[caption id="attachment_8500" align="alignleft" width="367"]
تەمۋر ەشمۇراتوۆ[/caption]
جالپى ترانسپلانتاسيانىڭ قاي ءتۇرى بولماسىن قازاقستاندا ەندى-ەندى دامىپ كەلە جاتقانىن ەسكەرۋ كەرەك. 1979 جىلدان بەرى اعزا ترانسپلانتاسياسىمەن اينالىساتىن سىزعانوۆ ورتالىعى وسى كۇنگە دەيىن بۇيرەك، باۋىر، جۇرەك اۋىستىرۋ وتالارىن ءساتتى جۇرگىزگەن ەدى. ال وسى جولعى سىناقتىڭ جۇگى بۇرىنعىلاردان اۋىر بولماسا، جەڭىل ەمەس.
«سەبەبى، وكپە جەتىسپەۋشىلىگى پايدا بولعان جاعدايدا بۇل ادام اعزاسىنا تۇتاستاي اسەر ەتەدى. ياعني، وكپە جەتىسپەۋشىلىگى تۋىنداسا بارلىق اعزا مۇشەلەرىنىڭ جۇمىسى بۇزىلادى. ءيا، وكپە اۋرۋلارىنىڭ ءوزىن بىرنەشە تۇرگە جىكتەيدى. بۇلاردىڭ اراسىندا قۇرت اۋرۋى، قاتەرلى ىسىك الدىڭعى كەزەكتە ايتىلادى. سوسىن وكپەنىڭ تىنىس الۋ جەتىسپەۋشىلىگىنە الىپ كەلەتىن اۋرۋلار بار. سولار تۋرالى ايتايىن. بۇلاردىڭ اراسىندا دارى-دارمەكتىڭ كومەگىمەن ەمگە كونەتىندەرى بار. الايدا ادام ورگانيزمى دارى-دارمەكتەن بولەك جۇمىس ىستەۋى كەرەك. ال بۇل مۇمكىن بولماسا حيرۋرگيالىق ەمدى قاجەت ەتەتىن جاعداي تۋىندايدى»، – دەيدى ورتالىقتىڭ باس دارىگەرى تەمۋر ەشمۇراتوۆ.
الايدا حيرۋرگيالىق كومەكتىڭ دە مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ەكەن. وكپەنىڭ اۋىرعان ايماعىن الىپ تاستاۋ ارقىلى ادام دەنساۋلىعىن قالپىنا كەلتىرۋگە بولادى. ايتكەنمەن دارىگەرلەر وكپەنى تولىق الىپ تاستاۋعا تۋرا كەلەتىن جاعدايمەن ءجيى ۇشىراسادى. مۇندايدا ادامعا جاڭا وكپە سالۋ كەرەك. مىنە، وكپە ترانسپلانتاسياسى ءدال وسى كەزدە قاجەت.
ەلىمىزدە اتالعان وپەراسيانى جۇرگىزۋگە سوڭعى ءۇش جىلدا ەرەكشە دايىندىق ءجۇردى. اتاپ ايتساق، سىزعانوۆ ورتالىعىنىڭ دارىگەرلەرى گوللانديانىڭ گريۋنينگەن قالاسىندا وكپە ترانسپلانتاسياسىنا ارنالعان وقۋ-تاجىريبەدەن ءوتىپ كەلىپتى. 20 جىل بويى وكپە ترانسپلانتاسياسىمەن اينالىساتىن گريۋنينگەن كلينيكاسى وتكەن جىلى 39 وكپە الماستىرۋ وپەراسياسىن جۇرگىزسە، سونىڭ 37ء-سى ءساتتى اياقتالعان ەكەن. ال قازاق دارىگەرلەرى تاجىريبەدەن ءوتىپ ەلگە ورالعاسىن، ورتالىق وكپە ترانسپلانتاسياسىنا قاجەتتى مەديسينالىق قۇرىلعىلار ساتىپ العان. تەمۋر ەشمۇراتوۆتىڭ ايتۋىنشا، بۇل قۇرىلعىلاردىڭ ەرەكشەلىگى سول، دونوردان الىنعان وكپە تولىقتاي تازارتىلىپ، دەمالۋ مۇمكىندىگى قالپىنا كەلەدى.
ماماندار پىكىرىنشە، وكپە عانا ەمەس جۇرەك، باۋىر، بۇيرەك ترانسپلانتاسياسىنا مۇحتاج ناۋقاستاردىڭ كوپشىلىگى ەلىمىزدە ءدال وسىنداي اۋىر وتالار جاسالاتىنىن بىلمەيدى. ەڭ باستىسى مۇنىڭ بارلىعى تەگىن، مەملەكەت ەسەبىنەن جۇرگىزىلەدى. دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ مالىمەتىنە قاراعاندا 1 ملن. ادامنىڭ اراسىندا 8-10 ادام وكپە ترانسپلانتاسياسىنا مۇحتاج. ال قازاق حالقىنىڭ سانى 17 ملن. ادام. بۇل دەگەنىڭىز ەلىمىزدە 170 ادام وكپە ترانسپلانتاسياسىن قاجەت ەتەدى دەگەن ءسوز.
وكپە جەتىسپەۋشىلىگىنە نە سەبەپ بولادى؟
[caption id="attachment_8501" align="alignright" width="354"]
ەسەناي ەسپەنبەتوۆ[/caption]
اتالعان ورتالىقتىڭ كارديورەانيماسيا ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، اناستەزيولوگ-رەانيموتولوگ ەسەناي ەسپەنبەتوۆتىڭ ايتۋىنشا، وكپە اۋرۋلارىنىڭ ءتۋابىتتى تۇرلەرى بار. ال مۇندايدا ادام اۋرۋىن اسقىندىرىپ الماۋدىڭ جولىن ىزدەۋى قاجەت. ەڭ بىرىنشىدەن تىماۋدان جانە باسقا دا ۆيرۋستىق ينفەكسيالاردان ساقتانىپ جۇرگەنى ءجون. اۋا-رايى تەز وزگەرەتىن ەلدى-مەكەندەر وكپەنىڭ ءتۋابىتتى جەتىسپەۋشىلىگىنە شالدىققان ادامعا اۋىر سوعادى. سوسىن ءاردايىم جىلى كيىنىپ ءجۇرۋى قاجەت. وكپە جەتىسپەۋشىلىگىنە الىپ كەلەتىن تاعى ءبىر سەبەپتىڭ ءبىرى - شىلىم. «تەمەكىنىڭ ادام اعزاسىن ۋلايتىنى تۋرالى ايتىلىپ تا، جازىلىپ تا جاتىر. الايدا ونىڭ ناتيجەسى قانداي؟ ادامدارعا تەمەكىنىڭ زيانى تۋرالى انىق اقپارات جەتىپ جاتىر ما، ماسەلە سوندا. شىلىم زيانىن مەديسينالىق تۇرعىدان اقيقاتىن اشىپ كورسەتۋ قاجەت. تەمەكىنىڭ كەسىرىنەن ناۋقاستاردا سوزىلمالى برونحيت پايدا بولادى. ول تۇپتىڭ-تۇبىندە وكپەنىڭ جەتىسپەۋشىلىگىنە الىپ كەلەدى» دەيدى ورتالىق ماماندارى.
بىلگەنىمىزدەي وكپە جەتىسپەۋشىلىگى تۋرالى ايتقاندا ناۋقاستىڭ ءوزىن كىنالاۋ بولماسا اۋرۋدىڭ شىعۋ سەبەبىن تەمەكىگە ارتا سالۋ ورىنسىز. سەبەبى، بۇل تاراپتاعى وكپە اۋرۋلارىنىڭ ەتيولوگياسى ءالى كۇنگە دەيىن انىقتالماعان ەكەن.
كۇتۋ پاراعىنا قالاي تۇرادى؟
وكپە ترانسپلانتاسياسىنا مۇحتاج ازاماتتاردىڭ بارلىعى ۇنەمى دارىگەرلەرگە قارانىپ، ولاردىڭ باقىلاۋىندا جۇرەدى. ال سىزعانوۆ ورتالىعىندا وپكە الماس تىرۋعا قاتىستى تىزىمگە تۇرۋدىڭ وزىندىك تالاپتارى بار. ناۋقاستار تىنىس جەتىسپەۋشىلىگى دارەجەسىنە جانە وكپەنىڭ ورگانيكالىق ءارى فۋنكسيونالدىق قۇرىلىمىنا بايلانىستى ىرىكتەلىنىپ الىنادى.
- ىلگەرىدە ايتقانداي وكپە جەتىسپەۋشىلىگى جۇرەك جەتىسپەۋشىلىگىنە، بۇيرەك پەن باۋىر جۇمىسىنىڭ بۇزىلۋىنا، بىلايشا ايتقاندا ءبىر اۋرۋدى ءبىرى قوزدىرىپ، ادام اعزاسىنىڭ السىرەۋىنە الىپ كەلەدى. ال كۇتۋ پاراعىنا ۇزاق ۋاقىت وكپە جەتىسپەۋشىلىگىنىڭ زاردابىن تارتقان، ءتىپتى دارى-دارمەكتىڭ ءوزى كومەگىن تيگىزە المايتىن جاعدايعا جەتكەن ناۋقاستار تۇرادى. مۇنى وكپە جەتىسپەۋشىلىنىڭ تەرمينالدىق ساتىسى دەيدى. ال مۇنداي ساتىعا جەتكەن ناۋقاستاردىڭ ءارى كەتسە التى ايلىق عۇمىرى قالدى دەگەن ءسوز... ولار (ناۋقاستار، اۆتور.) وتتەگىسىز جۇرە المايدى، اۋرۋى اسقىنعان جاعدايدا ءتىپتى وتتەگىنىڭ كومەگى دە جەتپەي قالۋى مۇمكىن. مۇنداي ناۋقاس وزىمەن بىرگە ءاردايىم وتتەگى قۇتىسىن تاسىپ ءجۇرۋى كەرەك. وتتەگىنىڭ اۋاداعى ۇلەسى 21 پايىز. بۇل 21 پايىز دەنى-قارنى ساۋ ادامعا جەتكىلىكتى. ال وكپە جەتىسپەۋشىلىگى بار ناۋقاسقا جەتكىلىكسىز. سول سەبەپتى ونىڭ ۇلەسىن كوبەيتۋ قاجەت. بۇل ماقساتتا وتتەگىن ارنايى قۇرىلعىلار ارقىلى ۇلكەن قىسىممەن كىشكەنتاي قۇتىعا جيناستىرادى. مۇنداعى وتتەگىنىڭ ۇلەسى 100 پايىز. سەبەبى، قالىپتى جاعدايدا 21 پايىزدىق ۇلەس ناۋقاستىڭ اعزاسىن اۋامەن قامتاماسىز ەتە المايدى. وكپەنىڭ وتتەگىمەن قامتاماسىز ەتۋ قىزمەتى بۇزىلعان كەزدە مۇنىڭ ءوزى كومەكتەسپەيدى. ال دونورلىق وكپەنى سالعان كەزدە ناۋقاس ەكىنشى رەت ومىرگە كەلەدى. ناۋقاستىڭ تۋعان-تۋىستارى «وكپە ترانسپلانتاسياسىن جۇرگىزگەننەن كەيىن ادام ءارى قاراي قالىپتى ءومىر ءسۇرىپ كەتە مە، بۇعان قانداي كەپىلدىك بەرىلەدى؟» دەپ ءجيى سۇرايدى. بۇل ءبىرىنشى كەزەكتە ادامنىڭ ءوزىن-وزى كۇتۋىنە، ءارى قارايعى ءومىر ءسۇرۋ سالتىنا بايلانىستى. سەبەبى ءبىز ءوز تاراپىمىزدان قاتەلىك جىبەرمەۋگە تىرىسامىز. ناقتىراق ايتساق دونورلىق وكپەنىڭ ناۋقاسقا بارلىق كورسەتكىشتەر بويىنشا ساي كەلۋىن قاراستىرامىز، - دەيدى ەسەناي ەسپەنبەتوۆ.
وكپە ترانسپلانتاسياسىنىڭ تالابى قيىن
[caption id="attachment_8502" align="alignleft" width="429"]
تمد اۋماعىندا اتالعان وپەراسيا بۇعان دەيىن تەك رەسەيدە عانا جاسالىناتىن.[/caption]
مۇنداعى مامانداردىڭ پىكىرىنشە، وكپە وتە تالعامپاز اعزا. سوندىقتان دونوردىڭ وكپەسىن ورتالىققا الىپ كەلگەننەن كەيىن ونى سول تۇرىندە، سول كۇيىندە ناۋقاسقا سالا سالۋعا بولمايدى. ونىڭ ۇستىنە ءۇشىنشى دارەجەلى كوماعا (تەرەڭ ۇيقى) تۇسكەندەر اۋىر جاعدايدا قايتىس بولادى. ولاردىڭ كوپشىلىگى كولىك اپاتىنا ۇشىراعان، ميىنا قان قۇيىلعان ازاماتتار. تەرەڭ ۇيقىنىڭ ءوزى دارەجەسىنە قاراي ۇشكە بولىنەتىنىن اعزا ترانسپلانتاسياسىنا قاتىستى بۇدان بۇرىنعى ماقالادا ەگجەي -تەگجەيلى ايتقانبىز. مۇنىڭ باستاپقى ەكەۋىنە تۇسكەندەردى امان الىپ قالۋعا بولادى. ءۇشىنشى دارەجەلى كوما – اجال. مۇندايعا ۇشىراعان جاننىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالۋ مۇمكىن ەمەس جانە بۇگىنگى دەيىن مەديسينا تاريحىندا مۇنشالىقتى تەرەڭ ۇيقىدان ويانعان جاعداي تىركەلمەگەن.
- دونورلىق وكپە تۋرالى ايتقاندا ءبىز ساۋ ادامنىڭ وكپەسىن المايتىنىمىزدى ەسكەرۋ كەرەك. ال ءۇشىنشى دارەجەلى كوما نەگىزىنەن اۋىر اپات، ايتالىق كولىك اپاتىمەن بايلانىستى بولعاندىقتان مۇنىڭ ءبارى وكپەنىڭ جۇمىسىنا اسەر ەتەدى. دونورلىق وكپە الىنعاننان كەيىن ءبىز ونى شەتەلدەن ساتىپ العان قىمباتتى قۇرىلعىلارعا قوسىپ جۋىپ، تازالايمىز. سايىپ كەلگەندە، دونور پايدا بولعاننان كۇننىڭ وزىندە وكپەنى الا سالىپ، وعان مۇحتاج ادامعا سالا سالۋعا بولمايدى. وكپەنى تازالاۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلگەننەن كەيىن ونىڭ ناۋقاستىڭ اعزاسىنا قانشالىقتى ساي كەلەرىن تەكسەرىپ، ساراپتامادان وتكىزەمىز. الايدا مۇنىڭ بارلىعىن جىلدام جۇرگىزگەن ءجون. وكپەنى 4 ساعاتتىڭ سالىپ ۇلگەرۋ قاجەت. ءار اعزانىڭ رەزەرۆتىك ۋاقىتى بولادى. ايتپەگەن جاعدايدا ول ءوزىنىڭ فۋنكسيونالدىق قىزمەتىن جوعالتىپ الۋى مۇمكىن، - دەيدى تەمۋر ەشمۇراتوۆ.
ايتا كەتەلىك تمد اۋماعىندا اتالعان وپەراسيا بۇعان دەيىن تەك رەسەيدە عانا جاسالىناتىن. ەندى بۇعان قازاقستاندا قوسىلعالى وتىر. ال سىزعانوۆ اتىنداعى حيرۋرگيالىق ورتالىقتىڭ دارىگەرلەرى: «ءيا، بۇل اۋىر وتا. الايدا وزىمىزگە سەنىمدىمىز. سەنىمدى بولماساق بۇل وپەراسيانى باستاماس تا ەدىك. ارينە، قوبالجۋ بار. سەبەبى، جاۋاپكەرشىلىك اۋىر. ءبىراق، ەگەر ءبىز مۇنى بىلمەي، كورمەي ىستەر بولساق اڭگىمە باسقا ەدى. وسى ماقساتتا ەكى-ۇش اي بويى وقىپ، گوللاندتىق مامانداردىڭ جەتەكشىلىگىمەن وكپە ترانسپلانتاسياسىنا دا قاتىستىق. ترانسپلانتاسياعا قاجەتتى قۇرىلعىمەن قالاي جۇمىس ىستەۋ كەرەكتىگىن ۇيرەندىك. بۇل قازاقستاننىڭ مەديسينا تاريحىنداعى ەلەۋلى وقيعا بولارى ءسوزسىز»، - دەيدى.
دۋمان بىقاي
