– مۇحامبەتقالي مىرزاباي ۇلى، ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى قازاقستان جوو كونسورسيۋمىنا كىرگەن ەدى...
– ءيا. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ كونسورسيۋمى 2014 جىلى قۇرىلعان بولاتىن. ول كونسورسيۋمنىڭ ماقساتى – جاڭارىمدى-يندۋستريالدى دامۋ مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن ءبىلىم بەرۋ، عىلىم جانە جاڭارىم سالالارىندا جۇزەگە اسىرۋ بولىپ تابىلادى.
– وسى باعىتتاعى ۋنيۆەرسيتەت ساياساتى قانداي؟ ول ساياسات قانداي نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق نەگىزدەرگە سۇيەنەتىنىن ايتىپ بەرسەڭىز؟
– ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەتىمىزدىڭ بۇل باعىتتاعى ساياساتى الدىمەن مەملەكەتتىك نورماتيۆتىك اكتىلەرگە سۇيەنەدى. ەڭ الدىمەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «ءبىلىم تۋرالى» جانە «عىلىم تۋرالى» زاڭدارىنا جانە «مەملەكەتىمىزدىڭ جاڭا ساياسي باعىتى: «ستراتەگيا – 2050» باعدارلاماسىنا، ەلباسىمىزدىڭ «جالپى ەڭبەك قوعامىنا باستار جيىرما قادام» اتتى قازاقستاندى الەۋمەتتىك جاڭعىرتۋ جونىندەگى باعدارلامالىق ماقالاسىنا، ق ر ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋدىڭ 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنا، ق ر جاڭارىمدى-يندۋستريالدى دامۋدىڭ 2015-2019 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن، سونداي-اق، ق ر بجع مينيسترلىگىنىڭ 2011-2015 جانە 2014-2018 جىلدارعا ارنالعان ستراتەگيالىق جوسپارىن، بۇلارمەن قاتار ۋنيۆەرسيتەتىمىزدىڭ 2020 جىلعا دەيىنگى ستراتەگيالىق دامۋ جوسپارىن دا قۇقىقتىق باسشىلىققا الامىز...
– ءبىلىم بەرۋ، عىلىم جانە جاڭارىم سالالارى بويىنشا جاڭارىمدى-يندۋستريالدى دامۋدىڭ مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرعاندا ۋنيۆەرسيتەتتەرىڭىز قانداي ناتيجەگە قول جەتكىزبەك؟
– باعدارلامانى جۇزەگە اسىرۋعا ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەتىمىزدىڭ تاجىريبەسى دە، الەۋەتى دە جەتەدى. مىسالى، مۇناي مەن گازدى قايتا وڭدەۋ كەشەنىنە «قازترانسويل»، «شنوس» «قازمۇنايگاز» «پەتروقازاقستان» سەكىلدى ءىرى كومپانيالارمەن، كونسەرندەرمەن بىرلەسىپ، فيزيكالىق-حيميالىق ونىمدەردى ءوندىرۋ باعىتىندا ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسىن شەتەلدىك جوو-مەن تاجىريبە الماسۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرۋدامىز. ال ەندى، مەتتالۋرگيالىق كەشەنىنە «قازاقمىس» سەكىلدى وسى سالاداعى ءىرى كومپانيالاردى بىلىكتى ماماندارمەن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن «سيرەك جانە وتە سيرەك مەتالداردى ءوندىرۋ تەحنولوگياسى» سونداي-اق، «كومپوزيتتى قۇرىلىس ماتەريالدارىن ءوندىرۋ تەحنولوگياسى» دەپ اتالاتىن ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىن وسى جۇيەدە ءبىلىم بەرۋدىڭ ەڭ وزىق تاجىريبەسى قالىپتاسقان شەتەلدىك جوعارى وقۋ ورىندارىمەن قويان-قولتىق ارالاسىپ، جوعارى ناتيجەگە قول جەتكىزۋدى كوزدەپ وتىرعان جايىمىز بار. تاعى دا ايتار بولسام، اگروحيميا، تاماق ونەركاسىبى، «جاسىل» ەنەرگەتيكا سالالارى بويىنشا دا وسى باعىتتا ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىن قولعا الىپ، بىلىكتى دە قۇزىرەتتى ماماندار دايارلاماقپىز.
– سوزىڭىزگە سەنبەسكە لاجىمىز جوق. ويتكەنى، ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى الەمدەگى ەڭ الدىڭعى قاتارداعى 300 جوعارى وقۋ ورنىنىڭ قاتارىنا ەنگەنىنىڭ ءوزى بۇل وقۋ ورنىنىڭ الەۋەتى قانشالىقتى ەكەنى تاعى دا دالەلدەي تۇسەدى.
– راحمەت. ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەتىمىز – ەلىمىزدىڭ ماقتانىشى. دۇنيەجۇزىندەگى تەحنولوگيالىق تۇرعىدان اسا دامىعىن 50 ۋنيۆەرسيتەتتەر ىشىندە ءبىز 31ء-ىنشى ورىنعا كوتەرىلدىك. سالىستىرۋ ءۇشىن ايتا كەتۋگە بولادى. ايتالىق، اتاعى جەر جاراتىن سان-ديەگوداعى كاليفورنيا ۋنيۆەرسيتەتى 40-شى ورىندا.
– باعاناعى ءسوزىڭىزدى ءارى قاراي جالعاساق. ۋنيۆەرسيتەتتەرىڭىزدە جاڭارىمدى-يندۋستريالدى دامۋدىڭ مەملەكەتتىك ەكىنشى باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋعا قاجەتتى مامان دايارلاۋ تۋرالى ايتا كەتسەڭىز...
– نەگىزىندە يندۋستريالدى-يننوۆاسيالىق دامۋدىڭ ءۇش باعىتى بار. ءبىرى – اقپاراتتىق-قاتىسىمدىق تەحنولوگيا، ەكىنشىسى – ونەركاسىپتىك حيميا، ءۇشىنشىسى – اگروحيميا. وسى سالالارعا قاجەتتى مامانداردى دايارلاۋ ءۇشىن ەكسپەريمەنتالدى ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسىن تۇزدىك. ايتالىق، اقپاراتتىق-قاتىسىمدىق تەحنولوگيا سالاسىنا قۇزىرەتتى مامانداردى ازىرلەۋ ءۇشىن «تەحنولوگيالىق ۇدەرىستەردى اۆتوماتتاندىرۋ جانە باسقارۋ»، «عارىشتىق مونيتورينگ جۇيەلەرىنىڭ اقپاراتتىق تەحنولوگيالارى»، «تەحنولوگيالىق ۇدەرىستەردى ماتەماتيكالىق جانە كومپيۋتەرلىك مودەلدەۋ»، «مينەرالداردىڭ كەن ورىندارىن ءتيىمدى وڭدەۋگە ارنالعان گەوەنەرگەتيكا جانە اقپاراتتىق تەحنولوگيالار»، «ينتەللەكتىلىك روبوتتاردى جاساۋ» سياقتى پاندەردى ەنگىزدىك. ەكىنشى باعىت ءۇشىن «حيميا جانە ورگانيكالىق ماتەريالدار تەحنولوگياسى» «حيميا جانە نەورگانيكالىق ماتەريالدار تەحنولوگياسى» دەگەن ساباقتاردى، ال ءۇشىنشى باعىتقا ارناپ «حيميا جانە مەليورانتتار مەن مينەرالدى تىڭايتقىشتار تەحنولوگياسى»، «حيميا جانە وسىمدىكتەردى قورعاۋ قۇرالدارى تەحنولوگياسى» دەگەن پاندەردى وقىتامىز.
– وسى يندۋستريالدى-يننوۆاسيالىق دامۋدىڭ اياسىندا ۋنيۆەرسيتەتىمىزدىڭ وركەندەۋى قالاي جۇزەگە اسپاق؟
– ماقساتىمىز – ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ بازاسىندا جاڭارىمدى-يندۋستريالدى دامۋ مەملەكەتتىك ەكىنشى باعدارلاماسىنىڭ باسىم سالالارىن قاناعاتتاندىرا الاتىن ەڭ قاجەتتى جوعارى ءبىلىمدى قۇزىرەتتى ماماندار دايارلاۋ عوي. وسى ماقساتتى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن الدىمىزعا مىناداي مىندەتتەر قويدىق. بىرىنشىدەن، الدىڭعى قاتارلى شەتەل جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ وزىق تاجىريبەلەرىن، سونداي-اق، جۇمىس بەرۋشىلەر مەكەمەلەرىندەگى ساقا مامانداردىڭ مۇمكىندىگىن پايدالانا وتىرىپ، جوعارىدا اتالعان باعىتتار بويىنشا ماماندار دايارلاۋ ءۇشىن بەيىندىك ماگيستراتۋرادا زاماناۋي ءبىلىم بەرۋ باعدارلامارىن جاساپ، جۇزەگە اسىرۋ. ەكىنشىدەن، اتالمىش سالالار بويىنشا قاجەتتى ءتيىستى كولەمدەگى مامانداردى حالىقارالىق ستاندارتتارعا ساي دايارلاۋ. ۇشىنشىدەن، تۇلەكتەرىمىزدىڭ جۇمىسقا ورنالاسۋىنىڭ زامان تالابىنا ساي جاڭا جۇيەسىن قالىپتاستىرۋعا كۇش سالىپ جاتقان جايىمىز بار. بۇل مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرۋ جۇمىسى ءۇش كەزەڭگە بولىنبەك. العاشقى كەزەڭ 2015 جىلدى، كەلەسى كەزەڭ 2015-2016 جىلداردى، ودان كەيىنگى كەزەڭ 2017 جىلدى قامتىماق.
– اقپاراتتىق-قاتىسىمدىق تەحنولوگيالار، ونەركاسىپتىك حيميا، اگروحيميا باعىتتارى بويىنشا دايارلانعان ماگيسترانت بىتىرگەن سوڭ قاي جەرلەردە جۇمىس ىستەيدى؟ وسى سالا بويىنشا جۇمىس بەرۋشىلەر كىمدەر؟
– وتاندىق جانە شەتەلدىك ءىرى-ىرى كومپانيالارمەن بايلانىس ورناتقانبىز. ايتالىق ، «قازاتومپروم» ۇاك» اق – دۇنيەجۇزىندەگى ۋراندى بارلاۋ، بايىتۋ، ءوندىرۋ جانە ەكسپورتتاۋ سالاسىنداعى ەڭ ءىرى كومپانيا. «قازاقتەلەكوم» ۇلتتىق كومپانياسى، «KEGOC»، «قازترانسويل»، «قازمۇنايگاز»، «قازترانسگاز»، «قازاقستان عارىش ساپارى» ۇلتتىق كومپانياسى، «قازاقمىس كورپوراسياسى» «قازفوسفات» سەكىلدى تاعى دا بىرنەشە ءىرى كاسىپورىندار بار. ولاردىڭ جالپى سانى جۇزگە جۋىق.
– وسى باعىتتا بىلىكتى مامانداردى دايارلاۋدا شەتەلدىك جوعارى وقۋ ورىندارىمەن دە بايلانىس ورناتىلعان عوي...
– ارينە. ونسىز حالىقارالىق قارىم-قاتىناستا باسەكەلەستىككە توتەپ بەرەتىن بىلىكتى مامان دايارلاۋ مۇمكىن ەمەس. ءبىزدىڭ تۇلەكتەر وتاندىق قانا ەمەس، سونىمەن بىرگە شەتەلدىك ونەركاسىپتە، ءوندىرىس ورىندارىندا، اۋىل شارۋاشىلىعى سالالارىندا جانە عارىشتىق ىزدەنىستەردە عىلىمي تانىم مەن بيىك ورە قاجەت ەتەتىن ەڭبەككە ەتەنە ارالاسىپ كەتۋى ءۇشىن دە الەم مويىنداعان جوو-ىمەن تىعىز بايلانىس ورناتتىق. ولاردىڭ قاتارىندا اقش-تاعى ماسساچۋسەت تەحنولوگيا ۋنيۆەرسيتەتى، ستەنفورد ۋنيۆەرسيتەتى، دجوردجتاۋن ۋنيۆەرسيتەتى، كورەياداعى كورەي جەتەكشى عىلىمي-تەحنيكالىق ينستيتۋتى، سەۋل ۋنيۆەرسيتەتى، جاپونيادا توكيو ۋنيۆەرسيتەتى، سينگاپۋردا نانيان تەحنولوگيا ۋنيۆەرسيتەتى، سونداي-اق، گەرمانيانىڭ، ۇلىبريتانيانىڭ، رەسەيدىڭ، ءۇندىستاننىڭ، پولشانىڭ وسى سالاعا بىلىكتى مامان دايارلايتىن وزىق تاجىريبەلى جوعارى وقۋ ورىندارى بار. بۇل ۋنيۆەرسيتەتتەر اقپاراتتىق-قاتىسىمدىق تەحنولوگيالار بويىنشا ماماندار دايارلاۋمەن جانە وسى سالانى زەرتتەۋمەن، زەرتتەۋ ارقىلى قول جەتكىزگەن عىلىمي ناتيجەلەردى وندىرىسكە ەنگىزۋمەن اينالىسادى. ال ەندى وندىرىستىك حيميا جانەاگروحيميا باعىتتارى بويىنشا دا ءبىزدىڭ ارىپتەستەرىمىز بار. اقش-تاعى كولۋمبيا ۋنيۆەرسيتەتى، كاناداداعى تورونتو ۋنيۆەرسيتەتى، جاپونياداعى وساك ۋنيۆەرسيتەتى، جۇڭگو عىلىم اكادەمياسىنىڭ فيزيكا جانە حيميا ينستيتۋتى، شىڭجان تەحنيكالىق ينستيتۋتى، م.ۆ. لومونوسوۆ اتىنداعى ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى، د.ي.مەندەلەيەۆ اتىنداعى رەسەي حيميا-تەحنولوگيا ۋنيۆەرسيتەتى، سونىمەن قاتار، گەرمانيانىڭ، تۇركيانىڭ، پاكىستاننىڭ، كورەيانىڭ حيميا سالاسىنا بەيىمدەلگەن بەلدى-بەلدى ءبىلىم مەن عىلىم وردالارى بىزبەن تىعىز بايلانىستا.
– مۇحامبەتقالي مىرزاباي ۇلى، وسى بايلانىستاردى نىعايتۋعا اسا قاجەت جانە ءبىلىم بەرۋ مەن عىلىمي-زەرتتەۋ ءىسىن زاماناۋي تالاپتارعا وراي العا قاراي جەتىلدىرۋ ءۇشىن وقىتۋشى-پروفەسسورلاردىڭ بىلىگى مەن ءبىلىمىن دە دامىتىپ وتىرۋ قاجەتتىلىگى وزىنەن-وزى تۋىندايتىن ماسەلە ەمەس پە؟
– دۇرىس ايتاسىز. حالىقارالىق اۋقىمدا جۇزەگە اساتىن بايلانىستارىمىزدى العا جىلجىتۋىمىز ءۇشىن ءبىزدىڭ ۇستازداردىڭ دا بىلىگى سول دەڭگەيگە ساي بولۋى كەرەك. ءبىز مۇنى كەزەك كۇتتىرمەيتىن وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى دەپ قاراستىرامىز. سول ءۇشىن دە الەمگە ايگىلى ءبىلىم جەتىلدىرۋ ورتالىقتارىمەن بايلانىس ورناتتىق. مىسالى، IGIP 1972 جىلى اۆستريانىڭ كلاگەنفۋرت قالاسىندا شاڭىراق كوتەرگەن، قۇرامىندا 72 مەملەكەتتىڭ ينجەنەرلىك باعىتتاعى عالىمدار مەن پەداگوگتار توعىسقان جوعارى تەحنيكالىق ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى ەڭ الدىڭعى قاتارداعى حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ ءبىرى. وسى ۇيىم تەحنيكالىق ءبىلىم بەرەتىن جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ينجەنەرلىك ماماندىقتارى وقىتۋشىلارىنىڭ بىلىگى مەن ءبىلىمىن جەتىلدىرەتىن بىردەن-بىر حالىقارالىق قوعامدىق-كاسىبي ۇيىم. ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەت بۇل ۇيىممەن 2009 جىلدان بەرى قويان-قولتىق قارىم-قاتىناستا. قازاقستانداعى رەسمي وكىلدىگى بىزدە ورنالاسقان. IGIPء-تىڭ ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دەگى ترەنينگتىك ورتالىعى 2014 جىلى 5 جىلدىق مەرزىمگە حالىقارالىق اككرەديتاسيادان ءوتتى دە حالىقارالىق دارەجەدەگى ترەنينگتىك ورتالىق سەرتيفيكاتىن الدى. وسى جىلدىڭ باسىندا ناقتىلاپ ايتسام، 2015 جىلدىڭ 26 قاڭتارى مەن 14 اقپانى ارالىعىندا يندۋستريالدى-يننوۆاسيالىق دامۋ باعدارلاماسى اياسىندا وقىتۋشى-پروفەسسورلاردىڭ بىلىگىن جەتىلدىرۋ ءىسىن باستادى. بۇل باعدارلامانى تولىق يگەرگەندەرگە «ينجەنەرلىك جوعارى وقۋ ورنىنىڭ حالىقارالىق وقىتۋشىسى» دەگەن اتاق جانە سەرتيفيكات بەرىلەدى.
– دەمەك، قازىرگى پەداگوگتارعا قويىلاتىن تالاپ تا جوعارى...
– قاراپ وتىرساڭىز، دامىعان مەملەكەتتەردىڭ يندۋسترياسى، اۋىل شارۋاشىلىعى، جالپى العاندا ەكونوميكاسى ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ ناتيجەسىنە نەگىزدەلگەن. ەكونوميكانىڭ قوزعاۋشى كۇشى ءبىلىم مەن عىلىم ەكەنىن ولار جاقسى بىلەدى. سوندىقتان ولار سول باعىتتا جۇمىس جاساۋدى ومىرلىك قاعيداعا اينالدىرعان. مىسالى، ۇلىبريتانيانىڭ جوعارى وقۋ ورىندارى ەل ەكونوميكاسىنا وراسان ۇلەس قوسادى. ولار مەملەكەتتىڭ اقشاسىنا قاراپ وتىرعان جوق. دەمەك، ۋنيۆەرسيتەتتەر ەل ەكونوميكاسىنا بىلىكتى مامان، كاسىبي قۇزىرەتتى، ءوز ءىسىنىڭ شەبەرلەرىن دايارلاۋ ارقىلى عانا ەمەس، عىلىمي جاڭالىقتار ەنگىزۋ ارقىلى، سول جاڭالىقتاردىڭ وندىرىسكە قوماقتى ۇلەس قوسۋىنا تىكەلەي اتسالىسۋ ارقىلى ىقپال ەتەدى. ءقازىر زاماناۋي تەحنولوگيالار كۇن سايىن جاڭارىپ، جاڭعىرۋدا. ءدال وسى ۋاقىت ۇدەسىنەن شىعۋ ءۇشىن دە ۋنيۆەرسيتەت ۇستازدارى دا ۇنەمى ىزدەنىس ۇستىندە. دامۋ ۇدەرىسىنە ۇلگەرە الماعان ۇستاز زامانىنا ساي شاكىرت تە تاربيەلەپ ۇلگەرمەيدى. سوندىقتان، پەداگوگ ەڭ وزىق تەحنولوگيالاردى جەتە مەڭگەرگەن، تەك تەوريالىق تۇرعىدان قارۋلانعان ەمەس، پراكتيكالىق تۇرعىدان ماشىقتانعان كاسىبي قۇزىرەتتى بولعانى ءجون. ءار ۇستاز شاكىرتىن كىم ءۇشىن جانە نە ماقساتپەن دايىنداپ وتىرعانىن بىلگەندە عانا ناقتى ناتيجەگە قول جەتكىزە الادى.
– بيىلدان باستاپ جاڭا اكادەميالىق ساياساتقا كوشىپ جاتقان ۋنيۆەرسيتەتتە شەتەلدىك ۇستازداردىڭ دا ەركىن ساباق وتۋىنە جاعداي جاسالعاندىعىن بىلەمىز.
– بيىلدان باستاپ بۇرىنعىداي جالاقى تولەۋ توقتايدى. ءار ۇستاز جيناعان كرەديتىنىڭ سانىنا قاراي اقى الادى. ياعني، قانشا ەڭبەك ەتسەڭ سونىڭ مولشەرىنە ساي اقشا الاسىڭ. ەگەر ءسىزدى ۇستاز رەتىندە ستۋدەنت مويىنداماسا وندا ءسىز جۇرگىزگەن ءپاندى ول تاڭدامايدى. ول ءپان ءۇش كرەديت بولسا، سونشا كرەديتتىڭ اقشاسى ءسىزدىڭ جالاقىڭىزدان كەميدى دەگەن ءسوز. جالپى الەمنىڭ ەڭ ءىرى ۋنيۆەرسيتەتتەرىمەن اكادەميالىق ۇتقىرلىق باعدارلاماسى بويىنشا بايلانىسىمىز بار. سول جوعارى وقۋ ورىندارىنان ءار جىل سايىن 150-دەن استام بىلىكتى ماماندار كەلىپ ءدارىس وقىپ كەتەدى. ءبىزدىڭ دە ەڭ تاڭداۋلى وقىتۋشى پروفەسسورلارىمىز ولارعا بارىپ ءدارىس وقيدى، تاجىريبە الماسادى.
– ومىرگە ەنگەننەن كەيىن جاڭا اكادەميالىق ساياسات ۇستازداردىڭ بۇرىنعىداي اۋىردىڭ ۇستىمەن، جەڭىلدىڭ استىمەن جۇرە بەرۋىنە توسقاۋىل قويارى ءسوزسىز. ءار وقىتۋشى ءار ءپان ءۇشىن سول ءپاندى قالايتىن ستۋدەنت ءۇشىن كۇرەسەدى. بۇل كۇرەس ونىڭ جاۋاپكەرشىلىن ارتتىرادى. ال ەندى اكادەميالىق ۇتقىرلىق جۇيەسى بويىنشا ستۋدەنتتەر دە، ماگيسترانتتار دا، دوكتورانتتار دا ءوز تاڭداعان ماماندىقتارى بويىنشا شەتەلدىك ۋنيۆەرسيتەتتەردە وتىلەتتەن (ستاجيروۆكا) وتەدى.
– ءدال سولاي...
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت، مۇحامبەتقالي مىرزاباي ۇلى.
اڭگىمەلەسكەن ساعاتبەك مەدەۋبەك ۇلى.
