ەسكىرگەن ارگۋمەنت...
اۆتوردىڭ پايىمداۋىنشا، ورىس ءتىلى بىزدە ورىس دياسپوراسىنىڭ عانا ەمەس، بيلىكتىڭ ءتىلى. وسىنى مويىندايتىن ۋاقىتى جەتكەن. ءبىراق، بيلىك ارنەنى سىلتاۋ ەتىپ ورىس ءتىلىنىڭ قاجەتتىلىگىن ايتۋدان تانار ەمەس.
"توقسانىنشى جىلدارى پرەزيدەنتتىڭ ءوزى باستاپ: «ءۇي وزىمدىكى دەمەگىن، ءۇي سىرتىندا كىسى بار»، «جاسى ۇلعايعان ادامدارعا ءتىلدى قىستاپ ۇيرەتۋدىڭ قاجەتى جوق»، «ورىس ءتىلى كوپ ۇلتتى قازاقستاندا ۇلتارالىق ءتىل قىزمەتىن اتقارادى»، ت.ب. دەگەندى ۇنەمى ەسكەرتىپ وتىراتىن. بيلىك ءالى دە سول ءسوزىن قايتالاۋدان جالىقپاي كەلەدى. الايدا بۇنىڭ ءبارى وسى كۇنى ەسكىرگەن ارگۋمەنت" دەيدى جۋرناليست.
نەگە؟
ءيا، نەگە؟ ماقالا اۆتورى وسى سوزىنە دالەل كەلتىرۋگە تىرىسىپتى.
"ويتكەنى «ءۇي سىرتىندا كىسى بار» ەكەن دەپ جىلدار بويى ۇندەمەي وتىرا بەرۋ، سىپايىلاپ ايتساق – ۇيات. بۇل ۇنسىزدىك كورشىنىڭ قاس-قاباعىن باققان ۇنسىزدىكتەن گورى قورقاقتىقتى، قوسۇرەي بولىپ سورلاعان سورباقتىقتى بىلدىرەدى"، – دەيدى ول.
جانە ەكىنشى سەبەبىن دە ءدال تاپقان سياقتى.
"قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن جاريالاعاندا قازاق ءتىلىن ۇيرەنە المايتىن ۇلكەندەر: قارتتار، شال-كەمپىرلەر ءقازىر تاۋسىلىپ ءبىتتى. ءقازىر ولاردىڭ ورنىن مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەنگىسى كەلمەيتىن نيگيليست بۋىن باستى. ولار – كەشەگى جاستار ەدى. ولار قازاق تىلىندە سويلەپ ۇيرەنۋدى كەشە باستاعاندا بۇگىن سايراپ تۇرار ەدى.
جوق، قازاق بيلىگى قازاق ءتىلىن ولارعا قاساقانا تۇردە ۇيرەتپۋگە تىرىستى، ءسويتىپ ورىس ءتىلىن ءوز مۇددەلەرى ءۇشىن (بيلىك پەن بايلىقتىڭ قاۋىپسىزدىگىن قاماتامسىز ەتۋ ءۇشىن) ساقتاپ قالدى" دەيدى ماقالا اۆتورى.
ورىس تىلىندە سويلەتىن ورتا قالدى ما؟
ارينە، قالدى. ارينە، بار. ءبىراق، اياسى تارىلىپ كەلەدى. اۆتور وسىنى ايتپاق بولعان.
"ورىس ءتىلىنىڭ نەگىزگى يەسى – ورىس دياسپوراسى ءبىزدىڭ ەلدەگى حالىق سانىنىڭ 30 پايىزىن ارەڭ قۇراپ وتىر. وزگەلەرى قازاققا قانى دا، ءتىلى دە جاقىن تۇركى ەلدەرى. ولار ەشكىمنىڭ بۇيرىعىنسىز، پارمەنىنسىز قازاق تىلىندە سويلەپ كەتتى. سوندا از عانا ساندى دياسپورانىڭ (30 پايىز ورىستىڭ) ءتىلى قالايشا ۇلتارالىق ءتىل بولىپ قالادى؟" دەيدى ول.
ايتۋىنشا، «ورىس ءتىلى كوپ ۇلتتى قازاقستاندا ۇلتارالىق ءتىل قىزمەتىن اتقارادى» دەيتىن بيلىكتىڭ بۇرىنعى ارگۋمەنتى ەسكىردى، ەشتەڭەگە جارامايتىن، ىستەن شىققان ارگۋمەنتكە اينالدى.
"ءبىراق، سوندا دا ورىس ءتىلى تۇعىرىنان تايار ەمەس. ويتكەنى بۇل تىلدە ەشكىم بەتىنەن قاقپايتىن، قارسى كەلمەيتىن، كولدەنەڭ ءۋاج ايتپايتىن بيلىك سويلەپ وتىر.
وتكەندە ءبىر توپ قازاق زيالىسى كونستيتۋسيانىڭ 7 - بابىنىڭ 2 - تارماعىن الىپ تاستاۋدى تالاپ ەتتى .بۇل تالاپ وسىدان التى-جەتى جىل بۇرىن دا كۇن تارتىبىنە قويىلعان بولاتىن. الايدا ونداي تالاپقا بيلىكتىڭ بۇيرەگى بۇلك ەتىپ، سيراعى سىلق ەتكەن جوق. ءتىپتى، ەلەڭ قىلىپ قويمادى دا. سەبەبى اق جاعالى ۇلىقتار، شەنەۋنىكتەر ارمياسى «رەسمي تىلدەن» ايىرىلعىسى كەلمەيدى"، – دەيدى ءشارىپحان قايسار.
ۇرەي
اۆتوردىڭ ايتۋىنشا، ورىس تىلىنەن ايىرىلسا، ولار (شەنەۋنىكتەر) بيلىكتەن دە ايرىلادى. ويتكەنى، بۇگىنگى شەنەۋنىكتەر، اسىرەسە، ۇكىمەتتەگىلەر، اكىم-قارالار قازاق ءتىلدى ماماندارمەن باسەكەلەسە المايدى. وسىنى جاقسى بىلگەندىكتەن ءبارى جابىلىپ قازاق تىلىندە سويلەيتىن ورتانى بيلىكتىڭ ماڭىنا جۋىتپاۋعا كۇش سالۋدا.
"سويتە تۇرا ەلدى الداپ، الدارقاتىپ قويۋدى دا ۇمىتپايدى. ءقايتىپ دەيسىز عوي؟ ورىندالۋى بەيمۇمكىن باعدارلامالار ارقىلى. ماسەلەنكي، 2011 – 2013 جىلدارى ءىس-قاعازدارى مەملەكەتتىك تىلگە كوشۋى كەرەك بولعان. بۇنى رەسمي بيلىك 2009-2010 جىلدارى ايتتى. ايتتى دا قويدى.
ەندى 2020 جىلى قازاقستان حالقىنىڭ 90 پايىزى قازاق تىلىندە سويلەيدى دەپ ءجۇر. ونىسى ەندى راس. ءقازىردىڭ وزىندە بۇل جوسپار ورىندالىپ ۇلگەردى. ءجون دەلىك، حالىقتىڭ 90 پايىزى 2020 جىلى قازاق تىلىندە سويلەپ كەتسىن، سول كەزدە بيلىك، اناۋ ىسكەر، تابىسكەر بيزنەسمەن جاستار سويلەي جونەلە مە؟ جوق. سويلەمەيدى..." دەيدى ول.
اۆتور ءوز ويىن بىلاي تۇيىندەپتى: "مەملەكەتتىك ءتىل دەگەنىمىز – الدىمەن قازاق حالقى. ال، قازاق حالقى بيلىكتىڭ ءىسىن باقىلاۋشى، باعالاۋشى، پارمەن ەتۋشى كۇش بولۋى كەرەك. وسىنى ەسكەرتىپ زيالى قاۋىم پرەزيدەنتتەن باستاپ بارلىق بيلىك وكىلدەرىنە اشىق حات جازدى. اشىق حات، ارينە، ادەتتەگىدەي جاۋاپسىز قالدى. دەمەك، بۇگىنگى جۇيە، بۇگىنگى بيلىك تۇبەگەيلى وزگەرمەي قازاق ءتىلىنىڭ باسىنداعى ءحال دە وزگەرمەيدى".
