"ەلىمىزدەگى ەڭ كوپ «رەفورمالانعان» سالا، ول – ءبىلىم سالاسى. وسى كوپ «رەفورمالاردىڭ» بىردە-بىرى ءبىلىم سالاسىنا وڭ ناتيجە بەرگەن جوق. نەگە؟ سەبەبى، بۇل رەفورمالارعا مۇعالىمدەر قاتىستىرىلمادى"، – دەيدى ۇستاز نۇرعالي ماحان. جوعارى ساناتتى پەداگوگتىڭ اباي پورتالىندا جاريالانعان ماقالاسىن ىقشامداپ ۇسىندىق.

ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى اسحات ايماعامبەتوۆكە قاراتا سالاداعى ساۋاتسىز رەفورمالاردى سىنعا العان ۇستاز: "رەفورما جاساردا مينيسترلىك مۇعالىمدەردىڭ پىكىرىن سۇراعان" جوق دەيدى. 

"ەكىنشىدەن، عىلىمي تۇرعىدا زەرتتەلىپ، ساراپتالماعان وسى «رەفورمالاردى» جۇزەگە اسىرۋدا تەحنولوگيالىق مۇمكىنشىلىكتەرىمىز ەسكەرىلمەدى. 

ۇشىنشىدەن، رەفورمانى جۇزەگە اسىراتىن ەڭ باستى تۇلعا ءمۇعالىمنىڭ دە، وقۋشىنىڭ دا ۇلتتىق مەنتاليتەتى مەن پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرى ەسكەرىلمەدى.

تورتىنشىدەن، بۇل ءبىلىم رەفورمالارى وقۋشىعا ءبىلىم بەرۋ تۇرعىسىنان كەلگەندە قالىپتاسقان وقۋ جۇيەسىنەن الدە قايدا تومەن ەدى. ال، رەفورمالار سول سالانى جاڭارتىپ،ۇزدىك ناتيجەلەرگە قول جەتكىزۋ ءۇشىن جاسالادى ەمەس پە؟!"، – دەيدى ۇستاز.

ونىڭ ايتۋىنشا ءبىلىم سالاسى بيلىكتىڭ تاجىريبە الاڭىنا اينالعان. بىزدەگى بارلىق ءبىلىم رەفورمالارىنىڭ اۆتورى بىرەۋ. ول – بيلىك.

بۇل رەتتە پەداگوگ «جاڭارتىلعان وقۋ باعدارلاماسى» اتتى سوڭعى ءبىلىم رەفورماسىنا قاتىستى كوزقاراسىن ورتاعا سالىپتى.

«جاڭا وقۋ جىلىن الەمدىك ءبىلىم ستاندارتىنا نەگىزدەلىپ جاسالىنعان «جاڭارتىلعان وقۋ باعدارلاماسىمەن باستايمىز»،– دەپ ۇرانداتىپ باستالعان جاڭا وقۋ جىلى مەن ءۇشىن سەرگەلدەڭمەن باستالدى.

سەرگەلدەڭ سەبەبى، «جاڭا وقۋ باعدارلاماسىنا» سايكەس جاڭاشا وقۋدى بىلتىر ءبىر جىل وقىعان 8-سىنىپ پەن «جاڭارتىلعان وقۋ باعدارلاماسىن» بيىل باستاعان 10-سىنىپتىڭ ماعان تاپسىرىلۋى ەدى.

بۇرىن ساباق بەرمەگەن سىنىبىنا ءمۇعالىمنىڭ سىناي قارايتىن ادەتىمەن، سىنىپتىڭ ءبىلىم دەڭگەيىن تەكسەرۋ ماقساتىندا، مەن دە سىنىپتان ءتۇرلى پىشىمدە اۋىزشا جانە جازباشا تۇردە سىناق الۋعا كىرىستىم. بۇرىنعى وقۋ باعدارلاماسى بويىنشا، ءتىل بىلىمىنەن 5-سىنىپ «فونەتيكا»، 6-سىنىپ «لەكسيكا»، 7-سىنىپ «مورفولوگيا»، 8-سىنىپ «سينتاكسيس» بولىمدەرىن وقيتىن. 5-7-سىنىپتاردا وتكەن تاقىرىپتاردى اۋىزشا سۇراي باستادىم. وقۋشىلاردىڭ جاۋابى مەن ويىن جەتكىزىپ سويلەي الماۋى كوڭىلىمە قونبادى.

سودان سوڭ گراماتيكادان جازباشا سىناق الدىم. سىناق سۇراقتارى باستاۋىش سىنىپ پەن 5-6- سىنىپتارعا ارنالعان «ءارىپ، دىبىس، دىبىستىڭ تۇرلەرى، بۋىن، تاسىمال دەگەنىمىز نە؟» دەگەن سەكىلدى وتە جەڭىل سۇراقتار.

جازباشا جازىلعان گرامماتيكالىق سىناق جۇمىسىنىڭ ناتيجەسىندە سىناق جازعان 22 وقۋشىدان ەكى وقۋشى «4»، التى وقۋشى «3»، ون ءتورت وقۋشى «2» دەگەن باعا الدى. «5» جوق. بۇل ناتيجە مەنى ەسەڭگىرەتىپ جىبەردى.

شيرەك عاسىرعا جۋىق پەدوگوگيكالىق جۇمىس ءوتىلىم بارىسىندا ءتۇرلى دەڭگەيدەگى سىنىپتاردان سىناق الىپ ءجۇرمىز عوي. ءبىراق، سىنىپتىڭ تەڭ جارتىسىنان استامى ەكى دەگەن باعا الۋى مۇمكىن ەمەس جاعداي. ءوز كوزىمە ءوزىم سەنبەدىم. كەلەسى ساباقتا ءدال وسى سەگىزىنشى سىنىپتان جازباشا ديكتانت الدىم. جەڭىل تۇردە، جەڭىل تاقىرىپتان الايىن دەپ شەشتىم. ديكتانت التىنشى سىنىپقا ارنالعان. جازىپ وتىرعان - سەگىزىنشى سىنىپ. ديكتانتتار جيناعىنىڭ اۆتورى - ا.ەسەنقۇلوۆا. وڭتۇستىك قازاقستان پەداگوگ كادرلارىنىڭ ءبىلىم جەتىلدىرۋ ينستيتۋتتارى ۇسىنعان. ديكتانت جازعان وقۋشىلار سانى 21. ونىڭ ىشىندە ەكى وقۋشى «4»، بەس وقۋشى «3»، ون ءتورت وقۋشى «2» دەگەن باعا الدى. «5» جوق.

بايقاعان ادامعا گرامماتيكادان جازعان جازباشا جۇمىستىڭ ناتيجەسى قايتالانىپ تۇر. ۇزاق جىلعا سوزىلعان پەداگوگيكالىق جۇمىس بارىسىندا ءتۇرلى جاعدايلاردى كورگەن مەنى ءبىر نارسەمەن تاڭقالدىرۋ قيىن. ءبىراق، ءدال وسى جاعدايدىڭ مەنى تاڭقالدىرعانى سونشالىق، اشىق كۇندە توبەمنەن جاي تۇسكەندەي بولدى.

ءبىر سىنىپتاعى 20-25 وقۋشىنىڭ ارى كەتكەندە بەس-التاۋى ۇلگەرمەۋشى بولۋى مۇمكىن. ال ءبىر سىنىپتاعى 21 وقۋشىنىڭ جارتىسىنان استام 14 وقۋشىسى ۇلگەرمەۋشى بولۋى مۇمكىن ەمەس. سوندا بۇعان كىم كىنالى؟

بارىنەن بۇرىن وقۋشىلاردى، سول وقۋشى بالالاردىڭ ەرتەڭىنەن ءۇمىت كۇتىپ وتىرعان اتا-انانى ايادىم. سونشا ساۋاتسىز بولىپ قارعىسقا ۇشىرايتىنداي (مىنا «جاھاندانۋ» زامانىندا ساۋاتسىز ءھام ءبىلىمسىز بولۋدى مەن قارعىسقا ۇشىراۋ دەپ ەسەپتەيمىن) پەرىشتەدەي پاك بۇلدىرشىندەردىڭ كۇناسى نە ەدى؟ ولاردىڭ وبالى كىمگە؟

بۇلار نەگە سونشا ساۋاتسىز؟ دەپ بۇرىنعى ءپان مۇعالىمىنەن سۇراسام ول:  «وقۋشى ساۋاتسىز بولماعاندا قايتەدى، قازىرگى جاڭا وقۋ باعدارلاماسى بويىنشا قازاق ءتىلى پانىنەن گرامماتيكانى باستى ورىنعا شىعارىپ، گرامماتيكالىق زاڭدىلىقتارلى تەرەڭدەتە وقۋ دەگەن جوق.

قازاق ءتىلى ءپانىنىڭ ورنىنا گەوگرافيا ما، الدە بيولوگيا ما، باسقا ءپاندى وقىتىپ وتىرعان سەكىلدىسىڭ. ديكتانت جازۋ دەگەن اتىمەن جوق. بالاعا ەكى قويۋ بىلاي تۇرسىن، مىناۋىڭ قاتە دەپ، قاتەسىن تۇزەپ ايتۋعا دا بولمايدى»،دەپ سونى دا بىلمەيسىز بە، ارتتا قالىپ كەتىپسىز عوي، دەگەندەي جاقتىرماعان كوزبەن قارادى.

ءبىلىم مينيسترلىگى ورتا ءبىلىمنىڭ باستى ماقساتىنان بەيحابار

«جاڭارتىلعان ءبىلىم باعدارلاماسىن» جاتىرقاپ، قابىلداي الماي تۇرعانى كوزىنەن كورىنىپ تۇر. سوندا، قازاق ءتىلى پانىندە ديكتانت جازدىرمايتىن، قازاق ءتىل گرامماتيكاسىن تەرەڭدەتىپ وقىتپايتىن بۇل قانداي «جاڭارتىلعان وقۋ باعدارلاماسى؟» دەپ اڭ-تاڭ بولدىم"، – دەپ ويىنداعاسىن بۇكپەي جەتكىزگەن ۇستاز ءبىلىم مينيسترلىگى ورتا ءبىلىمنىڭ باستى ماقساتىن بىلمەيدى دەيدى. 

ونىڭ ايتۋىنشا ورتا مەكتاپ باعدارلاماسىنداعى قازاق ءتىلىنىڭ ەڭ نەگىزگى مىندەتى – وقۋشىنى سويلەۋ مادەنيەتىنە ۇيرەتە وتىرىپ، ويىن ساۋاتتى تۇردە، جازباشا جەتكىزە الۋى ءۇشىن قازاق ءتىلى گرامماتيكاسىن وقۋشىعا تەرەڭنەن مەڭگەرتۋ.

جاڭا وقۋ باعدارلاماسى بويىنشا 8-سىنىپقا ارنالعان قازاق ءتىلى وقۋلىعىن سۇزگىدەن وتكىزگەن ۇستاز كىتاپتاعى قاتەلىكتەن اياق الىپ جۇرە الماپتى. 

"وسىنداي ابىرويلى دا اسا جاۋاپتى مىندەتتى «جاڭا وقۋ باعدارلاماسى» قالاي ورىندادى ەكەن؟ ءدال وسىنداي ويمەن جاڭا وقۋ باعدارلاماسى بويىنشا 8-سىنىپقا ارنالعان قازاق ءتىلى وقۋلىعىن قولىمىزعا الدىق.

256 بەتتەن تۇراتىن ۇلكەن سارى كىتاپ ەكەن. ءبىرىنشى بەتتەگى باستى پاراعىندا (تيتۋلنىي ليست) قازاق ءتىلى: جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتىڭ 8-سىنىبىنا ارنالعان وقۋلىق. / ەرمەكوۆا ت.ن.، ەرحوجينا ش.ل، توقبايەۆا ا.ە. - استانا: «ارمان-پۆ» باسپاسى، 2018 - دەگەن جازۋى بار.

ماماندىعىمىز بولعاندىقتان قازاق ءتىلىنىڭ گرامماتيكاسىن ءبىر كىسىدەي بىلەمىز دەپ ويلاۋشى ەدىك. ءبىراق، مىنا كىتاپتىڭ باستى پاراعىنداعى «قازاق ءتىلى» دەگەن سوزدەن كەيىنگى قوس نۇكتە مەن اۆتورلىق ۇجىمنىڭ الدىنا قويىلعان جاقشا بولماسا جانتايا ورنالاسقان سىزىقشا مەن «استانا» دەگەن ءسوزدىڭ الدىنان قويىلعان سىزىقشا جانە سوڭىنان قويىلعان قوس نۇكتەنى – اۆتورلىق ۇجىم قازاق ءتىلىنىڭ قانداي گرامماتيكالىق زاڭدىلىقتارىنا سايكەس قويعانىنا ەش تۇسىنبەدىك.

ءبىز بىلەتىن گرامماتيكالىق زاڭدىلىقتا، كىتاپتىڭ باستى بەتىندە كىتاپتىڭ شىققان جىلى جازىلىپ ءۇتىر قويىلادى، باسپا اتاۋى تىرناقشاعا الىنىپ، سودان سوڭ كىتاپتىڭ شىققان جىلى جازىلادى. ەشقانداي جاقشا، سىزىقشا، قوس نۇكتە قويىلۋعا ءتيىستى ەمەس.

باستى پاراعىنان باستاپ قاتەسى بار ول قانداي وقۋلىقتار؟ كىم سەنەدى مۇنداي وقۋلىققا؟ الدە، قازاق ءتىلى گرامماتيكا زاڭدىلىقتارىنا وزگەرىس ەندى مە؟

ەگەر، ءتىل ءبىلىمىنىڭ گرامماتيكالىق زاڭدىلىقتارىنا وزگەرتۋلەر ەنسە، ونى ەڭ الدىمەن بىزگە، مەكتەپ مۇعالىمدەرىنە ءتۇسىندىرۋ كەرەك ەمەس پە؟

سەبەبى ەلىمىزدىڭ بولاشاعى جاس ۇرپاققا قازاق ءتىلىنىڭ گرامماتيكاسى مەن اۋىزشا دۇرىس سويلەي ءبىلۋدى وقىتىپ، ۇيرەتىپ جاتقان مىنا ءبىز، قاراپايىم مەكتەپ مۇعالىمدەرى.

مىنە، وسى مەكتەپ مۇعالىمدەرى وزدەرىنىڭ ماماندىعىنا بايلانىستى بولىپ جاتقان وزگەرىستەر تۋرالى ەش نارسە بىلمەيدى. ولارمەن ەشكىم اقىلداسىپ، ساناسپايدى دا. مۇعالىمدەرمەن اقىلداسپاي جاسالىنعان ءبىلىم سالاسىنداعى ءتۇرلى «رەفورمالار» سونىڭ ايقىن دالەلى.

وسى «رەفورمالار» مىسالىنان-اق، مەكتەپ مۇعالىمدەرىنە جوعارىداعىلاردىڭ مەنسىنبەي، استامشىلىقپەن قارايتىن وكتەم كوزقاراسى ايقىن سەزىلىپ تۇر"، – دەيدى پەداگوگ.

"جاڭارتىلعان وقۋ باعدارلاماسىنىڭ" 5 كەمشىلىگى

وسى ورايدا ۇستاز «جاڭارتىلعان وقۋ باعدارلاماسى» بويىنشا 5-10-سىنىپ ارالىعىنداعى "قازاق ءتىلى" وقۋلىعىنىڭ ولقى تۇستارىن ءتىزىپ شىققان ەكەن. 

1. 5-10-سىنىپ ارالىعىنداعى قازاق ءتىلى وقۋلىعىندا ءتىل ءبىلىمىنىڭ گرامماتيكاسىن بار دەپ تە، جوق دەپ تە ايتا المايسىز. سەبەبى، «جاڭارتىلعان باعدارلاما» بويىنشا جازىلعان قازاق ءتىلى وقۋلىقتارىندا بەلگىلى عىلىمي جۇيە جوق. مىسالى: قازاق ءتىلىنىڭ «فونەتيكا»، «لەكسيكا» بولىمدەرى 5-سىنىپتا دا، 8-سىنىپتا دا بەرىلگەن. 5-سىنىپتىڭ قازاق ءتىلى وقۋلىعىندا ءتىل ءبىلىمىنىڭ سالالارى «فونەتيكانىڭ» دا، «لەكسيكانىڭ» دا، «مورفولوگيانىڭ» دا باسىن ءبىر جەرگە قوسىپ، قويىرتپاق بىلامىق جاساپ جىبەرگەن. ءتىل ءبىلىمىنىڭ كۇردەلى ءۇش سالاسىن 5-سىنىپ وقۋشىلارى قالاي بىردەن مەڭگەرمەك؟

2. وقۋلىقتار عىلىمي نەگىزدە جازىلماعان. مەكتەپ وقۋشىلارى ءتىل ءبىلىمىنىڭ «فونەتيكا»، «لەكسيكا»، «مورفولوگيا»، «سينتاكسيس»، «ستيليستيكا» سەكىلدى سالالارىن جەكە-جەكە بىر-بىرىمەن ارالاستىرماي، مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ جاس ەرەكشەلىگى مەن ولاردىڭ جەكە تۇلعا رەتىندە قالىپتاسۋ پسيحولوگياسىن ەسكەرە وتىرىپ، جەڭىلدەن كۇردەلىگە قاراي كەزەگىن بۇزباي وقىتۋ كەرەك.

3. قازاق ءتىلى وقۋلىقتارىنداعى گرامماتيكالىق ەرەجەلەر مەن انىقتامالار عىلىمي تىلدە جازىلماعان. مىسالى: باستاۋىش اتاۋ سەپتىگىندە تۇرىپ، ءىس-وقيعانىڭ يەسىن بىلدىرەدى. كىم؟ نە؟ كىمدەر؟ نەلەر؟ كىمىم؟ نەم؟ دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى، دەپ، وتە قارابايىر تىلدە جازىلعان (8-سىنىپ. قازاق ءتىلى،124-بەت) مىسال ءۇشىن: سويلەمدە اتاۋ سەپتىگىندە تۇرىپ، ويدىڭ كىم، نە جايىندا ەكەنىن ءبىلدىرىپ، باستاۋىشپەن قيىسا بايلانىساتىن تۇرلاۋلى مۇشەنى باستاۋىش دەپ اتايمىز. سۇراقتارى: كىم؟ نە؟ كىمدەر؟ نەلەر؟ كىمى؟ نەسى؟، دەپ جازسا، عىلىمي تىلدە جازىلعان گرامماتيكالىق ەرەجە، وقۋشىعا الدەقايدا تۇسىنىكتى بولار ەدى. ءبىز وقۋشىلارعا عىلىمي تۇجىرىم مەن عىلىمي تىلدە سويلەۋدى مەكتەپ قابىرعاسىنان باستاپ ۇيرەتۋىمىز كەرەك.

4. وقۋلىق جازۋدا وقۋشىلاردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرى ەسكەرىلمەگەن. مىسال ءۇشىن: جوعارعى سىنىپ وقۋشىلارىنا وتە اۋىر «اۆتور ءسوزى، ءتول ءسوز، تولەۋ ءسوز جانە ولاردىڭ تىنىس بەلگىلەرى»، سەكىلدى كۇردەلى تاقىرىپتار 5-سىنىپ وقۋ باعدارلاماسىنا كىرىكتىرىلگەن. بۇل تاقىرىپ 5-سىنىپ وقۋشىسى ءۇشىن وتە اۋىر. ءدال وسى تاقىرىپتى 8-9-سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ ءوزى ۇلكەن قيىنشىلىقپەن مەڭگەرەدى.

5. قازاق ءتىلىن جانە ونىڭ گرامماتيكاسىن باسقا عىلىم تۇرلەرىمەن بىرگە مەڭگەرتەمىز، دەگەن وي ۇستانىمدا بولعان اۆتورلىق ۇجىم، وقۋلىققا باسقا پاندەردىڭ تاقىرىپتارىن ەنگىزۋ ارقىلى وقۋشىلار ويىن نەگىزگى قازاق ءتىلى پانىنەن مۇلدەم باسقا جاققا بۇرىپ جىبەرگەن. ناتيجەسىندە سىنىپ وقۋشىلارىنا قازاق ءتىلى گرامماتيكاسى ەكىنشى، ءۇشىنشى كەزەكتەگى ماسەلە سەكىلدى بولىپ كورىنىپ قالعان.

"سوڭعى جازىلعان 5-10-سىنىپ ارالىعىنداعى وقۋلىقتاردى زەردەلەي وتىرىپ، قازىرگى وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمسىز دە ساۋاتسىز بولۋىنا سەبەپكەردى تاپتىم. ول –  «جاڭارتىلعان وقۋ باعدارلاماسى» بويىنشا جازىلعان قازاق ءتىلى وقۋلىقتارى!"، – دەيدى پەداگوگ. 

ونىڭ پىكىرىنشە «جاڭارتىلعان وقۋ باعدارلاماسى» بويىنشا وقىتىلاتىن "قازاق ادەبيەتىنىڭ" دە ءحالى مۇشكىل. اتالعان پاندەردى عىلىم رەتىندە وقىتۋدى ماقسات تۇتپاعان اۆتورلىق ۇجىمنىڭ كەسىرىنەن قوس وقۋلىق تا تۇككە العىسىز، جارامسىز بولىپ قالعان. 

"جاڭارتىلعان وقۋ باعدارلاماسى" بويىنشا جازىلعان 5-10-سىنىپ ارالىعىنداعى قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ وقۋلىقتارى،ءپان مۇعالىمدەرىن بىلاي قويعاندا، مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ قاراپايىم سۇرانىسىنا جاۋاپ بەرە المايدى.

ءبىز، مەكتەپ مۇعالىمدەرى ەشكىمنەن جاڭارتىلعان وقۋلىق سۇراعانىمىز جوق. 

سوندىقتان دا مەملەكەت قارجىسىن بوستان-بوسقا شاشا بەرمەي، عىلىمي نەگىزدە جازىلعان بۇرىنعى قازاق ءتىلى مەن قازاق ادەبيەتى وقۋلىعىن قايتارىپ بەرۋلەرىڭىزدى تالاپ ەتەمىز!

ءبىز ءسوز باسىندا جاس ۇرپاقتىڭ ساۋاتسىز بولۋىنا ساپاسى تومەن قازاق ءتىلى وقۋلىعى كىنالى دەسەك تە،شىن مانىندە وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمسىز دە ساۋاتسىز بولۋىنىڭ نەگىزگى سەبەپكەرى بىرەۋ، ول «جاڭارتىلعان وقۋ باعدارلاماسى"، – دەيدى ءمۇعالىم.

"جاڭارتىلعان وقۋ باعدارلاماسى" باستاۋىن قايدا الادى؟

ۇستازدىڭ ايتۋىنشا بۇل قازاقستان مۇعالىمدەرىنە «كەمبريدجدىك ءتاسىل» دەگەن اتاۋمەن بەلگىلى – «بلۋمم تاكسونومياسى».

امەريكاندىق عالىم بلۋمنىڭ وقۋ جۇيەسى بويىنشا، ساباقتى ءمۇعالىم ەمەس، وقۋشىلار ويىن تۇرىندە بىر-بىرىنە وزدەرى ءتۇسىندىرۋى كەرەك. ال، ەندى جاڭا ساباق وتكىزگىڭىز كەلسە، جاقسى وقيتىن وقۋشىلارعا جاڭا ساباقتى الدىن الا تاپسىرما رەتىندە ۇيگە بەرىپ جىبەرەسىز. ساباقتى ۇيدە دايىنداپ كەلگەن وقۋشىلار، جاڭا ساباقتى دا ويىن تۇرىندە بىر-بىرىنە وزدەرى تۇسىندىرەدى. وقۋشىعا ەكى دەگەن باعا قويۋعا جانە ونىڭ قاتەسىن تۇزەۋگە بولمايدى. شىعارما، ديكتانت جازۋعا رۇقسات جوق. ءمۇعالىم وقۋشىعا: «سەنىكى دۇرىس» دەگەن سوزدەن باستاپ، ءوز پىكىرىن سودان سوڭ ايتۋعا قۇقىلى. وقۋشى ءوز ءبىلىمىن ءوزى باعالايدى.

"شىعارما جانە ديكتانت جازدىرمايتىن، وقۋشى ءوز ءبىلىمىن ءوزى باعالاپ، جاڭا ساباقتى وقۋشىلار ويىن تۇرىندە بىر-بىرىنە  وزدەرى تۇسىندىرسە، وندا ءمۇعالىمنىڭ كەرەگى نە؟"، – دەيدى ۇستاز.

ونىڭ ايتۋىنشا وقۋشىلار وزدەرىن-وزدەرى وقىتاتىن بولسا، ولاردىڭ بەلگىلى ءبىر زات نەمەسە قۇبىلىس تۋرالى تەرەڭدەپ ويلانۋى، اينالاسى مەن قوعامى تۋرالى وي جيناقتاۋى، سويلەۋ قابىلەتى دامىمايدى.

جاڭا ساباقتى دايىندالىپ كەلىپ تۇسىندىرەتىن وقۋشى قانشا جەردەن دارىندى بولسا دا، ول جوعارعى ءبىلىمدى، كوزقاراسى قالىپتاسقان جەكە تۇلعا، كاسىبي مامان ەمەس. سوندىقتان دا ويىن ەلەمەنتتەرى ارقىلى وقۋشىلاردىڭ جاڭا ساباقتى بىر-بىرىنە وزدەرى ءتۇسىندىرۋى، ولاردىڭ جاڭا تاقىرىپتى تەرەڭ تۇسىنۋىنە مۇمكىنشىلىك بەرمەيدى.

ۇمج جانە قمج

"جاڭا وقۋ باعدارلاماسى» بويىنشا وقۋ جوسپارى ۇمج (ۇزاق مەرزىمدى جوسپار) جانە قمج (قىسقى مەرزىمدى جوسپار) بولىپ ەكىگە بولىنگەن.

"مۇعالىمدەر وقۋ مينيسترلىگى بەكىتكەن وقۋ ستاندارتىنا ساي ۇمج-نى ياعني ۇزاق مەرزىمدى وقۋ جوسپارىن ساعات سانىنا ىڭعايلاپ، ءمۇعالىمنىڭ ءوزى تۇزگەنى – قۇپتارلىق ءىس.

ال، قمج-ى تۋرالى ايتسام مەن دە جىلايمىن، ءسىز دە جىلايسىز، كۇللى ءمۇعالىم جىلاپ، جىندى بولۋعا اينالدى.

ءوزىم تانيتىن بىرنەشە ءمۇعالىمنىڭ پسيحيكالىق داعدارىستان بۇرىنعى ناۋقاستارى قوزىپ، جەدەل تۇردە اۋرۋحاناعا تۇسكەندەرى دە بار.

قمج دەگەن قىسقا مەرزىمدى وقۋ جوسپارى بولسا، بۇرىن دا ساباق جوسپارىن جازىپ جۇرگەن مۇعالىمگە ونىڭ نەسى قيىن دەرسىز. قيىندىعى سول، بۇل – بەلگىلى فورمادا، وزىندىك فورمۋلامەن جازىلاتىن وقۋ جوسپارى.

اۋەلى ساباق ماقساتى، ودان وقۋ ماقساتى، بەلسەندى وقىتۋ ادىستەرى، سارالاۋ ادىستەرى مەن كريتەريالدى باعالاۋ تۇرلەرى جانە ساباقتىڭ ىقپالى تۋرالى قورىتىندىلار، قابىلەتىنە قاراي توپقا بولىنگەن وقۋشىلار نە ۇيرەندى ت.س.س.

قىسقاسى قانداي قيمىل جاساپ، نە ىستەدىڭىز – ءبارىن-بارىن حاتتاپ جازىپ وتىرۋىڭىز كەرەك.

جانە بارلىعى دا ءوز كەزەگىمەن. تۋرا ءبىر كروسسۆورد شەشىپ وتىرعانداي بولاسىز. وسىنداي جاعدايدا جازىلىپ، كومپيۋتەرگە باسىلعان قمج ءۇش-تورت پاراق جازۋ بولادى. ون سەگىز ساعاتى بار ءمۇعالىم كۇنىنە ءۇش-تورت ساعات ساباق بەرەدى. ءار سىنىپتىڭ دەڭگەيى ءارتۇرلى. سوندىقتاندا ول ءار سىنىپقا جەكە-جەكە قمج جازۋ كەرەك. ويلانىپ، اقىل تەزىنە سالىپ كورىڭىزدەرشى.

ون سەگىز ساعاتى بار ءمۇعالىم كۇنىنە ءۇش-تورت ساعات ساباق بەرىپ، ءار ساباققا ءۇش-تورت پاراق قمج جازسا، ول ورتا ەسەپپەن كۇنىنە 10 پاراق، اپتاسىنا 50 پاراق، ايىنا 200 پاراق، ءبىر وقۋ جىلىندا 1600 پاراق جازۋ جازادى ەكەن. 1600 «ا-4» پاراعىن ەكىگە بۇكتەسەك 3200 بەت شىعادى. 3200 بەتتى 300 بەتتەن كىتاپ ەتىپ تۇپتەسەك، ءبىر ءمۇعالىم ءبىر جىلدا ورتا ەسەپپەن 300 بەتتىك 10 توم كىتاپ جازادى!"، – دەيدى اشىنعان ۇستاز.

ونىڭ پىكىرىنشە قازىرگى مەكتەپتەگى قاعازباستىلىق بۇرىنعىمەن سالىستىرعاندا ميلليون ەسە ءوستى!

ال قازىرگى تاڭداعى مۇعالىمدەردىڭ ءبىلىم جەتىلدىرۋ كۋرستارى مۇعالىمدەرگە تەك قانا قمج، ۇمج، تجب، بجب-نى جازۋعا عانا ۇيرەتەدى. ءبىر قمج جازۋعا ءبىر ساعاتتاي ۋاقىت كەتەدى ەكەن.

"ءمۇعالىم كۇنىنە ءۇش-تورت ساعات بويى تەك قانا قمج جازسا، سوندا ول قاي كەزدە قوسىمشا ادەبيەتتەر وقىپ، كاسىبي تۇرعىدا ءوزىن-وزى جەتىلدىرەدى؟ قازىرگى مۇعالىمدەردى كىتاپ وقىمايدى دەيمىز. وعان ولاردىڭ ۋاقىتى جوق. مەكتەپ اكىمشىلىگى وقۋ ستاندارتىنا سايكەس مۇعالىمدەردەن ۇمج، قمج تالاپ ەتۋدە.

وسىنداي جاعدايدا مەكتەپ وقۋشىلارىنان قانداي ساپالى ءبىلىم كۇتۋگە بولادى؟! قازىرگى مەكتەپتە تىرلىگى ءتۇزۋ، جۇيكەسى ءبۇتىن ءبىر ءمۇعالىم جوق. قمج جازۋ مۇعالىمدەردى جۇيكە اۋرۋلارىنا شالدىقتىرىپ، جىندى ەتىپ بىتىرەتىن ءتۇرى بار"، – دەيدى ۇستاز. 

پەداگوگتىڭ پىكىرىنشە قمج جازۋعا ماجبۇرلەۋ ۇستازدىڭ قۇقىق اياققا تاپتاۋ. 

"توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنى قازىرگى ءبىلىم سالاسىنداعى شەشىمىن تاپپاي تۇرعان وزەكتى ماسەلەلەردىڭ بارلىعىنىڭ ءتۇپ-تامىرى – بىتپەيتىن ءبىلىم رەفورماسىندا جاتىر. وقۋشىعا ساپالى ءبىلىم بەرمەيتىن، ءبىلىم سالاسىنا دا ەشقانداي پايداسى جوق «جاڭارتىلعان وقۋ باعدارلاماسى» اتتى سوڭعى ءبىلىم رەفورماسى كىمگە قاجەت بولدى؟..، – دەيدى ۇستاز. 

 

“قالا مەن دالا” گازەتىنە جازىلۋ ءجۇرىپ جاتىر.

گازەتتىڭ جازىلۋ يندەكسى: 64 607

انىقتاما ءۇشىن: 8 (707) 403 12 60

وتىرىك سويلەمەيتىن، وتكىر جازاتىن باسىلىمنىڭ وقىرمانى بولىڭىز!