دەپۋتاتتار قازىرگى توتەنشە جاعداي سۋ تاسقىنى اپاتىنا قاتىستى ءۇن قاتتى. ولاردىڭ سوزىنشە، ەل ارالاپ، جاعدايدى ءوز كوزىمەن كورگەن. ءبارىنىڭ ويى ورتاق: اپاتقا سەبەپتىڭ ءبىرى - 30 جىل ازىپ-توزعان جۇيە، - دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
نارتاي Cارسەنعالييەۆ ارناسىنان اداسىپ اققان سۋدىڭ سالدارىنان ءومىر بويى جيعان-تەرگەن دۇنيەسىنەن، ۇيىنەن، مال-مۇلكىنەن، قارا شاڭىراعىنان قاپىدا ايرىلعان اعايىننىڭ ءوتىنىشىن ايتتى. ونىڭ سوزىنشە، ەلدىڭ جارتىسى قارعىن سۋ قاقپانىندا وتىر.
"قازاق "الپىس كۇن تاسىعان سۋ، التى كۇندە قايتار" دەيدى. ءبىراق قايتقان سۋ اكەلگەن قايعىسىن اكەتپەيدى. ...جۇمىسىنا سالعىرت قاراعان مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ ەشقايسىسىنىڭ لاۋازىمىنا، تەگىنە قاراماستان جازاعا تارتۋ كەرەك. بۇل - پرەزيدەنتتىڭ جانە ەلدىڭ ناقتى تالابى"، - دەدى ول.
دەپۋتات اپتا اياعىندا قارعىن سۋدان قاتتى زارداپ شەككەن اتىراۋ وبلىسىنداعى قۇلسارى قالاسى مەن باتىس قازاقستان وبلىسىنا اياقتاي بارعان. قۇلسارىدا 2900 ءۇي سۋ استىندا قالعان. ول باتىس قازاقستان وبلىسىنداعى احۋال دا كوڭىل كونشىتپەي وتىرعانىن، ءقازىردىڭ وزىندە 1226 ءۇيدى، 1905 ساياجايدى سۋ باسىپ قالعانىن، 450 ءۇي قيراعانىن مالىمدەدى.
"ەندىگى قاتەر جايىق وزەنىنەن. جايىقتىڭ كورشى ەلدەگى ەڭ جوعارعى دەڭگەيى 11،87 مەتر بولدى، ەندى سول سۋ ءبىزدىڭ ەلگە قاراي جوڭكىلەپ كەلەدى. جايىق وزەنى بقو-ڭ 600 شاقىرىم جەرىنە اعىپ وتەدى، ونداعى ارنانىڭ ەڭ بيىك نۇكتەسى - 8،5 مەتر. دەمەك كەلە جاتقان سۋ قالىپتاعىدان 3 مەتردەن اسا. جايىقتىڭ بويىندا 84 ەلدى مەكەن بار، ول جاقتا 126 000 ادام تۇرادى دەگەن دەرەك الدىق. ەل ەلەڭدەپ وتىر، ۇرەي دە جوق ەمەس"، - دەدى ول.
نارتاي ارالباي ۇلى سۋ باسقان وڭىرلەردەگى باستى ماسەلەنىڭ ءبىرى وتەماقى ەكەنىن، سونىمەن قاتار، كوميسسيالار سۋ كەتكەنىن كۇتپەي قازىردەن باستاپ ۇيلەرگە ءجۇزىپ بارىپ، ارالىق اكت جاساۋى قاجەت ەكەنىن جەتكىزدى.
دەپۋتات وسىنداي كەزدە ەسكى قازاقستان وكىلدەرى اقپاراتتىق شابۋىلعا كوشكەنىن ايتتى.
"قوعامداعى نەگىزگى تۇيتكىل - اقپاراتتىق سوعىس. قاتە اقپارات - قاتەر. ءقازىر سۋدىڭ اعىنىمەن قاتار، اقپارات اعىنى دا ءقاۋىپ ءتوندىرىپ تۇر.
قاراپايىم حالىقتى كەدەيلىككە اكەلگەن بۇرىنعى جۇيەنىڭ باي-باعلاندارى قازىرگى تابيعي اپاتتان ۇپاي جيناۋ ءۇشىن جانتالاسىپ جاتىر. "قۇلقىننىڭ ق ۇلى بولعانشا، حالقىڭنىڭ ۇلى بول" دەگەندى 30 جىل بويى قۇلاعىنا قىستىرماعاندار قازىرگى جاعدايدى ساياسي ەسەپ ايىرىسۋدىڭ قۇرالىنا اينالدىرۋ ءۇشىن ولىمدەسۋدە.
قازىرگى سۋ تاسقىنىنىڭ بەتىن قايتارۋى ءتيىس بولعان بوگەتتەر مەن بوگەندەردىڭ سالىنباۋى، كانالداردىڭ رەتكە كەلتىرىلمەۋى 30 جىل بويعى سالعىرتتىق ەكەنىن، 30 جىل بويعى جەمقورلىق ەكەنىن تاۋەلسىزدىك العالى قازاقتى قان قاقساتىپ توناعاندار مويىنداعىسى كەلمەيدى، ارينە. قازاقستانداعى سۋ قويمالارى مەن بوگەتتەر 50-70 جىلدارى سالىنعان. 1990 جىلدان ول جەرلەر جوندەۋ كورمەگەن. جاڭا سۋ قويمالارى سالىنباعان. بيىلعى تاسقىننىڭ الدىن الۋ نەگە مۇمكىن بولمادى دەگەن سۇراق تۋادى. وعان سەبەپ عىلىمعا جاعدايدىڭ جاسالماۋى. سالدارىنان 90-شى جىلداردىڭ توقىراۋىندا 40 مىڭ عالىم سالانى تاستاپ كەتۋگە ءماجبۇر بولعان.
وسىنشا ولقىلىققا، ياكي قىلمىسقا جول بەرگەن 30 جىلدىق ەسكى جۇيەنىڭ شابارماندارى، بۇگىنگى جاڭا بۋىنعا قارسى اقپاراتتىق سوعىس اشىپ الەك. ولار جالعان اقپاراتتىڭ جارعا جىعاتىنىن بىلسە دە، اعايىندى ارانداتۋ ءۇشىن بارىن سالىپ الەك. ءبىراق قازاقتىڭ بىرلىكتى ءبىرىنشى ورىنعا قوياتىنىن جانە ۇلتىنىڭ قامىن قۇلقىنىنىڭ قامىنان ارتىق قويعانداردى ۇمىتپايتىنىن ءبىلۋ كەرەك ولار"، - دەدى ول.
دەپۋتات رينات زايتوۆ تا سۋ تاسقىنىنا قاتىستى پىكىر ءبىلدىردى.
"بىرىنشىدەن، توسىننان كەلگەن توپان سۋدى قانشا جەردەن تابيعي قۇبىلىس دەسەك تە، اپاتقا كىنالى ادامي سالعىرتتىقتار دا بار. دالەلىمەن ايتساق، اتىراۋ وبلىسى مەن قۇلسارى قالاسىنىڭ ماڭىنان زاڭسىز سالىنعان سۋ بوگەتتەرى، جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ كوكتەمگى سۋ تاسقىنىنا ءالسىز ازىرلەنگەنى، سىن ساعاتتا ابدىراعان جۇرتتىڭ ارەكەتىن ۇيلەستىرە الماۋى دا وسىنداي سالدارعا اكەلىپ سوقتى.
"بورەنەدەن اتتايمىز" دەپ ەسەپ بەرىپ، سىرىڭكەگە سۇرىنە بەرەتىن مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ شالاعايلىعى جاۋاپقا تارتپاسا جالعاسا بەرەدى عوي"، - دەدى ول.
ايتىسكەر ءارى دەپۋتات زايتوۆ اپات بولعان ايماقتاردىڭ تۇرعىندارىنا ۋاقىتشا نەسيەلىك كانيكۋلداردى جان-جاقتى قاراستىرۋدى دا سۇرادى.
ءماجىلىس دەپۋتاتى ەرلان سايروۆ تا بۇل 30 جىلعى كوزبوياۋشىلىقتىڭ شىنايى كورىنىسى ەكەنىن ايتتى.
"اعايىن، اپات ايتىپ كەلمەيدى. دايىن بولماعان كەزدە كەلگەن توپان سۋ - قازاقستانداعى 30 جىل بويى قالىپتاسقان داڭعازالىق، ۆوليۋنتاريزم مەن كوزبوياۋشىلىقتىڭ شىنايى كورىنىسى. بۇل فاكت! بۇل وقىس وقيعا ەلىمىزدەگى جەرگىلىكتى باسقارۋداعى جۇيەلى پروبلەمالاردىڭ بار ەكەنىن ايقىن كورسەتتى.
سوندىقتان بىزگە اۋداندىق، اۋىلدىق دەڭگەيدەگى مەملەكەتتىك باسقارۋدىڭ باسىمدىقتارىن قايتا قاراۋ ماڭىزدى. مىسالى، وبلىس، اۋدان اكىمشىلىكتەرىنە قوسىمشا قۇزىرەت بەرە وتىرىپ، ينفراقۇرىلىم، حالىق شارۋاشىلىعىن ۇتىمدى رەتتەۋ ءۇشىن شارۋاشىلىق باعىتتاعى دەسەنتراليزاسيا قاجەت. ءاربىر اكىم ءوڭىردىڭ كوممۋنالدىق-شارۋاشىلىق ماسەلەلەرىن رەتتەۋ ءۇشىن، دەربەس شەشىم قابىلداۋ مۇمكىندىگىنە يە بولۋى ءتيىس"، - دەدى ول.
ونىڭ پىكىرىنشە، اۋدانداعى اكىمدەر شەشىم قابىلداردا ۇركەدى.
"ءقازىر اۋداندىق اكىمدەر شەشىم قابىلداۋدا قورقادى. ويتكەنى تابجىلىپ كەتسە، ەرتەڭىندە پروكۋراتۋرا، كومپەتەنتتى ورگاندار كەلەدى. سونىڭ سالدارىنان بۇگىنگى جاعدايدا مەملەكەت جۇزدەگەن ميلليارد شىعىنعا باتىپ وتىر. قوعامدىق باقىلاۋ تەتىكتەرىن كۇشەيتىپ، ءماسليحاتتاردىڭ ءرولىن ارتتىرا وتىرىپ، اكىمدەرگە ءتيىمدى ءارى اشىق جۇمىس ىستەۋگە جاعداي جاساۋ قاجەت"، - دەدى ول.
