ءبىزدىڭ ءتىلىشىمىز ەلتاڭبا اۆتورى، ەۇۋ پروفەسسورى جانداربەك مالىبەكوۆ پەن شاكىرتى گۇلنيسا مەركەبايعا جولىعىپ، اڭگىمەلەسىن قايتقان ەدى.
جانداربەك مالىبەكوۆ، ەلتاڭبا اۆتورى، ەۇۋ پروفەسسورى:
-قاشاندا ءسوز باستاۋ قيىن، دەسە دە مەن قاشان جانە قاي جەردە بولماسىن اڭگىمەمدى بيىل 30 جىلدىعى اتالىپ ءوتىپ جاتقان ەل تاۋەلسىزدىگىنەن باستاعاندى ءجون كورەمىن. سەبەبى، مەنىڭ ءومىرىم مەن ونەرىم جانە ءوزىم قىزمەت ەتەتىن ەۇۋ-دا وسى تاۋەلسىزدىكپەن بايلانىستى .
ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن ەلتاڭبا نۇسقاسىن جاساۋعا بايقاۋ جاريالانعانى بەلگىلى. نەسىن جاسىرايىن، وزگە ەلدە، وزبەكستان جەرىندە جۇرسەم دە، ەلدەگى جاعدايعا كوڭىلىم ەلەڭدەپ، بەي-جاي قاراي المادىم. نەگىزگى ماقساتىم – بايقاۋدا جەڭۋ ەمەس، ەلتاڭبا ارقىلى حالقىمىزدىڭ تاريحىن، ءسالت-داستۇرىن، جالپى، قازاقي بولمىسىن كورسەتۋ ەدى. اللاعا مىڭ دا ءبىر شۇكىر، بايقاۋعا ۇسىنىلعان 293 جوبانىڭ ىشىنەن مەنىڭ جوبام قابىلداندى. تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز – ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆقا راحمەت، سودان كەيىن مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى، مارقۇم ءابىش كەكىلبايەۆتىڭ ەلتاڭبانى ەلىمىزدىڭ باستى نىشانى ەتىپ قابىلداردا سىڭىرگەن ەڭبەگى ۇشان-تەڭىز، ول ۇمىتىلماق ەمەس. ويتكەنى، دەپۋتاتتاردىڭ ىشىندە ۇلتتىق ناقىشتارعا تيىسكەندەر كوپ بولدى، اقىرى 306 دەپۋتاتىڭ 237ء-سى جاقتاپ داۋىس بەردى. ونىڭ ءوزى ءابىش كەكىلبايەۆتىڭ دەپۋتاتتارعا: «سەندەر قانداي ادامسىڭدار، ۇلتتىق ناقىشقا، تۇلپارعا، شاڭىراققا ءتىل تيگىزەتىن» دەپ سويلەگەنىنەن كەيىن عانا بارىپ كوبەيدى. نەسىن جاسىرايىن، سول كەزدەگى قۋانىشىمدا شەك بولمادى.
2001 جىلى كەشەگى استانا، بۇگىنگى نۇر-سۇلتان قالاسىنا كوشىپ كەلدىم. بۇل – الەمدە تەڭدەسى جوق، جاڭا ءداۋىردىڭ جاڭا قالاسى. شەتەلدىك قوناقتار بۇل قالانىڭ ادامعا جاڭا قۋات بەرەتىنىن ايتادى. شىنىندا دا بۇل قالا – تاتۋلىقتى، دوستىقتى بىلدىرەتىن قالا بولىپ قالىپتاستى.
مەنىڭ قولىمنان شىققان جوبالار وزبەكستاننىڭ بارلىق قالاسىندا بار. ەلىمىزدىڭ استاناسى نۇر-سۇلتان قالاسىندا دا جەتەرلىك، تۇلەپ، تۇرلەنگەن تۇركىستاندا دا تۇر. 2017 جىلى وتكەن حالىقارالىق EXPO كورمەسىنە دە مەنىڭ ۇلتتىق ناقىشتاعى جوبالارىم ەنگىزىلگەن.
مەن ءوزىم «استانالىق» دەگەن اتتى ارقالاۋ – ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك، دەپ سانايمىن. ويلاۋ دەڭگەيىڭ، جۇمىس ىستەۋ قابىلەتىڭ وزگەشە بولادى. سەبەبى، كەشەگى استانا، بۇگىنگى نۇر-سۇلتان– قازاق حالقىنىڭ مىڭداعان جىلدار بويى ارمانداعان قالاسى. وسى قالانىڭ شىرايىن كىرگىزىپ تۇرعان ل.ن. گۋميليەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى، ويتكەنى مۇندا ءبىلىم بەرۋمەن قاتار، ەلىمىزدىڭ بولاشاعىنا قاتىستى كوپتەگەن يگى ءىس-شارالار ءجيى ءوتىپ تۇرادى.
ارينە، ۋنيۆەرسيتەت اشىپ، ونى بارلىق قاجەتتى وقۋ-ادىستەمەلىك، ماتەريالدىق بازامەن، وقىتۋشىلار قۇرامىمەن قامتاماسىز ەتە سالۋ وڭاي شارۋا ەمەس. ايتۋعا وڭاي بولعانىمەن، تاباندىلىق پەن وراسان قاجىر-قايراتتى جۇمىلدىراتىن قىرۋار جۇمىستارى بار. سونىڭ ءبارىن ەڭسەرىپ، قالىپتاسۋ كەزەڭىنەن وتكەن ۋنيۆەرسيتەت شيرەك عاسىردا اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي جەتىستىكتەرگە جەتىپ وتىر.
اسىرەسە، سوڭعى ون جىلدا رەكتور ەرلان سىدىقوۆتىڭ باسشىلىعىمەن قارقىندى دامىپ كەلەدى. اتىن قازاقستان كولەمىندە عانا ەمەس، الەمدىك ءبىلىم كەڭىستىگىندە دە ابىرويمەن تانىتۋدا. سونىڭ ءبىر ايعاعى – ل.ن.گۋميليەۆ اتىنداعى ەۇۋ وسى ۋاقىت ارالاعىندا ق ر پرەزيدەنتىنىڭ «التىن ساپا» سىيلىعىن يەلەندى، الەمنىڭ الدىڭعى قاتارلى 50 جوعارى وقۋ ورنى رەيتينگىنە كىردى، جىل سايىنعى جەتىستىكتەرى جەتىپ ارتىلادى. شيرەك عاسىر تولعان ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ماراپاتتار ءتىزىمى مەن ساپا مويىنداۋلارىن ودان ءارى جالعاستىرا بەرۋگە بولادى. سوڭعىلاردىڭ ىشىندە حالىقارالىق دەڭگەيگە ۇمتىلىپ، الەمنىڭ ەڭ بەدەلدى وقۋ ورىندارىمەن تىعىز بايلانىستار ورناتىپ، قازاق مەملەكەتىن، قازاقتىڭ جاۋھارلارىن تانىستىرۋ باعىتىندا دا ەڭبەكتەنىپ جاتىر. مىسالى، اقش، انگليا، ۆەنگريا، جۇڭگو، رەسەي ۋنيۆەرسيتەتتەرىمەن بايلانىس ورناتىلدى. ءجۇز جىلعا جۋىق تاريحى بار ارمەنيا ۋنيۆەرسيتەتىندە، ازەربايجان ۋنيۆەرسيتەتىندە اباي ورتالىقتارى اشىلىپ، ۆەنگريانىڭ ورتالىق ساياباعىنا اباي ءمۇسىنى قويىلدى. ءمۇسىن اۆتورى ءبىزدىڭ ساۋلەت-قۇرىلىس فاكۋلتەتىنىڭ وقىتۋشىسى ەكەنى ەكى ەسە ماقتانىش. كوپتەگەن حالىقارالىق كونفەرەنسيالار ءوتىپ جاتادى. مۇنىڭ سىرتىندا حالىقارالىق كونفەرەنسيالارعا، مەيلى ول شەتەلدە نەمەسە وزىمىزدە ءوتسىن، بايانداماسى قابىلدانعان عالىمدار مەن وقىتۋشىلاردىڭ قاتىسۋىنا كەڭ جول اشىلعان.
سونداي-اق ەلىمىزگە كەلگەن شەت مەملەكەتتەردىڭ باسشىلارى، حالىقارالىق دارەجەدە تانىلعان عالىمداردىڭ ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىنە ارنايى سوعىپ، ستۋدەنتتەر الدىندا ءدارىس وقۋى دا جاقسى داستۇرگە اينالدى. مىسالى، نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتتارى دا كەلىپ ءدارىس وقىعانى كوپكە ايان. ال ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ءوز ىشىندە نارىقتىق قاعيدالار ەنگىزىلىپ، كافەدرا، فاكۋلتەتتەردى، وقىتۋشىلاردى ىنتالاندىرۋ ماقساتىندا دا ۇزدىك بولۋعا ۇمتىلدىراتىن شارالار مەن سىيلىقتارى بار.
ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ءبىلىم بەرۋ ىسىندەگى بەتالىسى جاقسى. نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتى سەكىلدى جاڭا زاماناۋي وقۋ ورىندارى مەن عىلىمي ورتالىقتار اشىلىپ، جاستارىمىز عىلىمعا قاراي بەت بۇرىپ جاتىر.
جاڭا جوبالارىم جوق ەمەس، سولاردىڭ ءبىرى قازاق ارحيتەكتۋراسىن دامىتۋعا باعىتتالعان – «Oitek» ارحيتەكتۋراسى. بۇل جوبا ەۇۋ ستۋدەنتتەرى –
ءوز شاكىرتتەرىمنىڭ قاتىسۋىمەن جۇزەگە اسىرىلۋدا.
«Oitek» دەگەنىمىز نە؟ «Oitek» - ويدىڭ تەكتىلىگى دەگەن سوزدەن شىققان، اقىل، پاراسات، سانا – بۇل ءستيلدىڭ ءتۇيىن سوزدەرى. ۇلتتىق ستيل نەگىزىنەن قوعامداعى وزەكتى ماسەلەلەردى قامتيدى: جاستار اراسىنداعى اجىراسۋ سانىن ازايتۋ، جەتىمدەر مەن قارتتار ءۇيىن بولدىرماۋ.
جۇيەنىڭ نەگىزگى كونسەپسياسى - ءۇش ۇرپاققا ارنالعان تۇرعىن ءۇيدىڭ جوباسىن قۇرۋ، تۇرعىن ءۇيدىڭ فۋنسيونالدىق ايماقتانۋىن قازاقي باعىتتا جاساۋ. بۇل جوبادا مەن عانا ەمەس، ساۋلەت-قۇرىلىس فاكۋلتەتىنىڭ ءتورتىنشى كۋرس ستۋدەنتتەرى امانگەلدينا دانەل، ادىلبەكوۆا گۇلىم، مىرزاحان ايگەرىم، داۋلەتوۆا اقەركە، تاعى باسقا دا شاكىرتتەرىم بار.
«Oitek» ارحيتەكتۋراسى ءوز باستاۋىن كيىز ءۇي قۇرىلىمدارىنان الادى. «Oitek» ارحيتەكتۋراسىنداعى عيماراتتار، كەشەندى جۇمىستار، يدەولوگيا، ءسالت-داستۇر، قوعامدىق، الەۋمەتتىك مادەنيەت، تاريحي ءمانى بار رۋحاني قۇندىلىقتار ۇلتتىق سانا تۇرعىسىنان قاراستىرىلادى. «Oitek» ارحيتەكتۋراسىنىڭ ۇستاناتىن ماڭىزدى باعىتتارى ارحيتەكتۋرادا جاڭا باعىت بولعاندىقتان ۇلكەن ەڭبەكتى قاجەت ەتەدى. الايدا، اتا-بابا رۋحىن بويىنا سىڭىرگەن جاس ۇرپاق، بولاشاق جاستار ءۇشىن قولىمىزدان كەلگەننىڭ ءبارىن جاسايتىن بولامىز.
گۇلنيسا مەركەبايەۆا، ساۋلەت-قۇرىلىس فاكۋلتەتىنىڭ 4 كۋرس ستۋدەنتى:
– ەۇۋ-عا ءتۇسۋدى مەكتەپتە جۇرگەندە ويلاپ، بولاشاق ماماندىعىمدى ساۋلەت ونەرىمەن بايلانىستىرعىم كەلەتىن. مۇندا ەلىمىزدىڭ ەلتاڭبا اۆتورى جانداربەك مالىبەك ۇلىنىڭ ءدارىس بەرەتىنى مەنى ودان سايىن قۋانتىپ قويدى. جولىم بولدى، ارماندار ورىندالادى دەگەن راس ەكەن. وقۋعا تۇسكەندەگى قۋانىشىمدى ايتىپ جەتكىزە المايمىن.
ۋاقىت – جۇيرىك، ءتورت جىل دا زۋىلداپ وتە شىقتى. ەۇۋ-دا كوپتەگەن تاجىريبە جينادىم. كافەدرامىزدا وتە بىلىكتى ماماندار جۇمىس ىستەيدى. تەك قانا ساپالى ءبىلىم بەرىپ قانا قويماي، ءاردايىم دامۋ ءۇشىن ءبىزدى قولداپ، ءار ءتۇرلى كونكۋرستارعا قاتىسۋعا ۇسىنىستار جاسايدى. جىل سايىن تانىمال حالىقارالىق كونكۋرستارعا بىلىكتى مامانداردىڭ جەتەكشىلىگىمەن قاتىسىپ كەلەمىز جانە جاڭا جوبالار جاساۋدا ءاردايىم قولداۋ تابامىز.
سول جوبالاردىڭ ءبىرى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەلتاڭبا اۆتورى جانداربەك مالىبەك ۇلىنىڭ باستاۋىمەن قولعا الىنعان «Oitek» جوباسى.
ۇلتتىق ءستيلدى زەرتتەي كەلە، بۇل ستيلدە جۇمىس جاساۋ بىزگە ءبىر جاڭالىق بولدى: ءبىر جاعىنان قىزىقتىرسا، ەكىنشى جاعىنان قوبالجىتادى. ويتكەنى، «جۇمىسىمىزدى جۇرت قالاي قابىلدار ەكەن؟»، «ەل نە دەيدى؟»، «ادامداردىڭ رەاكسياسى قانداي بولادى؟» دەگەن سان-ساۋالدار مازا بەرمەيدى. قانشا ادام بولسا، سونشا پىكىر بار: بىرەۋلەرى ءبىزدى قولداسا، بىرەۋلەرى ءبىزدى تىڭدامايتىن شىعار، ال كەيبىرەۋلەرى، ءتىپتى تۇسىنبەۋى دە مۇمكىن. ءبىراق وسىنىڭ بارىنە قاراماستان، ءبىز اۋەل باستان-اق قانداي قادام جاسايتىنىمىزدى بىلدىك، العا قويعان ماقساتىمىزدان تايىنبادىق جانە سوڭىنا دەيىن جۇمىس جاسايمىز دەگەن ويدامىز.
ەگەمەندى ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى – جاستاردىڭ جان-جاقتى دامىعان، تالىم-تاربيەلىك ىس-ارەكەت ءبىلىم تەرەڭدىگىمەن ولشەنەدى. ءبىلىمدى ۇرپاق – ۇلتىمىزدىڭ باعا جەتپەس قازىناسى. حالقىمىزدىڭ عاسىرلار بويى ءومىر سىنىنان ءوتىپ كەلگەن ۇرپاق تاربيەسى، جيناقتالعان تاعلىمى، تالىم-تاربيەلىك ۇلگىلەرى جانە مادەنيەت پەن ونەردى باعالاۋ، مادەني مىنەز-قۇلىقتارىنىڭ قالىپتاسۋى رۋحاني قۇندىلىقتار ارقىلى بەرىلەتىنى دالەلدەندى.
بۇل ماسەلەنىڭ دۇرىس جولعا قويىلماۋى ناتيجەسىندە جاستاردىڭ تاربيەلىك ءمانى تومەن جات ەلدىك تۋىندىلارعا ەلىكتەۋشىلىك، رۋحاني كەدەيشىلىككە اكەلىپ سوعادى. ءبىز ۇسىنىپ وتىرعان جوبامىز ارقىلى قازاق ارحيتەكتۋراسىن بولەك، زاماناۋي ستيل رەتىندە كورسەتۋگە بولاتىنىن دالەلدەدىك دەپ ويلايمىز.
بۇل جوبانىڭ ماقساتى – تەك قازاق ارحيتەكتۋراسىن تانىستىرۋ ەمەس، سونىمەن بىرگە قازاق جاستارىنىڭ پاتريوتتىق سەزىمىن وياتۋ، سالت-داستۇرلەرىمىزدى، تاريحىمىزدى، ءتىلىمىزدى، ءدىنىمىزدى ارحيتەكتۋرا ارقىلى ناسيحاتتاپ، فيلوسوفيالىق ءبىلىم رەتىندە بولاشاق ۇرپاققا مۇرا رەتىندە قالدىرۋ. جاس قازاق ارحيتەكتۋراسىنىڭ اۆانگارديستتەرى رەتىندە، وسى ءستيلدى باسقا دا جوبالار اياسىندا قولدانىپ، دامىتۋدى ماقسات ەتەمىز. ەڭ ءبىرىنشى قازاق حالقىنا، كەيىن حالىقارالىق ارحيتەكتورلار قاۋىمداستىعىنا قازاق ارحيتەكتۋراسىنىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەرىن جانە ونىڭ باي ءارى تەرەڭ تاربيەلىك ءمانىن دالەلدەپ شىعۋ ءبىزدىڭ ارمانىمىز ءارى ماقساتىمىز.
مىنە، ءوزىمنىڭ بالا كۇننەن ارمانداپ تۇسكەن وقۋ ورنىم – ل.ن. گۋميليەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنە 25 جىل تولىپ وتىر. بۇل مەرەيلى تويدىڭ ءبىز ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىندا وقىپ جۇرگەندە تويلانۋى ەكى ەسە قۋانىش ءارى باقىت. ەندەشە، ءبىزدىڭ بۇل جوبامىز سۇيىكتى ۋنيۆەرسيتەتىمىزدىڭ تويىنا تارتۋ دەسەك تە بولادى.
