استرانوميالىق ولشەمدەگى ايىپپۇل
ۇستىمىزدەگى جىلى مامىر ايىندا استانا قالاسى كاسىپكەرلەر پالاتاسىنىڭ كاسىپكەرلەردىڭ قۇقىقىن قورعاۋ كەڭەسى ەلورداداعى مونوپوليستتەردىڭ شامادان تىس ايىپپۇلدارى كاسىپكەرلىكتىڭ دامۋىنا كەدەرگى كەلتىرىپ وتىرعانى تالقىلادى.
انىعاراق ايتساق، «استانا سۋ ارناسى» مەكەمەسى «ماردەن» بيزنەس ورتالىعىنا قىزمەت كورسەتىپ جۇرگەن كومپانياعا سۋدى 37 كۇن پلومباسىز پايدالانعانى ءۇشىن 28،4 ميلليون تەڭگە كولەمىندە ايىپپۇل سالعانىن ەستىگەندە شالقامىزدا تۇسە جازدادىق.
ال قىزمەت كورسەتۋشى شاعىن بيزنەس نىسانى اي سايىن سۋدى پايدالانعانى ءۇشىن «استانا سۋ ارناسى» مەكەمەسىنە 200 مىڭ تەڭگە تولەپ كەلگەن. ال سۋ ەسەپتەگىش قۇرىلعىداعى پلومبا بولماعانى (ابايسىزدا ءتۇسىپ قالعان بولۋى كەرەك) ءۇشىن جەرگىلىكتى مونوپوليست ەش ويلانباستان (وبال، ساۋاپتى ەسكەرمەي) ونداعان ادامعا جۇمىس بەرىپ، مەملەكەتكە ۋاقىتىندا سالىق تولەپ وتىرعان كاسىپكەرگە 28 ملن. تەڭگە ايىپپۇل سالعانىن قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟
بيزنەس ورتالىققا قىزمەت كورسەتۋشى كومپانياعا بولماشى قاتەلىك ءۇشىن 28 ملن. تەڭگە ايىپپۇل سالاۋ اقىلعا سيمايتىن-اق جايت. كەرەك دەسەڭىز، قاراپايىم قىزمەت كورسەتۋشى كاسىپكەردىڭ جىلدىق تابىسىنىڭ ءوزى 28 ملن. تەڭگە بولماۋى مۇمكىن عوي. وسى جاعىن «استانا سۋ ارناسى» مەكەمەسىنىڭ باسشىلارى ويلادى ما ەكەن؟
بۇل وقيعادان جەرگىلىكتى مونوپوليست كومپانيانىڭ ەلىمىزدە بيزنەستىڭ دامۋىنا قانشالىقتى "مۇددەلى" ەكەنىن بايقاۋعا بولادى. ولار بيزنەستىڭ دامىتۋدىڭ ورنىنا، بيزنەستى تۇنشىقتىراتىن زاڭدارمەن جۇمىس ىستەپ كەلگەن.
اي سايىن سۋ ءۇشىن 200 مىڭ تەڭگە تولەيتىن كاسىپكەرگە بولماشى ماسەلە ءۇشىن 28 ملن. ايىپپۇل سالاۋ شاعىن جانە ورتا بيزنەس وكىلدەرىن قولداۋ ەمەس، ولاردى قولمەن بۋىندىرىپ ولتىرگەنمەن بىردەي عوي.
جەمقورلىققا باستايتىن ايىپپۇلدار
ەلىمىزدىڭ ورتالىعى، بيزنەس قولداۋ شارالارى جوعارى دەڭگەيدە دامىعان استانداعى كاسىپكەرلەر ءدال وسىنداي سوراقى جاعدايمەن بەتپە-بەت كەلىپ جاتسا، الىس اۋداندارداعى كاسىپكەرلەردىڭ قانداي كۇيدە جۇمىس ىستەپ جاتقانىن كوز الدىڭىزعا ەلەستەتۋدىڭ ءوزى قيىن.
بۇگىندە ەلىمىزدە بيزنەسكە سالىناتىن ايىپپۇلداردىڭ كولەمىن قايتا قاراۋ كەرەك.
ەگەر جاعداي وسىلاي كەتە بەرەتىن بولسا، ءبىر عانا ايىپپۇلدى ءوزى جىلدار بويى ەڭبەكتەنگەن كاسىپكەردىڭ ەڭبەگىن ءبىر كۇندە ەش، تۇزىن سور قىلاتىنى ءسوزسىز. سوندىقتان ايىپپۇلداردىڭ كولەمىن مەيلىنشە تومەندەتۋ قاجەت.
كاسىپكەر ميلليونداعان ايىپپۇلدى تولەي الماعان سوڭ، بۇل ماسەلەنى جەمقورلىق جولىمەن شەشۋدەن باسقا امالى قالمايتىنى انىق. وسىلايشا شامادان تىس ايىپپۇلدار مونوپوليستتەر مەن قاداعالاۋشى ورگانداردى كاسىپكەردەن اقشا بوپسالاۋ ءۇشىن قاجەت بولىپ تۇرعانىن بايقاۋعا بولادى.
مييلونداعان ايىپپۇلدى تولەگەنشە، بيزنەسىڭىدى بانكروت قىلىپ، 28 ملن. تەڭگەنى باسقا بيزنەستى دامىتۋعا جۇمساعان جاقسى عوي. سوندىقتان مۇنداي قوماقتى ايىپپۇلداردى جەمقورلىقتىڭ قانات جايۋىنا قولايلى جاعداي تۋعىزۋشى فاكتور دەپ اتاعاننان باسقا امالىمىز جوق.
الپاۋىتتى نەسىنە ايايمىز؟
وتاندىق كاسىپكەرگە ايىپپۇلدى وكىرتىپ تۇرىپ سالۋعا شەبەرمىز. ال ەلىمىزدە مۇناي ءوندىرىپ، قازبا بايلىقتارىن سۇلىكشە سورىپ، قورشاعان ورتاعا وراسان زور زالال كەلتىرىپ جاتقان الپاۋىتتارعا ايىپپۇل سالعاندا تىم جۇمساقپىز.
ەگەر ءبىزدىڭ قادعالاۋشى جانە جەرگىلىكتى بيلىك ورىندارى مىقتى بولسا، الدىمەن ازۋىن سول الپاۋىتتارعا كورسەتپەي مە؟
قازىرگى تاڭدا قورشاعان ورتانى لاستاپ، ەكولوگيالىق زاڭ تالاپتارىن ورەسكەل بۇزعان كومپانيالارعا كەلگەن ءبىزدىڭ زاڭىمىز دا، شەنەۋنىگىمىزدە ءيى قانعان بىلعارىدا بىلق-سىلق ەتە قالادى. جەر قويناۋىن پايدالانۋشى ءىرى كومپانيالار ەكولوگيالىق ماسەلەلەرگە قىرۋار قارجى ءبولىپ، قازاقستاننىڭ زاڭ تالاپتارىن ورىنداعانشا، سول زاڭدا كورسەتىلگەن ايىپپۇلدى تولەپ، جۇمىسىن ارى قاراي جالعاستىرعاندى ءجون سانايدى. مۇنى ەندى بەس جاسار بالا دا بىلەتىن جايت قوي.
ەگەر الپاۋىت كومپانيالار قورشاعان ورتاعا زالال كەلتىرسە، ولاردى تىزگىندەيتىن زاڭىمىز بار. ءتىپتى، بۇل زاڭىڭىز دامىعان باتىس ەلدەرىندەگى زاڭداردان كەم تۇسپەيتىنە ءباس تىگەم. تەك ءبىر "اتتەگەنايى" سول زاڭداردا كورسەتىلگەن ايىپپۇل مولشەرلەرى وتە تومەن. سوندىقتان ءىرى كومپانيالار ەكولوگيالىق تالاپتاردى بۇزعاندا ايىپپۇل تولەپ قۇتىلىپ كەلەدى.
بۇدان نەنى اڭعارامىز؟ بىرىنشىدەن، ءبىزدىڭ شەندىلەردىڭ ينۆەستورلاردىڭ الدىندا تىم جالتاق ەكەنىن، بولماسا، ولارعا قاندايدا ءبىر جولمەن "كىرىپتار" بولىپ قالعانىن پايىمداۋعا بولادى. شەندىلەر الپاۋىت كومپانيالاردان تاۋەلسىز بولسا، ولارعا مۇنشالىقتى جۇمساقتىق تانىتپاس ەدى عوي.
ەگەر وتاندىق جانە شەتەلدىك ءىرى كومپانيالاردى ەركىنە جىبەرىپ، ال شاعىن جانە ورتا بيزنەس وكىلدەرىنە اياماي ايىپپۇل سالۋدى توقتاتپاساق، ءبىزدىڭ ەكونوميكامىز قۇردىمعا كەتەتىنى انىق. سوندىقتان بۇل ماسەلەنى قازىردەن باستان شەشۋ كەرەك.
نۇرلان جۇماحان
