بۇل ىسكە دەر كەزىندە ارالاسقان مەملەكەت ءدىن مەن ءداستۇردىڭ تىزگىنىن تەڭ ۇستاپ، وسى تاراپتاعى اقپاراتتىق جۇمىستى بارىنشا ساۋاتتى جۇرگىزۋگە تىرىسۋدا.
ءسوي دەگەن بەلگىلى ءدىنتانۋشى كەڭشىلىك تىشقان ءدىن يسلامدى اتا داستۇردەن ءبولىپ قاراۋدىڭ قانشالىقتى ءقاۋىپتى ەكەنىن ەگجەي-تەگجەيلى ايتىپ بەردى.
Dalanews.kz ساراپشىنىڭ پىكىرىن وقىرمان نازارىنا ۇسىنادى.
...
ءسالت-داستۇر بەلگىلى ءبىر ۇلتتىڭ بولمىسى مەن تانىمىنان حابار بەرەتىن قۇندىلىقتار جيىنتىعى. ەشبىر ءدىن حالىقتىڭ قادىم زاماننان بەرى قالىپتاسقان ادەپ-عۇرپىن، ءومىر سالتىن تۇپكىلىكتى، تۇبەگەيلى تۇردە قيراتۋدى، وزگەرتۋدى كوزدەمەيدى.
[caption id="attachment_68441" align="alignnone" width="2560"]
كەڭشىلىك تىشقان[/caption]
ءدىن - سول حالىقتىڭ نانىم-سەنىمىندە قوعامدى كەرى تارتاتىن قۇبىلىستار، اتاپ ايتقاندا ادىلەتسىزدىك پەن زۇلىمدىقتىڭ، جابايىلىق پەن ناداندىقتىڭ كورىنىستەرى بايقالسا، وعان قارسى شىعادى. ءبىراق، مۇنداي كورىنىستەر سيرەك بولادى.
سەبەبى، ءسالت-داستۇر حالىقتىڭ تالعام تارازىسىنان وتكەن، تانىمىندا بەكىپ، عاسىرلار بويى قولدانىستا جۇرگەن، ۇلتتىڭ تاراپىنان تولىق ماقۇلدانعان ادەت-عۇرىپتىڭ التىن ساندىعى. دەمەك، سانا دەڭگەيىندە سۇزگىدەن ءوتىپ، قابىلدانعان دۇنيەلەر.
ءيا، قازاقتىڭ اتا داستۇرىنە ءدىن يسلام ايتارلىقتاي ىقپال ەتتى. جەر بەتىندەگى مىڭ سان مۇسىلماننىڭ اس-اۋقاتىنان باستاپ، كيىم كيىسى مەن ءجۇرىس-تۇرىسىنا دەيىن ورتاق ۇقساستىقتار بار. ءدىني سەنىم ادامنىڭ قوعامعا دەگەن كوزقاراسىنا مىندەتتى تۇردە اسەرىن تيگىزەدى. ايتسە دە ءداستۇردىڭ باعزى زاماننان بەكىگەن قالىبىنا، قاعيداسى مەن قۇندىلىقتارىنا قارسى شىعۋ، وعان قارسى كۇرەسۋ يسلامنىڭ تابيعاتىنا جات.
ءسالت-داستۇر ءدىننىڭ نەگىزگى دىڭگەگى سانالاتىن كانوندارىنا، دوگمالارىنا قايشى كەلگەن كەزدە عانا يسلام مۇنداي ادەت-عۇرىپتى قابىلدامايدى. يسلام ءدىنىنىڭ ارعى-بەرگى تاريحتا داستۇرگە قارسى شىعىپ، وعان سوعىس جاريالاعان كەزى سيرەك.
ال ءابۋ حانيفا مازحابى سالت-داستۇردەگى قايشىلىقتارعا تۇسىنىستىكپەن، كەشىرىممەن قارايدى. ءابۋ حانيفا مازحابىندا "داستۇردەن شىعارۋ" دەگەن قاعيدا قالىپتاسقان. داستۇرمەن ۇيلەسەتىن، الايدى دىنگە تومپاق كەلەتىن ماسەلەگە كەلگەندە ءپاتۋا شىعارۋ ءۇشىن وسى قاعيداعا جۇگىنەدى، بۇل يسلام دىنىندەگى ديپلوماتيانىڭ كورىنىسى.
ۇلتىمىزدىڭ اتا ءداستۇرى يسلام دىنىمەن قاباتتاسىپ، ساباقتاسىپ عاسىرلار بويىنا قاتار دامىپ كەلەدى.
ءبىزدى، ادامزات بالاسىن جاراتۋشى يە تىلىنە، تەگىنە، تۇسىنە قاراي ءتۇرلى ۇلتتارعا بولگەن. بۇل – تاعدىر. ال ءدىن يسلامدا تاعدىرعا يمان ەتۋ، وعان سەنۋ دەگەن تۇسىنىك بار. ءسىز مىنا دۇنيەگە شىر ەتىپ كەلگەندە ءوز ىرقىڭىزبەن ءبىر ۇلتتىڭ وكىلى بولىپ جاراتىلعان جوقسىز. بۇل پەشەنەڭىزگە جازىلعان بۇيرىق. تيىسىنشە، ءاربىر ۇلتتىڭ وزىنە ءتان ءداستۇرى، تانىم، تالعامى، گەوگرافيالىق ورنالاسۋىنا ساي وزىندىك ەرەكشەلىگى بار. يسلام جاھاندىق دىنگە اينالىپ، ءتۇرلى-تۇرلى ەلدىڭ تابالدىرىعىنان اتتاعان ۋاقىتتا ءداستۇردى تارك ەتىپ، ەشبىر حالىقتىڭ ادەت-عۇرپىن تابانعا تاپتاعان جوق.
وسى كۇنگە دەيىن ءدىن مەن ءداستۇردىڭ اراسىندا دۇنيەنى دۇرلىكتىرگەن داۋ تۋىنداعان ەمەس، تۋىندامايدى دا. البەتتە، ءداستۇردى دە وزىعى بار، توزىعى بار. بۇگىنگى ءداۋىردىڭ تالابىنا جاۋاپ بەرەتىن، سۇرانىستان قالماعان، كەرىسىنشە قايتا تۇلەپ، جاڭاشا رەڭككە يە بولعان ءسالت-داستۇردى وزىق دەيمىز.
ال توزىعى شە؟ حالىقتى كادەسىنە جاراماي، ابدەن توزىعى جەتكەن، ۇلتتىڭ تالعامىمەن ۇيلەسپەيتىن ءسالت-داستۇردى يسلام ءدىنى قابىلدامايدى.
يسلام ءدىنىنىڭ ەڭ باستى ەرەكشىلىگى – ءوزىنىڭ ەڭ باستى قۇندىلىقتارىنا كەراعار كەلمەيتىن ادەت-عۇرىپ، ءسالت-داستۇردى قازىرگى تىلمەن ايتقاندا ينتەگراسيالاي بىلەدى. توق ەتەرىن ايتقاندا، يسلام ءدىنى ءسالت-داستۇردى تەرىسكە شىعارمايدى.
