ءيا، ءبىر دونور ءتورت ادامدى قۇتقارىپ قالا الادى. ءبىراق...مۇنداي دونور ەندى ءقايتىپ بەتى بەرى قاراۋى نەعايبىل، تىرشىلىكتەن ءۇمىت ۇزگەن جان. ا.ن.سىزعانوۆ اتىنداعى ۇلتتىق عىلىمي حيرۋرگيا ورتالىعىنا ءدال وسىنداي ناۋقاستار جەتكىزىلەدى.
سوندىقتان دونور تۋرالى بۇل جولعى اڭگىمەنىڭ جۇگى اۋىر. دونور دەگەنىمىز كىم؟ دونورلىق. وسى تۇسىنىككە ەل، ونىڭ ىشىندە ءقازاقتىلدى قاۋىم ءالى دە بولسا ۇركە قارايتىنى راس پا؟ مۇنىڭ سەبەبى نەدە؟ بالكىم، اقپاراتتىق ناسيحات جۇمىستارىنىڭ ازدىعى شىعار؟ ەلىمىزدە جۇرەك، باۋىر، وكپە اۋىستىرۋدا قانشا ادام كەزەكتە تۇر؟ ۇلتتىق عىلىمي حيرۋرگيا ورتالىعىنا وسى جانە وزگە ساۋالدارعا جاۋاپ الۋ ءۇشىن ارنايى باردىق.
– نەگىزىندە ناۋقاستار ءبىزدىڭ ورتالىققا ەكى جاعدايدا جەتكىزىلەدى. مۇنىڭ ءبىرىنشىسى مي جاراقاتىن العاندار. ياعني، بيىكتەن قۇلاعان، باسىنان قاتتى سوققى العان بولماسا كولىك اپاتىنا ۇشىراعان جاندار. ەكىنشىسى مي ينسۋلتىن العان ناۋقاستار. مۇنىڭ ءوزى گەمارراگيالىق جانە يشەميالىق ينسۋلت دەپ ەكىگە بولىنەدى. مۇنداي جاعدايعا ۇشىراعانداردى تاعى ەكى جىككە بولەمىز. ءبىر توپ اۋرۋحاناعا ەسىن ءبىلىپ، ال ەندى ءبىرى اقىل ەسىنەن تانىپ تۇسەدى. مەديسينادا مۇنى تەرەڭ ۇيقى نەمەسە كوما دەپ اتايتىنىن بىلەتىن بولارسىز، – دەدى بىزگە اتالعان ورتالىقتىڭ كارديوحيرۋرگ دارىگەرى ارمان تۋعامبايەۆ.
تەرەڭ ۇيقى تۋرالى نە بىلەمىز؟
[caption id="attachment_8218" align="alignright" width="293"]
ارمان تۋعامبايەۆ: ەلىمىزدە 3000-عا تارتا ادام بۇيرەك، 1000-نان اسا ادام باۋىر ترانپلانتاسياسىنا مۇحتاج. [/caption]
ارمان تۋعامبايەۆتىڭ ايتۋىنشا ورتالىق دونورلىقتى وسى تەرەڭ ۇيقىنىڭ جاعدايىندا عانا قاراستىرادى. «ال كوپشىلىك بۇل تەرميننىڭ قانداي ماعىنا بەرەتىنىن جانە قانشا تۇرگە بولىنەتىنىن ءۇستىرت ەستىگەن. ءارى قانشالىقتى ءقاۋىپتى ەكەنىن تۇسىنە بەرمەيدى»، – دەيدى مامان. نەگىزىندە تەرەڭ ۇيقىنىڭ ءوزى دارەجەسىنە قاراي ۇشكە بولىنەدى ەكەن. مۇنىڭ باستاپقى ەكەۋىنە تۇسكەندەردى امان الىپ قالۋعا بولادى. ءۇشىنشى دارەجەلى كوما – اجال. مۇندايعا ۇشىراعان جاننىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالۋ مۇمكىن ەمەس جانە بۇگىنگى دەيىن مەديسينا تاريحىندا مۇنشالىقتى تەرەڭ ۇيقىدان ويانعان جاعداي تىركەلمەپتى.
ەڭ اۋىرى... ەستىرتۋ
«تۋىسقانىڭىز ءۇشىنشى دارەجەلى كومادا جاتىر. ءبىز قولدان كەلگەننىڭ ءبارىن ىستەدىك. ءبىراق، ەندىگى جەردە بۇل كىسىنى قۇتقارىپ قالۋ مۇمكىن ەمەس. جۇرەگى مەن وكپەسى ارنايى اپپاراتتىڭ، دارى-دارمەكتىڭ ارقاسىندا عانا جۇمىس ىستەپ تۇر...». وسىنداعى جان ساقتاۋ بولىمىندە ىستەيتىن مامانداردىڭ ايتۋىنشا 3ء-شى دارەجەلى تەرەڭ ۇيقىعا كەتكەندەردىڭ ءقايتىپ ويانۋ مۇمكىن ەمەسىن ەستىرتۋ ەڭ اۋىر ءىس. «مۇنداي ادامنىڭ ميى ولگەن دەپ سانالادى. ال ميدىڭ ءولۋى بيولوگيالىق ولىممەن تەڭ. ءبىراق كوپ جاعدايدا جاقىنى اۋىر جاعدايدا تاپ بولعان ازاماتتار ماسەلەنىڭ ءمان-جايىن تۇسىنە بەرمەيدى. سەنبەستىك تانىتىپ، ورىنسىز كۇدىكتەنەدى. ءبىراق، ولاردى دا كىنالاۋعا بولماس. سوندىقتان مۇنداي جاعدايدى حابارلاۋ ءۇشىن جۇيكەنىڭ شىدامدى بولعانى ماڭىزدى»، – دەيدى دارىگەرلەر. بىلگەنىمىزدەي، 3ء-شى دارەجەلى تەرەڭ ۇيقىعا كەتكەن ادامنىڭ ەندىگى جەردە بۇل دۇنيەلىك ەمەس ەكەنىن ناقتى انىقتايتىن قۇرالدار بار. سونىڭ ءبىرى كلينيكالىق تەست. تەستىلەۋدەن وتكەن ادامنىڭ «كوما 3 -كە» ۇشىراعانىن انىقتاعاننان كەيىن ورتالىق ناۋقاستى دونور رەتىندە قاراستىرادى. ءبىراق، ناعىز قيىندىقتار دا وسى جەردەن باستالادى ەكەن.
ايتايىن دەگەنىم
«وكپەسى دەمالادى، جۇرەگى جۇمىس ىستەپ تۇر. بۇدان ارتىق نە كەرەك؟». «كورشىم ون كۇن جاتىپ ويانىپ كەتتى عوي!». «سەندەردىڭ قولدارىڭنان ءىس كەلمەيدى، تۋىسقانىمدى قىتايعا الىپ كەتەمىن. ول جاقتاعىلار ونى ءبىر ايدىڭ ىشىندە كومادان شىعارامىز دەدى». ارمان تۋعامبايەۆ جۇمىس بارىسىندا ورتالىق ماماندارى وسىنداي ايىپتاۋلاردى ءجيى ەستيتىنىن جاسىرعان جوق. ءبىراق، بۇلاي دەيتىندەردىڭ كوپشىلىگى قاتەلەسكەنىن كەيىن ءبىلىپ جاتادى ەكەن. «ەشكىمدى ايىپتاعىم جوق، الايدا دونورلىققا كەلگەندە ءورىستىلدى ورتاعا قاراعاندا، ءقازاقتىلدى قاۋىمعا ماسەلەنىڭ قانشالىقتى ماڭىزدى ءارى وزەكتى ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ وتە قيىن. اۋىر. ءوز باسىم وسى كۇنگە دەيىن ورىس ۇلتىنىڭ اراسىنان «ورگان بەرمەيمىز» دەگەندى ەستىمەدىم. ال قازاقتارعا كەلگەندە مۇنىڭ ارتى ايعاي-شۋمەن اياقتالىپ جاتادى. بۇل ارادا ماسەلە ءدىني كوزقاراستا ەمەس، اقىل ايتاتىن ادامداردىڭ كوپتىگىندە جاتىر. 3ء-شى دارەجەلى تەرەڭ ۇيقىعا كەتكەن ناۋقاستىڭ ارتىندا جيىرما ادام جۇرەدى. ءبىز ولاردىڭ بارلىعىمەن سويلەسۋگە ءتيىستى ەمەسپىز. تەك، بالاسى بولسا اكەسىمەن، كۇيەۋى بولسا ايەلىمەن سويلەسۋعا مىندەتتىمىز. دونورلىققا قاتىستى ايەلى نەمەسە بالاسىنا ماسەلەنىڭ ءمان- جايىن تۇسىندىرگەن كەزدە ايدالاداعى اعايىنى كەلىپ الگى ادامدى ويىنان اينىتىپ جىبەرەدى. دونوردىڭ ءبىر ەمەس، ءتورت ادامعا ءومىر سىيلاۋى مۇمكىن ەكەنىن ەسكەرە بەرمەيدى. كوپشىلىكتىڭ دونورلىق، ونىڭ ماڭىزدىلىعى تۋرالى بىلەتىنى ءالى دە از»، – دەيدى ول.
ءدىن جانە دونورلىق
سىزعانوۆ اتىنداعى ۇلتتىق عىلىمي حيرۋرگيا ورتالىعى بۇعان ۇلكەن دايىندىقپەن كەلىپتى. دونورلىقتىڭ شاريعات جولىمەن شەشىلۋىن ماقسات تۇتقان ورتالىق قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ (قمدب) كومەگىنە جۇگىنەدى. بۇل ماسەلەنىڭ اق-قاراسى ناقتى انىقتالعاسىن قمدب: «ەگەر قايتىس بولعان ناۋقاس شىن مانىندە بىرەۋگە كومەكتەسە الاتىن جانە ميىنىڭ ولگەنى ناقتى دالەلدەنىپ ءارى بۇل ورگان ساۋداعا تۇسپەيتىن بولسا، ونىڭ مۇشەلەرىن باسقا ادامعا اۋىستىرىپ سالۋعا رۇقسات بەرىلەدى » دەگەن ءپاتۋا شىعارادى. ايتا كەتەلىك، بۇعان قازاقستان عانا ەمەس، كوپشىلىك مۇسىلمان مەملەكەتتەرىندە شاريعات جولىمەن رۇقسات ەتىلگەن. ءقازىر ءار جۇما نامازى سايىن وسى ءپاتۋا وقىتىلىپ، ۇگىت-ناسيحات جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ جاتىر.
كۇتۋ پاراعى
جۇرەكتىڭ، باۋىردىڭ سوزىلمالى جەتىسپەۋشىلىگىنەن ابدەن قاجىعان ازاماتتار سىزعانوۆ اتىنداعى ۇلتتىق حيرۋرگيالىق ورتالىققا كەلىپ كۇتۋ پاراعىنا تىركەلەدى. ءبىزدىڭ بۇلاي دەۋىمىز تەگىن ەمەس. «سەبەبى ترانسپلانتاسياعا كەلىسكەندەردىڭ دەنى اۋرۋدان شارشاعان ازاماتتار»، – دەيدى مۇنداعى ماماندار. دەگەنمەن، دونور از. ال كەزەك كۇتىپ تۇرعاندار كوپ. ەلىمىزدە 3000-عا تارتا ادام بۇيرەك، 1000-نان اسا ادام باۋىر ترانپلانتاسياسىنا مۇحتاج. بۇدان سىرت، جىلىنا 500 –گە جۋىق جۇرەك اۋىستىرۋ وپەراسياسىن جاساۋ قاجەت. الايدا ادامداردىڭ كوپشىلىگى ەلىمىزدە مۇنداي كۇردەلى وپەراسيالار جاسالاتىنىن بىلە بەرمەيدى ەكەن. «ءبىزدىڭ كۇتۋ پاراعىمىزدا جاڭا باۋىرعا مۇحتاج 50 ادام كەزەكتە تۇر. سوندا قالعان 950ء-ى قايدا ءجۇر، قانداي ەم الىپ جاتىر؟ ءبىز مۇنى بىلمەيمىز. جۇرەك اۋىستىرۋ بويىنشا ۇلتتىق حيرۋگيا ورتالىعىندا 10 ادام كەزەكتە. ال وزگەسى قايدا؟ دارىگەرلەر ولاردى بىزگە نەگە جىبەرمەيدى؟ بۇلاردىڭ اراسىندا ءوزىنىڭ جۇرەگىن، باۋىرىن اۋىستىرۋ قاجەت ەكەندىگىن بىلمەيتىندەر دە بار بولۋى مۇمكىن»، – دەيدى ارمان تۋعامبايەۆ.
الكوگولدى سيرروزعا ترانسپلانتاسيا جاسالمايدى
[caption id="attachment_8219" align="alignleft" width="256"]
ماقسات دوسحانوۆ: باۋىر الماستىرۋ بويىنشا جىل سايىن ۇلتتىق حيرۋرگيالىق ورتالىقتىڭ كۇتۋ پاراعىندا تۇرعانداردىڭ 30 پايىزى كوز جۇمادى. [/caption]
باۋىر ترانسپلانتاسياسىمەن اينالىساتىن حيرۋرگ ماقسات دوسحانوۆ سوزىنە قاراعاندا، باۋىر الماستىرۋ بويىنشا جىل سايىن ۇلتتىق حيرۋرگيالىق ورتالىقتىڭ كۇتۋ پاراعىندا تۇرعانداردىڭ شامامەن 30 پايىزى كوز جۇمادى. سەبەبى، باۋىردىڭ جۇمىسىن بەلگىلى ءبىر مەرزىمگە دەيىن سوزاتىن ءدارى دارمەك بولماسا مەديسينالىق اپپاراتتار جوقتىڭ قاسى. سوندىقتان باۋىر جەتىسپەۋشىلىگىمەن كەزەكتە تۇرعان ناۋقاستار كوپ ۋاقىت كۇتە المايدى. ال باۋىر جەتىسپەۋشىلىگىن تۋدىراتىن كەيبىر ۆيرۋستىق گەپاتيتتەر باستاپقى ساتىدا بىلىنبەيدى، بايقالمايدى ەكەن. سايىپ كەلگەندە ادامنىڭ باۋىر جەتىسپەۋشىلىگىمەن اۋىراتىنىن الدىن-الا انىقتاۋ قيىن. تەك سوڭعى ساتىدا، وڭەشتەگى قان-تامىردىڭ جارىلىپ كەتۋىنەن اۋىزدان قان كەتكەندە عانا تەكسەرىستەر جۇرگىزىلەدى. سىزعانوۆ اتىنداعى ۇلتتىق حيرۋرگيا ورتالىعىنداعى كۇتۋ پاراعىنا تىركەلگەندەردىڭ دەنى ءدال وسى سوڭعى ساتىدا تۇرعاندار...
«ءبىز الكوگولدى سيرروزعا ترانسپلانتاسيا جاسامايىز. سەبەبى، ىشىمدىككە تاۋەلدى ادامنىڭ قايتادان اراقتىڭ سوڭىنا تۇسپەسىنە ەشكىم كەپىلدىك بەرە المايدى. جالپى بۇگىنگە دەيىن (2011 جىلدان بەرى) ءبىزدىڭ ورتالىقتا 16 باۋىر ترانسپلانتاسياسى جاسالدى. ونىڭ ىشىندە «ميى ولگەن» دەگەن دياگنوز قويىلعان ادامداردان الىنعان باۋىردى 3 ناۋقاسقا سالدىق. وزگە 13ء-ى تۋىستىق دونورلاردان الىنعان باۋىر» دەيدى ماقسات دوسحانوۆ.
دۋمان تاناباسوۆ
P.S. 2013 جىلى 2 مۋلتياعزانى الۋ وتاسى جاسالسا، بيىل ونىڭ سانى 4-كە جەتتى. اتاپ ايتقاندا، اقتوبە جانە قوستانايدا، ەكى دونور تابىلدى. بيىل بارلىعى 6 باۋىر الماستىرۋ وپەراسياسى مەن 21 بۇيرەك اۋىستىرۋ وپەراسياسى ءساتتى جاسالعان. ۇلتتىق حيرۋرگيالىق ورتالىق بولاشاقتا وكپە اۋىستىرۋ وپەراسياسىن جۇرگىزۋدى جوسپارلاپ وتىر. «الماتىدا ترانسپلانتاسيا جاسايتىن 2 ورتالىق بار. ونىڭ ءبىرى سىزعانوۆ اتىنداعى ۇلتتىق حيرۋرگيالىق ورتالىق جانە قالقامانداعى №7 قالالىق كلينيكالىق اۋرۋحانا. جالپى استانا مەن الماتىدا بۇل ماسەلە دەگەن كوزقاراس دۇرىستالىپ كەلەدى. الايدا وزگە وڭىرلەردە دونورلىقتىڭ ناسيحاتتالۋى ءالى دە بولسا كەمشىن. ياعني، دونور تابۋ قيىن»، – دەيدى ورتالىق ماماندارى.
