ەسكى جارانىڭ بەتى قايتا اشىلىپ، كەيدە ۋاقىتشا جازىلعانداي بولادى. ءبىراق اراعا ۋاقىت سالىپ، باياعى جەر داۋى قايتا ءورشيدى.
اقپارات رەتىندە ايتا كەتسەك، ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى سوعىستىڭ سالدارىنان ءازىربايجان تاراپىنىڭ 40 مىڭداي ازاماتى قايتىس بولىپ، 1 ميلليوننان استام ادام باسقا ەلگە قونىس اۋدارعان.
اسىرەسە، 2016 جىلدىڭ كوكتەمىندە بولعان ءتورت كۇندىك قاقتىعىستى ەشكىم ۇمىتا قويعان جوق. سول كەزدە ەكى جاقتان 16 ادام قازا تاپتى. ال 2020 جىلى ادام شىعىنىن اكەلگەن قىرىق كۇندىك سوعىستان كەيىن ءازىربايجان تاۋلى قاراباحتى تولىقتاي وزىنە قايتارماسا دا، ەكى ەل اتىستى توقتاتۋ جونىندە كەلىسىمگە كەلگەن. ناتيجەسىندە ارميان تاراپى تاۋلى قاراباح ماڭىنداعى زانگيلان، اگدام، كەلبادجار، لاچين ايماعىن جانە شۋشا قالاسىن قايتارىلدى.
13-14 قىركۇيەكتە مويىندالماعان تاۋلى قاراباح ءۇشىن قاقتىعىس تاعى تىركەلدى. مۇندا دا ەكى مەملەكەت ءبىر-بىرىن «ءبىتىم شارتىن بۇزدى» دەپ ايىپتاپ شىقتى. ارمەنيا «ءازىربايجان اسكەرلەرى شەكاراداعى قالالارعا وق جاۋدىردى» دەسە، ءازىربايجان «ءبىزدى ارمەنيا ارانداتىپ، ديۆەرسيا جاسادى» دەدى.
اتىس كەزىندە ارمەنيا جاقتان 105-تەن استام، ءازىربايجاننان 79 اسكەردىڭ قازا تاپقانى تۋرالى ايتىلدى. بۇل مالىمەت ازىرگە ناقتى ەمەس. بۇدان كەيىن ارمەنيا پرەمەر-مينيسترى نيكول پاشينيان بۇۇ-نىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنە جۇگىنىپ، ۇقشۇ-عا مۇشە مەملەكەتتەردەن اسكەر تارتۋ بويىنشا كومەك سۇرادى.
ادەتتەگىدەي پاشينيان رەسەيگە جالتاقتاۋمەن بولدى. دەسە دە، ۇقشۇ ەكى ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى بىتپەس جانجالعا ارالاسپايتىنىن جانە ماسەلەنى ديپلوماتيا جولىمەن عانا شەشۋگە بولاتىنىن مالىمدەدى.
بۇعان دەيىنگى قاقتىعىس كەزىندە دە قازاقستان سىرتقى ساياساتتا بىتىمگەرلىك كوزقاراستى ۇستاناتىنىن ايتىپ، قاقتىعىستى بەيبىت جولمەن شەشۋدىڭ جولىن تابۋعا بارىنشا كومەكتەسەتىنىن جەتكىزگەن. بۇل جولى دا وسى ۇستانىمنان اينىعان جوق. سەبەبى، مۇنداي جاعدايدا بەيتاراپ بولعان دۇرىس.
سىرتقى ىستەر ءمينيسترى مۇحتار تىلەۋبەردىنىڭ ايتۋىنشا، ءازىربايجان مەن ارمەنيا اراسىنداعى شەكارا بەلگىلەنبەگەندىكتەن، ونى بۇزۋ تۋرالى ايتۋ قيىن. «سوندىقتان الدىمەن ءازىربايجان-ارميان شەكاراسىن دەليميتاسيالاۋ جانە دەماركاسيالاۋ جونىندەگى بىرلەسكەن كوميسسيانىڭ جۇمىسىن قايتا باستاۋ كەرەك. بۇل جاعىنان قازاقستان ءوز تاجىريبەسىمەن بولىسۋگە دايىن»، – دەدى مينيستر.
مينيستر ءوز پىكىرىندە رەسەيدەن باسقا بارلىق ەلمەن شەكارانى دەماركاسيالاۋ اياقتالعانىن جانە بۇل پروسەسس ءالى 2-3 جىلعا سوزىلاتىنىن جەتكىزدى.
جەر ءۇشىن سوعىس قاشان بىتەدى؟
وتىز جىلدان بەرى ساعىزداي سوزىلعان تاۋلى قاراباح ماسەلەسى شەشىمىن تابا ما؟ بۇل قارۋلى قاقتىعىستىڭ كورشى مەملەكەتتەرگە اسەرى قانداي؟ قازاقستان ءۇشىن ءبىرى وداقتاس، ەندى ءبىرى كورشى جاتقان ەلدىڭ قايسىسى جاقىن؟ الەمدىك قاۋىمداستىق قاي ەلدىڭ ۇستانىمىن قۇپتايدى؟
ساياساتتانۋشى دوس كوشىمنىڭ پىكىرىنشە، ەگەر قازاقستان ەريەۆاننىڭ ۇسىنىسىن قولداپ، اسكەرىن جىبەرسە، كەشىرىلمەيتىن قاتەلىك بولادى. «سەبەبى، ءازىربايجان بار بولعانى سوناۋ 1992 جىلى ايرىلىپ قالعان زاڭدى جەرىن قايتارىپ الماقشى. ال ءازىربايجان ارمەنيانىڭ شەكاراسىنا باسىپ-جانشىپ كىرسە، پاشينيان سول كەزدە عانا بىزدەن اسكەر سۇراۋىنا بولادى. وسى تۇرعىدان العاندا ءازىربايجاندى ءبىز عانا ەمەس، كەشە دە، بۇگىن دە بۇكىل الەمدىك قاۋىمداستىق قولدادى، قولداي بەرەدى. ءبىراق قازاقستان قاي ەلدىڭ ارەكەتى دۇرىس نە بۇرىس ەكەنىن اشىق ايتۋى كەرەك» دەگەندى قاپەرگە سالىپتى.
شىن مانىندە، ارمەنيا تاۋلى قاراباق قاقتىعىسى بويىنشا اسكەر سۇراي المايدى. سەبەبىن جوعارىدا ايتتىق. ەندى تەك ەكى ەل باسشىسىنا ءبىر ۇستەلدىڭ باسىندا وتىرىپ، ءوزارا كەلىسىمگە كەلۋ عانا قالدى.
«ءقازىر قازاقستانعا قاي مەملەكەت جاقىن؟» دەگەن ساۋالدى قوياتىن ۋاقىت ەمەس. ءبىز ەكى مەملەكەتپەن دە بەيتاراپ بولۋىمىز كەرەك. سوندىقتان قازاقستان ەكى ەلدىڭ باسشىسىنا كەلىسىم الاڭىن ۇسىنۋدى قاراستىرعانى ءجون»، – دەيدى ساياساتتانۋشى ءادىل كاۋكەنوۆ.
قازاقستاننىڭ قوعامدىق دامۋ ينستيتۋتىنىڭ ساراپشىسى باۋىرجان سەرىكبايەۆتىڭ ايتۋىنشا، بۇل ماسەلەنى تەك كەلىسسوز ارقىلى شەشۋ كەرەك.
باۋىرجان سەرىكبايەۆ، قازاقستاننىڭ قوعامدىق دامۋ ينستيتۋتىنىڭ (كەاق) ساراپشىسى:
– ارمەنيا ۇقشۇ اياسىندا كومەك سۇرادى. قازاقستان تاراپى بۇل ماسەلە دوڭگەلەك ۇستەل باسىنداعى بەيبىت كەلىسسوز بارىسىندا شەشىلۋى كەرەك دەپ ءوز ۇستانىمىن ءبىلدىردى.
ياعني، قازاقستان وسى قاقتىعىس باستالعالى بەرى بۇۇ زاڭدارى مەن نورمالارى شەڭبەرىندە شەشىلۋى قاجەت دەگەن كوزقاراستا.
ءبىزدىڭ ارمەنيامەن دە قارىم-قاتىناسىمىز جاقسى. ازىربايجانمەن دە بۇرىننان ەكونوميكالىق، ساۋدا-ساتتىق بايلانىسىمىز بار. سوندىقتان قازاقستان ءۇشىن ەكى مەملەكەتتىڭ بەيبىت ماقساتتا، كەلىسسوز دەڭگەيىندە شەشكەنى ءتيىمدى.
الەمدە قانداي كيكىلجىڭ بولماسىن، گەوساياسي الماعايىپ زاماندا ماسەلە بۇۇ جيىنىنىڭ جارلىعىمەن بەكىتىلگەن ءوزارا كەلىسىم اياسىندا شەشىمىن تابۋى قاجەت.
