنگى جاعدايدى اشىق، اشىپ كورسەتەدى دەگەن ويدامىز. سەبەبى، الەمدىك ساياساتتاعى فيگۋرالاردىڭ ورنى، ءرولى وزگەرگەن. جۇڭگو كۇشەيىپ كەلەدى، قارقىندى دامىپ جاتقان ەلدەر تاعى بار. ەندەشە «ۇلكەن جەتىلىككە» ءوز ىقپالىن كەڭەيتىپ، جاڭا زامانعى الەمدىك ەكونوميكانىڭ ءتارتىبىن تۇزەتەتىن كەز كەلدى.
سامميت 1975 جىلدان بەرى وتكىزىلىپ كەلەدى. بيىل 40-شى رەت وتكىزىلمەك. ەستەرىڭىزدە بولسا، 1975 جىلى العاشقى مۇناي داعدارىسى ورىن العان.
2005 جىلعا دەيىن G7 ەلدەرىنىڭ الەمدىك ەكونوميكاداعى جالپى ىشكى ءونىمى (ءجىو) 60 پايىزدى قۇراعان بولاتىن. قازىرگى كۇنى ول 50 پايىزدان تومەن ءتۇسىپ كەتتى...
ال G20 ەلدەرىنىڭ، ونىڭ ىشىندە جۇڭگو مەن ءۇندىستاننىڭ ءجىو-سى قازىرگى كۇنى الەمدىك ەكونوميكانىڭ 90 پايىزىن قۇرايدى.
2008 جىلى ورىن العان قارجىلىق داعدارىستىڭ ناتيجەسىندە G20-نىڭ سالماعى دا، ىقپالى دا ارتا ءتۇستى. 2009 جىلدان كەيىن G20 ءسامميتى الەمدىك ەكونوميكانىڭ ماسەلەسىن تالقىلايتىن ەڭ جوعارى دەڭگەيدەگى ءىس-شاراعا اينالدى.
دەگەنمەن دە...
«ۇلكەن جيىرمالىقتىڭ» قاتىسۋشىلار سانى تىم كوپ. سوندىقتان دا ولاردىڭ ورتاق مامىلەگە كەلۋى قيىن. ونىڭ ۇستىنە دامىعان ەلدەر مەن دامۋ ۇستىندەگى ەلدەردىڭ وي-پىكىرى كوپ جاعدايدا توقايلاسپايدى.
رەسەي G8 توبىنان شىقتى. وسىمەن ەكىنشى جىل كەزدەسۋ G7 فورماتىندا وتەدى. «ءدال ءقازىر G7 الەمدىك ەكونوميكانىڭ تىزگىنىن وزىنە الۋ كەرەك»، – دەيدى ساراپشىلار.
نەگە؟ سەبەبى، ولاردىڭ ۇستانىمدارى، جۇرگەن جولدارى ۇقساس. بوستاندىق جانە دەموكراتيا. ءوز كەزەگىندە رەسەي، جۇڭگو نەمەسە دامۋ ۇستىندەگى بۇدان باسقا مەملەكەتتەر ادام قۇقىعىنىڭ تاپتالۋىن ۇلكەن ماسەلە سانامايدى. قورشاعان ورتانىڭ لاستانۋىن تالقىلاۋ دا ولار ءۇشىن كۇلكىلى.
ايتپاقشى، سامميت بارىسىندا قورشاعان ورتانىڭ پروبلەماسى ءسوز بولادى. ەركىن ساۋدا ايماعىن قۇرۋ، تەرروريستىك قارجى كوزدەرىنىڭ كوزىن جويۋ ماسەلەسى دە شەت قالمايدى. G7 الداعى ۋاقىتتا بۇل پوزيسيالار بويىنشا جەتەكشى رولگە يە بولۋى كەرەك.
«الەمدىك ەكونوميكانىڭ ءوسىمىن قامتاماسىز ەتىپ وتىرعان جۇڭگو جانە دامۋ ۇستىندەگى وزگە مەملەكەتتەردىڭ قارقىنى باياۋلاپ قالدى» دەپ بۇدان ءقاۋىپ كۇتىپ وتىرعاندار بار. ەندەشە «ۇلكەن جەتىلىك» ەلدەرىنە ەكونوميكانى قايتا ءتىرىلتۋ ءۇشىن قۇرىلىمدىق رەفورمالار جۇرگىزۋگە تۋرا كەلەدى.
«ۇلكەن جەتىلىك» بۇعان كىرىسىپ كەتتى. اقش، جاپونيا جانە ەۋرووداق ازىرگە كۇنى رەسەي مەن قىتايدىڭ قاتىسۋىنسىز جۇزەگە اساتىن جاڭا حالىقارالىق ەرەجەلەردى جاساۋ ۇستىندە. ترانستىنىقمۇحيتتىق ارىپتەستىك (جاپونيا – اقش)، ەكونوميكالىق ارىپتەستىك جونىندەگى كەلىسىمشارت (جاپونيا – ەۋرووداق) جانە ترانساتلانتيكالىق ساۋدا جانە ينۆەستيسيالىق ارىپتەستىگى (اقش- ەۋرووداق) ەركىن ساۋدانى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرۋگە مۇددەلى.
ەگەر مۇنداي ساۋدا ايماعىن كەڭىتەر بولسا، بۇل رەسەي مەن جۇڭگو كىرەتىن دسۇ-نىڭ جۇمىسىنا «جان ءبىتىرىپ»، الەمدىك ەكونوميكادا جاڭا، تازا ءتارتىپتىڭ ورناۋىنا سەپتەسەر ەدى.
