ەلوردانى ەل تاۋەلسىزدىگىن باياندى ەتۋ جولىنداعى كوشباسشى دەپ اتاپ، ەرەكشە قامقورلىقتا ۇستاۋ شاحاردىڭ قاي كەزدە بولسىن ەل تاريحىندا الار ورنىن ەنشىلەپ بەرگەنى انىق.

تالايلاردىڭ تارتىسىنا تۇسسە دە تالاۋىنا قالماعان تاعدىردى ەنشىلەگەن ەلوردانىڭ وتكەنى وزىنشە ءبىر تاريح. ال شاحاردىڭ بۇگىنگى شىرايىن كەلتىرۋگە ەڭبەگى سىڭگەن ەرلەردىڭ ىشىندەگى ەسىمى ەل ەسىندە قالۋى ءتيىس وعلانداردىڭ، وركەنيەتتىڭ ۇزدىك ۇلگىسى ىسپەتتەس شاحارلاردىڭ شام-شىراعىن جاققان ازاماتتاردىڭ دا سول اق باس تاريحتان الار ءوز ورنى بار..
استانا استانا بولعالى الەمدىك قاۋىمداستىق كوز تىككەن اۋقىمدى شارا – 2003 جىلدىڭ 23 قىركۇيەگىندە وتكەن «الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ ءبىرىنشى قۇرىلتايى» بولاتىن. اتالعان حالىقارالىق دارەجەدەگى باسقوسۋدى جوعارى دەڭگەيدە وتكىزە وتىرىپ، ەلوردانىڭ ءيميدجىن ناسيحاتتاۋ مەن شاحارعا ىلكىمدى ينۆەستيسيا تارتۋ جاعىنا دا باسا نازار اۋدارىلعان. ەلوردادا وتەتىن ءاربىر شارا قالا ءۇشىن نەسىمەن ماڭىزدى، قالانى دامىتۋعا قانداي يگى-اسەرى بولماق دەگەن تۇرعىدان كەلگەندە اتالعان شارانىڭ ماڭىزى مەن تاعىلىمى ەرەكشە بولدى.
«الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ ءبىرىنشى قۇرىلتايى» ءاۋ باستان اق بەيبىتشىلىك پەن تىنىشتىقتى تۋ ەتىپ، سىرتقى ىقپالداستىقتا دوستىق قارىم-قاتىناستى مىعىم ۇستانا بىلگەن قازاقستاننىڭ ديپلوماتياسى جەمىستى جىگەرلىلىك تانىتىپ، سونىڭ ناتيجەسىندە حالىقارالىق دەڭگەيدەگى قازاقستاننىڭ ءيميدجى ارتىپ، ورتالىق ازيا وڭىرىندەگى قازاقستاندىق كوشباسشىلىق مويىندالا تۇسكەن. باسقا كورشىلەرگە قاراعاندا ينۆەستيسيا تارتىمدىلىعى عانا ەمەس، وسىناۋ حالىقارالىق باسقوسۋدىڭ استانا تورىنەن تابىلۋى دا وسىنداي بەدەلدىڭ قالىپتاسۋىنان بولعانى انىق. بەيبىتشىلىك پەن ءدىنارالىق، ەتنوسارالىق تاتۋلىققا وزىق ۇلگىگە تۇرارلىق ەل رەتىندە تانىلىپ ۇلگەرگەن رەسمي استانا ءوز ۇستانىمىن حالىقارالىق دەڭگەيدە ودان ءارى نىعايتا ءتۇسۋ ءۇشىن «الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر جەتەكشىلەرىنىڭ ءبىرىنشى قۇرىلتايىن» وتكىزدى. ءداستۇرلى ءۇش باعىتتاعى ءدىن باسىلارىنىڭ ءبىر جەردە باس قوسۋى بۇعان دەيىنگى تاريحتا بولماعانىن ەسكەرسەك، بۇل قازاقستاننىڭ باستى جەتىستىكتەرىنىڭ بىرىنە سانالارى انىق. بۇل باستامانى الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەردىڭ جەتەكشىلەرى اسقان ريزاشىلىقپەن قابىل الدى. ءسويتىپ، استانادا تۇڭعىش رەت الەمدىك ءدىن ليدەرلەرى ءبىر داستارقاندى جاعالاي وتىرىپ، باس قوستى، پىكىر الماستى. تۇڭعىش قۇرىلتايدىڭ ناتيجەسى دە كوڭىل كونشىتتى. ءدىن باسىلارى «ءبارىمىزدىڭ جاراتۋشىمىز ءبىر، ولاي بولسا وركەنيەتتەرگە سىيلاستىقپەن، ۇستامدىلىقپەن، قۇرمەتپەن قاراپ ءبارىمىزدىڭ بەيبىت، قاتار ءومىر سۇرۋىمىزگە بولادى» دەگەن حالىقارالىق قۇجاتقا قول قويدى. ءاربىر ءداستۇرلى ءدىن جەتەكشىسى ءوزى تابىناتىن جاراتۋشىدان قازاقستانعا، ونىڭ حالقىنا قولداۋ كورسەتۋىن تىلەپ دۇعا جاسادى. بايتەرەكتىڭ ۇشار باسىنا بىرگە شىعىپ، بەيبىت ءومىر سۇرۋگە، قاتار جۇرۋگە بولاتىنىن ءىس جۇزىندە دالەلدەپ شىقتى.
2003 جىلدىڭ 13 قازانىندا استانادا ۇزىندىعى 1225 شاقىرىم الماتى – استانا اۆتوجولى سالتاناتتى تۇردە اشىلىپ، ەلىمىزدىڭ ەڭ ۇلكەن ەكى قالاسىنىڭ باستى بارىس-كەلىس باعىتى ىسكە قوسىلدى. وسى قازان ايىندا تەك قازاقستاندا عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە تاۋەلسىز مەملەكەتتەر دوستاستىعى ەلدەرىندىگى ەڭ بيىك، بيىكتىگى 155 مەترلىك 36 قاباتتى «ترانسپورت تاۋەر» اكىمشىلىك عيماراتىنىڭ تۇساۋكەسەرى بولدى. سونىمەن قاتار، استانانىڭ تەمىرجول ۆوكزالى عيماراتى دا زاماناۋي تۇرعىدا قايتا جاڭعىرتىلىپ، پايدالانۋعا بەرىلدى. ال 2004 جىلدىڭ باسىندا استانالىق تۇرعىنداردىڭ سانى جارتى ميلليوننان استى.
ەلوردا قازاق ەلىنىڭ استاناسى مارتەبەسىن العالى قازاقتىڭ تالاي مارقاسقالارى شۋاقتى شاحارعا قونىس اۋداردى. ەلوردا اكىمشىلىگى مۇنىڭ ماڭىزدىلىعىن جەتە سەزىنىپ، زيالى قاۋىمعا قول ۇشىن بەرىپ، جاعىداي جاساۋعا تىرىستى. ەلوردانىڭ كوشىن تۇزەپ، كورىگىن قىزدىراتىن عىلىم مەن ءبىلىم، ادەبيەت پەن مادەنيەت قايراتكەرلەرى ءوز كەزەگىندە ارۋ استانانىڭ ايشىقتالىپ، ساۋلەتى دامىپ، داۋلەتى اسۋى ءۇشىن قىزمەت ەتىپ كەلەدى.
ءيا، زيالى قاۋىم ەلوردانىڭ مادەني-رۋحاني دامۋىنا ۇلەس قوسىپ قويماي، ەل استاناسى ارقىلى قازاق جۇرتىنىڭ رۋحاني ساناسىن ساقايتۋ جولىندا ەڭبەك ەتۋدە. سوناۋ زامانى سودىرلاۋ، ادامى سوقىرلاۋ ۋاقىتتان، قازiرگi قارعا ادىم مەزەت ارالىعىن رۋحاني توقايلاستىرعان بiتiمi بولەك تۇلعالار. ءبۇتiن حالىقتىڭ سانا بولمىسىنداعى تەرiساققانعا قارسى تۇرعان — وڭ اعىزۋ ءۇشiن، اقىلىن مال مەن مانساپقا العىزعان كوپكە قارسى شىققان — جانارىنداعى شەلدi سىلۋ ءۇشiن.
ەكى مىڭىنشى جىلدارى ەل استاناسىندا قالا قۇرىلىسى قارقىن الىپ، اۋماعى ۇلعايا تۇسكەن. شاحاردىڭ باستى قۇرىلىس نىساندارىنىڭ ىرگەسى وسى كەزدە قالانىپ، از ۋاقىتتا ارۋ استانانىڭ شىن مانىندەگى شىرايى كىرە باستاعان.بۇل كەز قالا قۇرىلىسى قاتتى قارقىن الىپ، دەنى از ۋاقىتتا پايدالانۋعا بەرۋگە جوسپارلانعان. بۇل جىلدار كۇردەلى دە قىزعىلىقتى وقيعالارعا تولى بولدى.
ارينە،ەل دامۋىنا سەرپىن بەرگەن ەلوردانىڭ ءوسىپ وركەندەۋىنە ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان تۇلعالار ەسىمىن ءتىزىپ، تاعىلىمىن تارازىلاپ شىعۋ قيىن شارۋا. ايتسە دە ولاردىڭ شاحاردى دامىتۋداعى ىلكىمدى ىزدەنىسى مەن ەرەن ەڭبەگى وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ جادىندا ساقتالىپ قالماي، ودان ءارى ءاربىر تۇرعىننىڭ قالانى كوركەيتۋگە دەگەن ىقىلاسىن تۋدىرسا قۇبا-قۇپ.
قالا باسشىلىعى بازارداعى باعانىڭ ءالسىن-السىن شارىقتاپ كەتۋىمەن كەشەندى تۇردە كۇرەسىپ، قىمباتشىلىققا دەر كەزىندە توسقاۋىل قويىپ وتىردى. قالانىڭ ءقايبىر تار جولدارىن كەڭەيتىپ، كولىك كەپتەلىستەرىنەن ارىلۋعا كۇش سالدى. ۇيلەردىڭ اۋلالارىن تازارتىپ، پاتەر يەلەرى كووپەراتيۆتەرىنىڭ جۇمىسىن جونگە كەلتىرۋگە باسا نازار اۋداردى. ەسىل وزەنىنىڭ جالاڭاش جاعالاۋىن اباتتاندىرىپ، تۇرعىنداردىڭ سەرۋەندەۋىنە جاعىداي جاسادى. استانانىڭ قاتتى جەلىندە قوقىسىمەن بىرگە قوپارىلا ۇشىپ جۇرەتىن جاشىكتەردى جان جاعىنان تاسپەن قالاپ تاستالدى. استانالىقتاردى ءجيى ءوشىپ مازالايتىن جارىق، گاز، سۋ ماسەلەسى شەشىلدى. ءبىر قاراعاندا قوردالانىپ قالعان اتالعان جايتتار كوزگە كورىنبەيدى. ءبىراق، شاحار تۇرعىندارى ءۇشىن ەڭ ماڭىزدى ماسەلە.
2004 جىلى استانادا تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋ جانە كولىك قاتىناسىن دامىتۋ تۋرالى باعدارلامالار قولعا الىندى. بۇل كەزدە استانا تۇرعىندارىن الەۋمەتتىك تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋ باستى مىندەت سانالدى جانە سول كەزدە جاس وتباسىلار، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر، الەۋمەتتىك قىزمەتكەرلەر، مۇعالىمدەر مەن دارىگەرلەرگە پاتەر كوپتەپ بەرىلە باستادى. سونىمەن قاتار، كولىك قاتىناسىنا كوپ كوڭىل ءبولىندى. 2006-2010 جىلدارعا ارنالعان استانالىق كولىكتى دامىتۋ باعدارلاماسى جاسالدى. جيىرما ءتورت جول قۇرىلىسىن سالۋدى، ەلوردادا اۆتوتۇراق جۇيەسىن دامىتۋ جانە جول قاۋىپسىزدىگىن ارتتىرۋ جوسپارلاندى. اقبۇلاق وزەنىنە كوپىر سالىنىپ، استانانىڭ وڭتۇستىك-شىعىس بولىگىنەن ورتالىققا وتۋگە مۇمكىندىك تۋدى.قولعا الىنعان جۇمىستار كوپ كۇتتىرمەي جەمىسىن بەردى دە. ءساۋىر ايىنىڭ باسىندا جاپوندىقتار جالپى قۇنى 3،5 ملن دوللار تۇراتىن 23 جەدەل جاردەم كولىگىن استانا قالالىق «جەدەل جاردەم» ستانساسىنا تارتۋ ەتسە، 21 ساۋىردە استانا تەمىر جول ۆوكزالىنان «استانا – الماتى» باعىتىندا قاتىنايتىن «تۇلپار» جولاۋشىلار جۇردەك پويىزى العاشقى ساپارعا اتتاندى. جۇردەك پويىزدىڭ ارقاسىندا ەكى قالا اراسىن 13 ساعاتتا ءجۇرىپ وتۋگە قول جەتتى. وسكەلەڭ ۇرپاققا قازاق تىلىندە ءبىلىم بەرۋ دە نازاردان تىس قالعان جوق. مامىر اينىڭ ورتاسىندا ءبىرىنشى «كوكتال» تۇرعىن الابىندا جاڭادان قازاق ورتا مەكتەبى اشىلىپ، وعان ايگىلى عالىم الكەي مارعۇلاننىڭ ەسىمى بەرىلدى.
2004 جىلدىڭ 9 ماۋسىمىندا استانادا ءار ءتۇرلى مادەني-بۇقارالىق، ىسكەرلىك، سپورتتىق، ويىن-ساۋىقتىق شارالار قاراستىرىلعان ماسكەۋدىڭ مادەنيەت كۇندەرى باستالىپ، ول استانا كۇنىنە ارنالىپ، العاش رەت سول جاعالاۋدا وتكەن مەرەكەلىك ىس-شارالارمەن جالعاستى. وسى كۇندەردە قۇرمەتتى قوناق، سول كەزدەگى ماسكەۋ مەرى يۋ. لۋجكوۆتىڭ قاتىسۋىمەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحاناسىنىڭ رەسمي اشىلۋى بولدى. 2004 جىلدىڭ باستى جەتىستىگى – ەلوردادا بىرنەشە عيماراتتاردىڭ تۇساۋى كەسىلىپ، حالىق يگىلىگى ءۇشىن پايدالانۋعا بەرىلدى. ونىڭ قاتارىندا سول جىلى اشىلعان عيماراتتاردىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى، بۇگىندە ەلىمىزدىڭ باستى ساياسي نىسانىنا اينالعان اقوردا بولاتىن. عيماراتتىڭ رەسمي تۇساۋكەسەرى 24 جەلتوقساندا ءوتتى. ال 26 جەلتوقساندا استانالىقتار مەن قالا قوناقتارىنىڭ جاڭا جىلدى قارسى الۋى جانە قىستى كوڭىلدى وتكىزۋلەرى ءۇشىن جاسالعان «سۋ استى الەمى» مۇز قالاشىعى اشىلدى. 2 اقپاندا بەس دەڭگەيدەن تۇراتىن، التى تەلەسكوپيالىق ساتىلارمەن جاراقتالعان، ۇشاقتىڭ بارلىق تۇرلەرىن قابىلداي الاتىن جانە ءبىر مەزگىلدە 750 جولاۋشىنى وتكىزۋگە مۇمكىندىگى بار استانا اۋەجايىنىڭ جاڭا حالىقارالىق تەرمينالى قولدانىسقا بەرىلدى. ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى 22 ناۋرىزدا ەسىل وزەنىنىڭ سول جاعالاۋىندا تاعى ءبىر ەڭسەلى عيمارات «نۇر استانا» مەشىتى پايدالانۋعا بەرىلدى.
ءساۋىر ايىنىڭ ورتاسىندا سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى عيماراتى اشىلدى. سونىمەن قاتار، بەس جۇلدىزدى Rixos President Hotel Astana قوناق ءۇيى پايدالانۋعا بەرىلدى. نەبارى توعىز ايدىڭ ىشىندە سالىنىپ بىتكەن اتالعان عيمارات Rixos Group حالىقارالىق قوناق ۇيلەر جەلىسى مەن تۇركيانىڭ Sembol İnşaat كومپانياسىنىڭ قازاقستاننىڭ ەلورداسىنداعى العاشقى ءىرى جوبالارىنىڭ ءبىرى بولدى. ال 10 ماۋسىمدا استانا كۇنىنە ارنالعان مەرەكەلىك ءىس-شارالارعا جالعاستى. استانا قالاسىنداعى عاشىق جاندارعا ارنالعان بىردەن-بىر رومانتيكالىق ورتا «جاستار ساياباعى» اشىلىپ، اعاش وتىرعىزىلدى. سول كۇنى تمد-نىڭ ءىرى قالالارىنىڭ باسشىلارى، قوعام وكىلدەرى جانە شەتەلدىك قوناقتار قاتىسۋىمەن استانا قالاسىنداعى قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ورگان زالىنىڭ سالتاناتتى اشىلۋى ءوتتى. جەلتوقساندا ورتالىق ازياداعى بالاماسىز ءارى ەڭ ءىرى ساۋلەت جوباسى «حان شاتىر» ويىن-ساۋىق ورتالىعىنىڭ ىرگەتاسىن قالاۋ ءراسىمى وتسە، ارتىنشا جاڭا سيرك عيماراتى اشىلدى. جۇرتشىلىق سيركتە وتكەن «كۇن بالالارى» اتتى تەاترلاندىرىلعان قويىلىمدى، جاڭا سيرك باعدارلامالارى مەن پيروتەحنيكالىق شوۋدى تاماشالادى. 2005 جىلى بارلىق مەملەكەتتىك اپپارات استانانىڭ سول جاعالاۋىندا ورنالاسقان جاڭا اكىمشىلىك ورتالىققا قونىستاندى. قالا ەلوردا مارتەبەسىن العان جەتى جىل ىشىندە تۇرعىندارىنىڭ سانى ءوسىپ التى ءجۇز مىڭ ادامعا جۋىقتادى. جانە بۇل جىلى 1200 ورىندىق – بەس، 400 ورىندىق ءبىر ورتا مەكتەپ، 208 جانە 240 ورىندىق ەكى بالاباقشا پايدالانۋعا بەرىلدى.
17 ناۋرىزدا «استانا قالاسىن تۇراقتى دامىتۋدىڭ 2030 جىلعا دەيىنگى ستراتەگيالىق جوسپارى تۋرالى» جارلىق كۇشىنە ەندى. مامىر ايىنىڭ باسىندا استانانىڭ 2006-2010 جىلدارعا ارنالعان الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋ باعدارلاماسى بەكىتىلىپ، جاڭا ۋنيۆەرسيتەتتىڭ، يندۋستريالدى پاركتىڭ، مەديسينا كلاستەرىنىڭ، سالىناتىن كوپىرلەردىڭ جوبالارى تانىستىرىلدى. 6 شىلدەدە استانا كۇنىنە ارنالعان مەرەكەلىك ءىس-شارالار ءوتىپ، ەسىل وزەنىنىڭ قوس جاعالاۋىن جالعايتىن، سول جاعالاۋداعى نەگىزگى كولىك اعىندارىنىڭ تۇيىسىندەگى م-1 جول كوپىرى مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى سەناتىنىڭ جاڭا عيماراتى سالتاناتتى تۇردە اشىلدى.
1 قىركۇيەكتە سالتاناتتى تۇردە بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايى اشىلدى. اتالعان راسىمگە ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى باسشىلارىنىڭ بەيرەسمي كەزدەسۋىنە كەلگەن وزبەكستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى يسلام كارىموۆ، قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قۇرمانبەك باكييەۆ جانە تاجىكستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ەمومالي راحمونوۆ قاتىستى. اتالعان سارايدا 12-13 قىركۇيەكتە الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ ءىى سەزى ءوتىپ، وندا 20-دان استام ەلدەن 43 دەلەگاسيا باس قوستى. 2006 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا استانادا فورۋمدى وتكىزۋ ءۇشىن ارنايى سالىنعان عيمارات - بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايىندا «الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ» ەكىنشى سەزى ءوتتى. سەزگە ەۋروپا، امەريكا، افريكا جانە تاياۋ شىعىستىڭ 26 ەلىنەن 25 ءدىن باسشىسى مەن 14 قۇرمەتتى قوناق قاتىستى. فورۋمعا قاتىسۋشىلاردىڭ جالپى سانى 160 ادامنان استى. بۇدان باسقا، فورۋمعا قۇرمەتتى قوناق رەتىندە تانىمال ساياساتكەرلەر، حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ، مەملەكەتتەردىڭ باسشىلارى كەلدى. جالپى وسى جىلدارى ەلىمىزدە ءبىرىنشى بولىپ، استانادا قۇرىلىس كلاستەرى قۇرىلدى. ونىڭ باسشىلىعى كەزىندە اسىرەسە، كەز-كەلگەن ادام جالپىعا بىردەي سەنىم نەگىزىندە ۋادە بەرە وتىرىپ تۇرعىنداردان اقشا جيناپ،ءۇي سالاتىن ورتاق قۇرىلىس كەڭ تارالدى. ەلىمىزدىڭ استاناسىندا قۇرىلعان بۇل بيزنەس دۇنيەجۇزىلىك قارجى داعدارىسى كەلگەنشە وركەندەدى. سونىمەن قاتار،سول كەزەڭدە پارلامەنت «استانانىڭ مارتەبەسى تۋرالى» زاڭعا جەردى الىپ قويۋعا قاتىستى تۇزەتۋلەر قابىلدادى. ينۆەستورلاردىڭ كەيدە قۇرىلىس جۇمىستارىن تىم باياۋ جۇرگىزەتىنىنە تۇرعىنداردىڭ كوڭىلى تولمادى. سوندىقتان دا، جەردى قايتارۋ راسىمدەرىنىڭ مەرزىمىن قىسقارتۋدى ۇسىندى. بۇل كەزەڭدە استانالىق تۇرعىنداردىڭ توزعان تۇرعىن ۇيلەردى بۇزۋ جونىندەگى شەشىم مەن باستىسى ۇسىنىلعان وتەم اقىعا كەلىسپەۋشىلىكتەرىمەن تىكەلەي جۇمىس ىستەۋگە تۋرا كەلدى. استاناعا حالىقتىڭ جان جاقتان اعىلىپ كەلۋىنە بايلانىستى ەلوردا حالقى كۇرت ءوستى. وسى ماسەلەلەرمەن قاتار، بارىنەن دە قىزۋ تالقىلانعانى - جەردى اۋكسيوندار ارقىلى ساتۋ تاسىلىمەن جاعىمسىز ءيىس تارالاتىن تالدى كولمەن كۇرەس بولدى. مىنە، وسىنداي كۇردەلى ماسەلەلەردى شەشۋدە باتىل قادامدار قابىلداۋ - ەلوردا كەلبەتىن قالىپتاستىرۋدا وزىندىك ورنەك - قولتاڭبا قالىپتاستى دەۋگە ابدەن بولادى.
ايhانىم بولاتبەك قىزى