قازاقستانىمنىڭ «اق توبە» دەپ اۋدارىلاتىن اقتوبە قالاسىنىڭ ەلىمىزدىڭ تاريحى مەن ەكونوميكاسىندا الاتىن ورنى ەرەكشە. 1869 جىلى رەسەي يمپەرياسىنىڭ اسكەري بەكىنىسى رەتىندە قۇرىلعان اقتوبە تەز ارادا ايماقتاعى نەگىزگى ساۋدا-ەكونوميكالىق ورتالىققا اينالدى. ونىڭ كولىك جانە ساۋدا جولدارىنىڭ قيىلىسىنداعى ستراتەگيالىق ورنالاسۋى قالانىڭ وسۋىنە جانە ەل ءۇشىن ماڭىزدىلىعىنا ىقپال ەتتى. ۋاقىت وتە اقتوبە باتىسقازاقستاننىڭ ماڭىزدى ونەركاسىپتىك، ەكونوميكالىق جانە مادەني ورتالىعىنا اينالدىجانە ونىڭ ايماقتىق جانە ۇلتتىق ەكونوميكاداعى ءرولى ارتا تۇسۋدە.
كەڭەس وداعى كەزىندە اقتوبە ونەركاسىپ الىبى مارتەبەسىن الدى. قالا مەتاللۋرگيا، حيميا ونەركاسىبى، ماشينا جاساۋ جانە تاۋ-كەن ونەركاسىبىن دامىتۋدىڭ تىرەگى بولدى. بۇگىندە بۇليندۋستريالىق الەۋەت تۇرلەنىپ، جاڭا باعىتتار – يننوۆاسيالىق ءوندىرىس پەن تۇراقتى دامۋ جوبالارىمەن تولىقتىرىلۋدا. اقتوبە فەرروقورىتپا زاۋىتى، «قازحروم» سياقتى قالاداعىجەتەكشى كاسىپورىندار جەرگىلىكتى ەكونوميكانىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسىپ قانا قويماي، ەل بيۋدجەتىنە قوماقتى سالىق تۇسىمدەرىن دە قامتاماسىز ەتۋدە.
سونىمەن قاتار، اقتوبە يندۋستريالىق-لوگيستيكالىق حاب قانا ەمەس، ماڭىزدى مادەني-اعارتۋ ورتالىعى بولىپ تابىلادى. مۇندا عىلىم مەن ءبىلىم سالالارى بەلسەندى دامىپكەلەدى، جوعارى وقۋ ورىندارى، مەديسينالىق مەكەمەلەر مەن مادەنيەت وشاقتارى جۇمىسىستەيدى. قالا ءوزىنىڭ كوپۇلتتى جانە مادەني الۋان ءتۇرلى ورتاسىنىڭ ارقاسىندا اداميكاپيتالدى دامىتۋعا قولايلى ەرەكشە اتموسفەرا جاسايدى.
گەوساياسي جانە ەكونوميكالىق جاعداي تۇرعىسىنان اقتوبە قازاقستاننىڭ ستراتەگيالىقماڭىزدى ايماعى بولىپ تابىلادى. قالا قازاقستاندى رەسەي، وزبەكستان جانەتۇركىمەنستانمەن بايلانىستىراتىن حالىقارالىق باعىتتاردى قوسا العاندا، نەگىزگى كولىكدالىزدەرىنىڭ قيىلىسىندا ورنالاسقان. تەمىرجول جانە اۆتوجول بايلانىستارى، سونداي-اقنەگىزگى ەكسپورتتىق باعىتتارعا جاقىندىعى قالانىڭ لوگيستيكالىق حاب رەتىندەگى ءرولىنكۇشەيتەدى.
اقتوبە – ەكونوميكالىق ورتالىق قانا ەمەس، سونىمەن قاتار ەلىمىزدىڭ ەنەرگەتيكالىق جانەرەسۋرستىق قاۋىپسىزدىگىنىڭ تىرەگى. وبلىستا مۇنايدىڭ، گازدىڭ جانە حرومنىڭ ايتارلىقتايقورلارى بار، بۇل ونى قازاقستاننىڭ مينەرالدىق رەسۋرستارىن ءوندىرۋ مەن وڭدەۋدىڭ ىرگەلىپۋنكتتەرىنىڭ بىرىنە اينالدىرادى. اقتوبەنىڭ وندىرىستىك قۋاتى رەسپۋبليكاداعى جالپىحروم ءوندىرىسىنىڭ 40%-دان استامىن قامتيدى، بۇل مەتاللۋرگيا سالاسى ءۇشىن ستراتەگيالىقماڭىزى بار. مەملەكەتتىك يندۋستريالاندىرۋ ساياساتى اياسىندا وبلىس ءوندىرىس ورىندارىنجاڭعىرتۋ جانە جاڭا تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ جوبالارىنا بەلسەندى تۇردە قاتىسۋدا.
اقتوبە ءوزىنىڭ ەكونوميكالىق ماڭىزدىلىعىمەن قاتار، قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق وزگەرىستەرىنىڭ سيمۆولى بولىپ تابىلادى. قالادا قالا ەكولوگياسىنجاقسارتۋعا، الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىمدى جاڭعىرتۋعا جانە حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىنجاقسارتۋعا باعىتتالعان ءىرى ينفراقۇرىلىمدىق جوبالار جۇزەگە اسىرىلۋدا. بۇل اقتوبەنىيندۋستريالىق ءوسۋدىڭ ورتالىعى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار تابىستى وڭىرلىك دامۋ ساياساتىنىڭ ۇلگىسى ەتەدى.
2024 جىلعى 10 جەلتوقساندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ اقتوبەگە رەسمي جۇمىس ساپارىمەن باردى، بۇل قالانىڭ ۇلتتىق ساياساتكونتەكستىندەگى ستراتەگيالىق ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى. ەلباسىنىڭ ساپارى قالاينفراقۇرىلىمىنىڭ قازىرگى جاعدايىن باعالاۋعا، ءىرى ينۆەستيسيالىق جوبالاردى قولداۋعاجانە ودان ءارى دامۋ باعىتتارىن تالقىلاۋعا باعىتتالدى.
پرەزيدەنت ءوڭىردىڭ ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك دامۋى ءۇشىن ءارقايسىسىنىڭ ماڭىزى زوربىرنەشە نەگىزگى نىسانداردى ارالادى. اتاپ ايتقاندا، «بولاشاق» كەنىشى مەن بالالارفۋتبول اكادەمياسى سياقتى ستراتەگيالىق نىساندارعا ەرەكشە كوڭىل ءبولىندى. «بولاشاق» كەنىشى جاي عانا جاڭا ينۆەستيسيالىق جوبا ەمەس، 1800-دەن استام جاڭا جۇمىس ورنىناشاتىن جانە ءوڭىردىڭ وندىرىستىك قۋاتىن ارتتىراتىن يندۋستريالىق سەرپىلىستىڭ سيمۆولى. بالالار فۋتبول اكادەمياسىنا بارۋ الەۋمەتتىك ساياساتتىڭ ماڭىزدىلىعىنا جانەبولاشاقتىڭ باستى رەسۋرسى رەتىندە جاستاردى دامىتۋعا باعىتتالعان ەكەندىگىن كورسەتىپوتىر.
ساپار بارىسىندا مەملەكەت باسشىسى قالانى ۇدەمەلى دامىتۋ، كولىك جانە الەۋمەتتىكينفراقۇرىلىمدى جاڭعىرتۋ، بيزنەس جاعدايىن جاقسارتۋ جانە ستراتەگيالىقينۆەستيسيالىق جوبالاردى قولداۋ بويىنشا مىندەتتەر قويدى. قالالىق ورتانى جاڭعىرتۋ، مەديسينالىق جانە ءبىلىم بەرۋ قىزمەتتەرىنىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ، سونداي-اق «جاسىل» تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ ماسەلەلەرى تالقىلاندى.
بۇل ماقالانىڭ وزەكتىلىگى اقتوبە قالاسىنىڭ قازىرگى جاعدايى مەن الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋ بولاشاعىن تالداۋ قاجەتتىلىگىنەن تۋىنداپ وتىر. اقتوبەنىڭ قازاقستانەكونوميكاسىنداعى ستراتەگيالىق ءرولىن ەسكەرە وتىرىپ، قانداي شارالار مەن باستامالارقالانىڭ يندۋستريالىق جانە لوگيستيكالىق حاب رەتىندەگى ءرولىن كۇشەيتە الاتىنىن ءتۇسىنۋماڭىزدى.
بۇل ماقالا كەلەسى اسپەكتىلەردى كورسەتۋگە باعىتتالعان:
بۇل اسپەكتىلەر اقتوبەنىڭ قازىرگى كۇن ءتارتىبىن جانە ونىڭ قازاقستاننىڭ ستراتەگيالىقدامۋىنداعى ءرولىن جاقسىراق تۇسىنۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. زەرتتەۋدىڭ ماڭىزدىلىعىايماقتىق ستراتەگيالاردى ۇلتتىق ەكونوميكالىق ءوسۋ جوسپارلارىنا بىرىكتىرۋ قاجەتتىلىگىنەبايلانىستى. پرەزيدەنتتىڭ ساپارى اقتوبەنىڭ قازاقستان ءۇشىن ماڭىزدىلىعىن كورسەتەدىجانە ونىڭ يندۋستريالىق، كولىكتىك جانە الەۋمەتتىك وسۋىنە جاڭا مۇمكىندىكتەر اشادى.
ناتيجەسىندە ماقالادا قالانىڭ جاعدايى مەن بولاشاعىنا قۇرىلىمدىق شولۋ جاسالادى، پرەزيدەنت ساپارىنىڭ بارىسى تالدانادى جانە قالانى ودان ءارى دامىتۋ بويىنشاۇسىنىستار بەرىلەدى. ەندەشە، ماقالا ساراپشىلار مەن زەرتتەۋشىلەرگە عانا ەمەس، سونىمەنقاتار قالانىڭ، جالپى وبلىستىڭ دامۋىنا مۇددەلى مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر مەن ينۆەستورلار ءۇشىن دە پايدالى بولماق.
اقتوبە – جوعارى ستراتەگيالىق ماڭىزى بار قالا، ول تەك ونەركاسىپ ورتالىعى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار باتىس قازاقستاننىڭ ماڭىزدى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق تورابى بولىپتابىلادى. سوڭعى جىلدارى قالا كوپتەگەن كورسەتكىشتەر بويىنشا تۇراقتى دامۋدى باستانكەشىرۋدە، ءبىراق كەشەندى شەشىمدەردى قاجەت ەتەتىن ماسەلەلەر ءالى دە بار. قازاقستانپرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ 2024 جىلعى جەلتوقسانداعى ساپارى اقتوبەنىڭۇلتتىق ەكونوميكالىق جانە ەكولوگيالىق ساياسات كونتەكستىندەگى ماڭىزدىلىعىن كورسەتتى.
2024 جىلعى 1 قازانداعى جاعداي بويىنشا اقتوبە وبلىسىنىڭ حالقى 947،7 مىڭ ادامدىقۇرادى، ونىڭ 75،4 پايىزى قالالىق جەرلەردە تۇرادى. اۋىل حالقىنىڭ ۇلەسى 24،6% قۇرايدى، بۇل وبلىستىڭ ايتارلىقتاي ۋربانيزاسيالانۋىن كورسەتەدى. الايدا 2024 جىلدىڭقاڭتار-قىركۇيەگىندە حالىقتىڭ تابيعي ءوسىمىنىڭ تومەندەۋى تىركەلدى – 9 345 ادام (2023 جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 7،7%-عا از). تۋعاندار سانىنىڭ 5،4%-عاتومەندەۋى بەلسەندى دەموگرافيالىق ساياسات پەن وتباسىلار ءۇشىن جاعدايدى جاقسارتۋقاجەتتىلىگىن كورسەتەتىن الاڭداتارلىق بەلگى.
كوشى-قون سالدوسى 2023 جىلدىڭ وسى كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا (-1436 ادام) جاقسارعانىمەن، 2024 جىلدىڭ توعىز ايىندا -1099 ادام – تەرىس سالدو كۇيىندە قالىپوتىر. بۇل ءوڭىردىڭ تۇراقتى ءوسۋىنىڭ ۇزاق مەرزىمدى پروبلەماسىنا اينالۋى مۇمكىن ەڭبەككەقابىلەتتى حالىقتىڭ كەتۋى ءۇردىسىنىڭ جالعاسۋىن كورسەتەدى.
ەڭبەك نارىعىنداعى جاعداي كۇردەلى كۇيىندە قالىپ وتىر. 2024 جىلدىڭ ءۇشىنشىتوقسانىندا جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى 4،7% قۇرادى، بۇل سالىستىرمالى تۇردە تۇراقتىكورسەتكىش. دەگەنمەن، تىركەلگەن جۇمىسسىزدار سانى (11 824 ادام) حالىقتى جۇمىسپەنقامتۋعا جاردەمدەسۋدىڭ بەلسەندى شارالارى قاجەتتىگىن العا تارتادى.
دەگەنمەن، ورتاشا نومينالدى جالاقىنىڭ ءوسىمى بايقالادى، ول 2024 جىلدىڭ ءۇشىنشىتوقسانىندا 368 600 تەڭگەگە جەتتى (2023 جىلمەن سالىستىرعاندا +14،2%). بۇل رەتتەحالىقتىڭ ناقتى اقشالاي كىرىستەرى 4%-عا ءوستى، بۇل ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىنىڭ ءبىرشاماجاقسارعانىن كورسەتەدى. دەگەنمەن، ينفلياسيا (تۇتىنۋ باعاسىنىڭ يندەكسى – جىلىنا106،7%) جالاقىنىڭ ءوسۋىنىڭ وڭ اسەرىن ءىشىنارا وتەيدى.
ساپار بارىسىندا پرەزيدەنت توقايەۆ ءوڭىر تۇرعىندارىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىن جاقسارتۋجانە جاڭا جۇمىس ورىندارىن قۇرۋ، ونىڭ ىشىندە شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىكتى قولداۋەسەبىنەن حالىق سانىنىڭ كەتۋى مەن جۇمىسسىزدىقتىڭ ءوسۋى جاعدايىندا بۇل اسىرەسەماڭىزدى ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
اقتوبە ەكونوميكاسىنىڭ نەگىزىن ونەركاسىپ ءوندىرىسى قۇرايدى. 2024 جىلدىڭ قاڭتار-قازانايلارىندا ونەركاسىپ ءونىمىنىڭ كولەمى 2،15 ترلن تەڭگەگە جەتتى، بۇل 2023 جىلدىڭ سايكەسكەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 4،5%-عا ارتىق. بۇل جاعدايدا:
ەلباسى وڭىردەگى ەڭ ءىرى ينۆەستيسيالىق جوبالاردىڭ ءبىرى سانالاتىن «بولاشاق» كەنىشىنەەرەكشە نازار اۋداردى. ونىڭ ىسكە قوسىلۋى جىل سايىن 7،5 ميلليون تونناعا دەيىن حروم رۋداسىن وندىرۋگە جانە 1800 جاڭا جۇمىس ورنىن اشۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، بۇل ەلدىڭ تاۋ-كەن ونەركاسىبى ءۇشىن ستراتەگيالىق ماڭىزى بار.
2024 جىلدىڭ قاڭتار-قازان ايلارىندا نەگىزگى كاپيتالعا سالىنعان ينۆەستيسيا كولەمى674،4 ملرد تەڭگەنى قۇرادى، بۇل 2023 جىلعى كورسەتكىشتەن 12،5%-عا تومەن. ينۆەستيسيا كولەمىنىڭ ازايۋى الەمدىك نارىقتاردىڭ باياۋلاۋىمەن جانە حالىقارالىق كاپيتالدىتارتۋداعى قيىندىقتارمەن بايلانىستى.
دەگەنمەن، وبلىستا قۇرىلىس سالاسى قارقىندى دامىپ كەلەدى. قۇرىلىس جۇمىستارىنىڭكولەمى 2023 جىلمەن سالىستىرعاندا +17،4%-عا ءوستى. قۇرىلىسى اياقتالعان تۇرعىنۇيلەردىڭ جالپى كولەمى -12%-عا ازايعانىمەن كوپپاتەرلى ۇيلەردى پايدالانۋعا بەرۋ +24%-عا ءوستى. بۇل دەرەكتەر باسىمدىقتاردىڭ جەكە تۇرعىن ۇيدەن كوپقاباتتى كەشەندەرقۇرىلىسىنا اۋىسۋىن كورسەتەدى، بۇل قالا قۇرىلىسىن قارقىندى دامىتۋ ساياساتىمەنبايلانىستى.
پرەزيدەنت توقايەۆ ينفراقۇرىلىم جانە تۇرعىن ءۇي قورىن جاڭعىرتۋ، سونداي-اق جاڭاالەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىمدى، ونىڭ ىشىندە جاڭا مەكتەپتەر مەن مەديسينالىق مەكەمەلەردىقۇرۋ ماسەلەلەرىنە نازار اۋدارۋدى تاپسىردى.
بولشەك ساۋدا كولەمى 617،7 ملرد تەڭگەنى قۇرادى، بۇل 2023 جىلمەن سالىستىرعاندا 7،1%-عاارتىق. كوتەرمە ساۋدا 17،7%-عا ءوستى. ديناميكا تۇتىنۋشىلىق بەلسەندىلىكتىڭ جاندانعانىنكورسەتەدى.
ايماقتىڭ ەكسپورتى 472،6 ميلليون دوللاردى قۇراپ، 2023 جىلمەن سالىستىرعاندا 1،7%-عا، ال يمپورت 37،5%-عا ءوستى. يمپورتتىڭ ۇلعايۋى سىرتقى جەتكىزىلىمگە تاۋەلدىلىكتى جانەايماق ەكونوميكاسىن ءارتاراپتاندىرۋ قاجەتتىلىگىن كورسەتۋى مۇمكىن.
اقتوبەنىڭ ەكولوگيالىق جاعدايى وڭىردەگى ەڭ وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. اتموسفەرانى لاستاۋدىڭ نەگىزگى كوزدەرى كۇكىرتتى سۋتەگى شىعارىندىلارىنىڭ ەداۋىركولەمىن قۇرايتىن اقتوبە فەرروقورىتپا زاۋىتى مەن اقتوبە حروم قوسىندىلارى زاۋىتىبولىپ قالا بەرەدى. پرەزيدەنت توقايەۆ جەرگىلىكتى بيلىك پەن كاسىپورىنداردان قورشاعانورتانى قورعاۋ جوبالارىن، سونىڭ ىشىندە شىعارىندىلاردى باقىلاۋدىڭاۆتوماتتاندىرىلعان جۇيەلەرىن ورناتۋدى جانە سۇزگىلەردى جاڭعىرتۋدى جەدەلدەتۋدى تالاپەتتى.
نەگىزگى جوبالاردىڭ ءبىرى – التى ۆالەنتتى حروم مەن بورمەن لاستانعان ەلەك وزەنىن تازارتۋ. وزەندى قورعاۋ ءۇشىن توسقاۋىل قابىرعاسىنىڭ جوباسىن اياقتاۋ ايماقتاعى حالىقتىڭدەنساۋلىعى مەن سۋ ساپاسى ءۇشىن وتە ماڭىزدى.
ونەركاسىپتە تازارتىلعان سۋدى قايتا پايدالانۋدىڭ نەگىزى بولاتىن اعىندى سۋلاردىتازارتۋ قۇرىلىستارىن جاڭعىرتۋعا ۇلكەن كوڭىل بولىنۋدە. پرەزيدەنت لاستاۋشى زاتتاردىڭشوعىرلانۋىن بالىق شارۋاشىلىعى ستاندارتتارىنا كەلتىرۋ قاجەتتىگىن اتاپ ءوتتى، بۇل سۋدى قايتا پايدالانۋعا تەحنيكالىق جارامدى ەتەدى.
اقتوبەدەگى قازىرگى جاعداي وڭدەۋ ونەركاسىبىنىڭ ءوسۋى، حالىقتىڭ ناقتى تابىسىنىڭ ارتۋى جانە الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىمنىڭ دامۋى سياقتى وڭ ۇردىستەردى كورسەتەدى. دەگەنمەن، پروبلەمالار ساقتالۋدا – تەرىس كوشى-قون سالدوسى، ەكولوگيالىق تاۋەكەلدەر جانە ينۆەستيسيا ءوسىمىنىڭ باياۋلاۋى. ال اقتوبەنىڭ ۇزاق مەرزىمدى دامۋى يندۋستريالىق جاڭعىرتۋدى ازاماتتاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن ارتتىرۋمەن ۇيلەستىرەتىن كەشەندى ءتاسىلدى قاجەت ەتەدى. ستراتەگيالىق ماقسات – قالانى تۇراقتى ەكونوميكالىق ءوسۋدى ساقتاۋعا جانە جاڭا ينۆەستيسيالار تارتۋعا قابىلەتتى باتىس قازاقستاننىڭ ەكولوگيالىق تۇراقتى جانە يننوۆاسيالىق ورتالىعىنا اينالدىرۋ.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ 2024 جىلعى 10 جەلتوقسانداعى اقتوبەگە ساپارى قالىڭ جۇرتشىلىق پەن ساراپشىلاردىڭ نازارىناۋدارعان وقيعا بولدى. اقتوبە وبلىسى – قازاقستاننىڭ ستراتەگيالىق ماڭىزدىايماقتارىنىڭ ءبىرى. ءدال وسى جەردە ءىرى ونەركاسىپتىك كاسىپورىندار شوعىرلانعان، ەلدىڭبىرەگەي مينەرالدىق رەسۋرستارىن ءوندىرىپ، وڭدەيدى.
دەگەنمەن، ەلباسىنىڭ ساپارى تەك ەكونوميكالىق ماسەلەلەرگە ارنالماعان. ول ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ مەن تاۋ-كەن ونەركاسىبىن قولداۋدان الەۋمەتتىك سالانى جاقسارتۋمەن ەكولوگيالىق ماسەلەلەردى شەشۋگە دەيىنگى كەڭ اۋقىمدى قامتىدى. ەلباسى اعىمداعىجوبالاردىڭ جۇزەگە اسىرىلۋىن قاداعالاپ قانا قويماي، الداعى جىلدارداعى ايماقتىڭدامۋىنا ءوز اسەرىن تيگىزەتىن ستراتەگيالىق ماقساتتاردى دا ايقىنداپ بەردى.
ساپاردىڭ باستى ءساتى حرومتاۋدا ورنالاسقان «بولاشاق» كەنىشى بولدى. بۇل نىسان EurasianResources Group (ERG) كومپانياسىنىڭ ءىرى ينۆەستيسيالىق جوبالارىنىڭ ءبىرى بولىپتابىلادى. جوبالىق قۋاتتىلىعى جىلىنا 7،5 ميلليون توننا حروم رۋداسىن وندىرەتىن جانە1 تريلليون تەڭگەدەن استام ينۆەستيسيا تارتاتىن كەنىش قازاقستاننىڭ تاۋ-كەن ونەركاسىبىنىڭ فلاگمانىنا اينالادى. 1800 جاڭا جۇمىس ورنىن قۇرۋ كۇتىلۋدە، بۇلجۇمىسپەن قامتۋ ماسەلەسى وزەكتى بولىپ وتىرعان ايماق ءۇشىن ستراتەگيالىق ماڭىزى بار.
شاحتا وزىق تەحنولوگيالارمەن، ونىڭ ىشىندە سمارت بۇرعىلاۋ قوندىرعىلارىمەن جانەجابدىقتى قاشىقتان باسقارۋ جۇيەلەرىمەن جابدىقتالعان، بۇل ونى ەلىمىزدىڭ باسقا تاۋ-كەن كاسىپورىندارىنا ۇلگى ەتەدى. مۇنداي يننوۆاسيالار ءوندىرىس ۋاقىتىن جانە رەسۋرستاردىقىسقارتادى جانە ەڭبەك قاۋىپسىزدىگىن ارتتىرادى.
ەلباسى ءوز جولداۋىندا وتاندىق ونەركاسىپتى دامىتۋ ءۇشىن «بولاشاق» كەنىشى سياقتىجوبالاردىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى. ونىڭ ايتۋىنشا، مۇنداي نىساندار ەلىمىزدىڭەكسپورتتىق الەۋەتىن نىعايتىپ، سىرتقى قاۋىپ-قاتەرلەرگە قارسى ەكونوميكانىڭتۇراقتىلىعىن ارتتىرادى.
«بولاشاق» كەنىشى سياقتى جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ ينۆەستيسيا اعىنىن قامتاماسىزەتەدى جانە وبلىس تۇرعىندارى ءۇشىن جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشادى. بۇل بيزنەس پەن مەملەكەت اراسىنداعى ءتيىمدى ءوزارا ءىس-قيمىلدىڭ ۇلگىسى»، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
مەملەكەت باسشىسى شاحتادان بولەك اقتوبەدەگى 2024 جىلدىڭ شىلدەسىندە جۇمىسىنباستاعان قۇبىر زاۋىتىندا بولدى. زاۋىت جىلىنا 20 مىڭ توننا ءونىم شىعارادى جانە ونىڭقۇنى 3،5 ميلليارد تەڭگەگە باعالانادى. زاۋىتتىڭ نەگىزىن قالاۋشى ميرعالي بۇربايەۆمەملەكەت باسشىسىنا ءوندىرىس قۋاتىن كەڭەيتۋ جانە جاڭا ءونىم تۇرلەرىن شىعارۋجوسپارىمەن تانىستىردى. بۇل كاسىپورىن وبلىس ەكونوميكاسىن يندۋستريالاندىرۋدىڭجانە ونەركاسىپ ونىمدەرى سالاسىنداعى يمپورتقا تاۋەلدىلىكتى ازايتۋدىڭ ۇلگىسى بولىپتابىلادى.
ساپاردىڭ كەلەسى ماڭىزدى ءساتى باتىس قازاقستانداعى تاۋ-كەن ونەركاسىبى ءۇشىن كادرلاردايىندايتىن بىردەن-بىر وقۋ ورتالىعى بولىپ تابىلاتىن حرومتاۋ تاۋ-كەن-تەحنيكالىقجوعارى كوللەدجى بولدى. كوللەدجدە كەنشى، توننەلشى، مينەرالدى وڭدەۋشى، ەلەكتريك جانەباسقا دا سۇرانىسقا يە ماماندىقتار بويىنشا 1157-دەن استام ستۋدەنت ءبىلىم الۋدا.
وقۋ ورنىنىڭ ەرەكشەلىگى – تەوريا مەن پراكتيكانى ۇشتاستىرعان دۋالدى وقىتۋ جۇيەسى. كوللەدجدە بولاشاق ماماندارعا ناقتى جاعدايدا جۇمىس تاجىريبەسىن الۋعا مۇمكىندىكبەرەتىن شاحتالىق پوليگون جانە ترەناجەرلار بار.
«تاۋ-كەن سالاسىنىڭ ءتيىمدى جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن جاڭا تەحنولوگيالارعا تەز بەيىمدەلەتىنبىلىكتى ماماندار قاجەت. دۋالدى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى وسىنداي كادرلاردى دايىنداۋدىڭنەگىزى بولىپ تابىلادى»، - دەدى پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ ستۋدەنتتەرمەنكەزدەسۋىندە.
مەملەكەت باسشىسى ءبىلىم بەرۋ پروسەسىن سيفرلاندىرۋ بويىنشا پيلوتتىق جوبا جۇزەگەاسىرىلىپ جاتقان حرومتاۋ قالاسىنداعى No1 مەكتەپتە دە بولدى. اۋىلدىق جەرلەردەگىشاعىن جيناقتى مەكتەپتەرگە ەرەكشە نازار اۋدارىلىپ، ەندى ولار قاشىقتىقتان وقىتۋ ءۇشىنسيفرلىق تەحنولوگيالاردى پايدالانا الاتىن بولادى.
ساپار بارىسىندا مەملەكەت باسشىسى الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋعا باعىتتالعانجوبالارمەن تانىستى. اقتوبەدە ونىڭ تاپسىرماسىمەن 700 ورىندىق جاڭا دراما تەاترى مەن 35 مىڭ كورەرمەنگە ارنالعان كوپفۋنكسيونالدى ستاديون سالىنادى. بۇل نىساندارقالانىڭ مادەني جانە سپورت ينفراقۇرىلىمىنىڭ ماڭىزدى ەلەمەنتتەرىنە اينالادى.
سونىمەن قاتار، اقتوبە اۋەجايى ءۇشىن ارنايى ەكونوميكالىق ايماق قۇرۋ جوباسىتانىستىرىلدى. بۇل باستاما 1،2 تريلليون تەڭگە ينۆەستيسيا تارتۋدى جانە 5 مىڭ جۇمىسورنىن قۇرۋدى كوزدەيدى. جاڭا اۋەجاي ايماقتى حالىقارالىق نارىقتارمەنبايلانىستىراتىن مۋلتيمودالدى حاب بولادى.
ەلباسى ءوڭىردىڭ ەكولوگيالىق پروبلەمالارىنا ەرەكشە نازار اۋداردى. ساپار اياسىندا 15 مىڭنان استام بەينەباقىلاۋ كامەرالارىمەن جابدىقتالعان پوليسيا باسقارماسىنىڭجەدەل باسقارۋ ورتالىعىندا بولدى. جاساندى ينتەللەكت (AI) تەحنولوگيالارىن قولدانۋكامەرالاردان الىنعان دەرەكتەردى تالداۋعا جانە قالاداعى جاعدايدى باقىلاۋدىجاقسارتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
ەكولوگيا جانە قورشاعان ورتانى قورعاۋ ماسەلەلەرىنە ماڭىزدى كوڭىل ءبولىندى. ەلباسىونەركاسىپتىك كاسىپورىنداردىڭ، سونىڭ ىشىندە اقتوبە فەرروقورىتپا زاۋىتى مەن اقتوبەحروم قوسىندىلارى زاۋىتىنىڭ اتموسفەرالىق اۋانى لاستاۋشى نەگىزگى كوزدەرى بولىپتابىلاتىن شىعارىندىلارعا ەكولوگيالىق باقىلاۋدى كۇشەيتۋ مىندەتىن قويدى.
«ەكولوگيالىق ماسەلە وتكىر جانە وزەكتى. كاسىپورىندارداعى سۇزگىلەردى جاڭارتۋدىجەدەلدەتىپ، شىعارىندىلارعا باقىلاۋ ورناتۋ قاجەت. بۇل جۇمىستى تەزىرەك اياقتاۋكەرەك»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.
وسى تۇرعىدا ەلەك وزەنىن حروم جانە بور لاستانۋىنان تازارتۋ باستى جوبا بولىپتابىلادى. بۇل پروبلەما كەشەندى كوزقاراستى جانە حالىقارالىق ساراپشىلاردى تارتۋدىتالاپ ەتەدى.
قورىتىندىلار مەن ايماقتىڭ دامۋ بولاشاعى
قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ اقتوبەگە ساپارى جاڭا ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىكوزگەرىستەردىڭ باستاۋ نۇكتەسى بولدى. ەلباسى وبلىستىڭ بۇگىنگى جەتىستىكتەرىن باعالاپ قاناقويماي، الداعى ۋاقىتقا ناقتى مىندەتتەر قويدى.
ەلباسىنىڭ ساپارى اقتوبەنىڭ قازاقستانداعى ەكونوميكالىق ءوسۋدىڭ نەگىزگى ورتالىعىرەتىندەگى ستراتەگيالىق ءرولىن اتاپ ءوتتى. بۇگىندە قولعا الىنىپ جاتقان جوبالار ءوڭىردىڭالداعى ونجىلدىقتارداعى تۇراقتى دامۋىنا نەگىز جاسايدى. بۇل جەرگىلىكتى حالىقتىڭ ءومىرءسۇرۋ ساپاسىن جاقسارتىپ قانا قويماي، بۇكىل ەلدىڭ ەكونوميكاسىن نىعايتادى.
ەلباسىنىڭ اقتوبەگە ساپارى ءوڭىردىڭ ۇزاق مەرزىمدى دامۋىنىڭ ستراتەگيالىق كوزقاراسىنكورسەتەدى. ونەركاسىپتى جاڭعىرتۋ، ەكولوگيالىق پروبلەمالاردى شەشۋ جانە الەۋمەتتىكينفراقۇرىلىمدى قولداۋ ۋاقىت پەن كۇش-جىگەردى قاجەت ەتەتىن مىندەتتەر. دەگەنمەن، ەلباسىنىڭ تاپسىرماسى ورىندالسا، اقتوبە قازاقستاننىڭ يندۋستريالىق عانا ەمەس، مادەني، ءبىلىم جانە لوگيستيكالىق ورتالىعىنا اينالۋى مۇمكىن.
اقتوبە الداعى 3-5 جىلدا ءىرى ينۆەستيسيالىق جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋدى، مادەنيەت جانەسپورت نىساندارىن ىسكە قوسۋدى، ەكولوگيالىق جاعدايدى جاقسارتۋدى جانەينفراقۇرىلىمدى دامىتۋدى كۇتۋدە. بۇل ءوڭىردىڭ قازاقستان ەكونوميكاسىنداعى ورنىننىعايتىپ، ينۆەستيسيا اعىنىن قامتاماسىز ەتەدى.
قورىتىندىلاي كەلە، توقايەۆتىڭ اقتوبەگە ساپارى جاي عانا رەسمي ساپار ەمەس. بۇل ءوڭىردىڭ تۇراقتى دامۋىنا، ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن جاقسارتۋعا جانە ونىڭ تۇرعىندارى ءۇشىن جاڭا مۇمكىندىكتەر جاساۋعا باعىتتالعان ستراتەگيالىق ميسسيا.
اينۇر باقىتجانوۆا
ءالەۋمەتتانۋشى، ساراپشى
