[caption id="attachment_9160" align="alignright" width="269"]
حان بەينەسىن قاس قىلعانداي اياعىنا سالدىرىپتى. قورلاۋ ما – قورلاۋ.[/caption]
قالامى جۇيرىك ءبىر اعام بار، سويىپ جازادى، ءتىلىپ ايتادى. سول كىسىمەن ەڭ العاش تانىسقاندا وڭ جاق بارماعىنىڭ تۇبىندەگى ۇلىعان كوكبورىنىڭ سۋرەتىنە كوزىم ءتۇسىپ ەدى. بوياپ قويعان با دەسەم، تانگە تۇسكەن تاڭبا ەكەن. «تاتۋاج» دەپ اتالاتىنىن كەيىن تۇسىندىك.
كوككە قاراپ ۇلىعان ءبورى بەينەسىنە قىزىعىپ ءجۇردىم. كەيىن ونداي تاڭبانى قىزداردىڭ قۇيمىشاق تۇسىنان، كىندىگىنىڭ باسىنان، يىعىنان كورگەندە، الگى قۇشتار سەزىم ايدىننان ۇرىككەن قۇستاي تىم-تىراقاي بولدى. ءبىراق قالامگەر اعامدى ءار جولى كورگەن سايىن «كوكبورىڭىزدىڭ كۇيى قالاي؟» دەپ قالجىڭدايمىن. «ۇلىپ تۇر ءالى» – دەيدى ول. ءبىراق سوڭعى جىلدارى الگى قاسقىر «مىجىلىپ» بارا جاتقان سياقتى. قالامگەر اعامنىڭ قولىنىڭ ەتى قاشقالى، ءبورىسى دە «ارىقتاپ» كەتىپتى. كوكبورىگە قانشا قىزىقسام دا، تاتۋاج دەگەن تاڭبادان سودان كەيىن جەرىپ كەتتىم.
جۋىردا الەۋمەتتىك جەلىدە ابىلاي حاننىڭ بەينەسىن اياعىنا سالدىرعان ءبىر «اۋەسقوي» پايدا بولدى. حان بەينەسىن قاس قىلعانداي اياعىنا سالدىرىپتى. قورلاۋ ما – قورلاۋ.
نەگە ەكەنى جۇمباق، سوڭعى كەزدەرى ءبىز ۇلىلاردى قورلاۋعا، تاريحي تۇلعالاردىڭ ەسىمىن تومەندەتۋگە قۇمارتىپ الدىق. سودان بولار، ابىلايدىڭ قالپاقتى حان بەينەسىن بالتىرعا سالىپ، بايپاقشاڭ كوستەڭدەيتىن بولىپ ءجۇرمىز. سىزگە وتىرىك، بىزگە شىن كەمەڭگەر اقىن ابايدى دا تانىنە سالاتىندار كوبەيگەن. تالاي قىزدىڭ تار مىقىنىنان قازاقتىڭ قامىن جەگەن ۇلى اقىن بەينەسىن كورگەندە، كۇيىپ كەتكەنىمىز انىق.
الماتىنىڭ ابىلاي حان مەن قازىبەك بي كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىندا قىستىڭ سۋىعى مەن جازدىڭ ىستىعىنا قاراماي جاستار جينالاتىن «جىنويناق» بار. «جىنويناققا» جينالاتىن جاستاردىڭ ءبىرى كولىگىن كورسەتۋگە شىقسا، بىرەۋ كوركىن ساۋدالاپ الەك. سول كوشەنىڭ بويىنان وتە قالساڭىز، تاتۋاجدان ءتانى تىنىس الا الماي تۇرعانداردى كوپتەپ كەزدەستىرە الاسىز. ولار تاتۋاجبەن دە ماقتانادى. اراسىندا قازاقتىڭ ۇلىلارى مەن عۇلامالارىن باسىنان تىرناعىنىڭ ۇشىنا دەيىن ەتىن ءتىلىپ تۇرىپ ەندىرىپ العاندارى بارشىلىق. ءبارى جاستار.
نەگە ەكەنى جۇمباق، سوڭعى كەزدەرى ءبىز ۇلىلاردى قورلاۋعا، تاريحي تۇلعالاردىڭ ەسىمىن تومەندەتۋگە قۇمارتىپ الدىق. سودان بولار، ابىلايدىڭ قالپاقتى حان بەينەسىن بالتىرعا سالىپ، بايپاقشاڭ كوستەڭدەيتىن بولىپ ءجۇرمىز. سىزگە وتىرىك، بىزگە شىن كەمەڭگەر اقىن ابايدى دا تانىنە سالاتىندار كوبەيگەن. تالاي قىزدىڭ تار مىقىنىنان قازاقتىڭ قامىن جەگەن ۇلى اقىن بەينەسىن كورگەندە، كۇيىپ كەتكەنىمىز انىق.
بوكسەدەگى شوقان
جاۋىر بولعان اتتاي قۇيمىشاعىنا «جابۋ» جاپقان قاراكوزدىڭ قىلىعى ءتىپتى سوراقى. شوقان ءۋاليحانوۆتى سەگىز كوزگە كەتپەستەي بوياپ العان قىزدى كوزىم شالىپ قالدى. اباي مەن گاگارين كوشەسىنىڭ قيىلىسىنداعى «قاعاناتقا» تۇسكى اس كەزىندە ۇزانسونار كەزەك پايدا بولادى. كۇندەگى ادەت بويىنشا قالىڭ كەزەكتىڭ قاق ورتاسىندا تۇرعانبىز. ەسىكتەن قىزىل-سارى شاشتى ورتا بويلى قاراكوز قىز كىردى. شىلىڭگىر شىلدە ەمەس، ىزعارلى اقپان. ول ۇستىنە قىسقا كۇرتەشە ءىلىپ، بەلى مىقىننان تومەن سىپىرىلعان شالبار كيىپ الىپتى. جانىمىزدان وتكەندە بايقادىق، بەل بوكسەنىڭ اراسى – الان-اشىق. جارقىراعان سەگىز كوزدىڭ ۇستىندە تىكەسىنەن تىك تۇرعان شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ بەينەسى. انىق سالىنىپتى. تالانتتى سۋرەتشىنىڭ قولىنان شىققانى بايقالادى. جاس شوقان بەينەسى: قاس-قاباعى، بالعىن مۇرتى، بالاۋسا ءجۇزى كوزدى بىردەن تارتادى. ءبىراق بوكسەدەگى كەسكىنگە قاراپ تۇرۋ ابەستىك ەكەن، كوز تايدىرىپ كەتتىك.
–ۇرپاعىنىڭ بوكسەسىندە بوكتەرىلگەن، قايران بابالارىم-اي! – دەيدى قارىنداستىڭ مىقىنىنان كوزىن الا بەرگەن قاسىمداعى كىسى.
–مىقتى سۋرەتشى سالىپتى – دەدىم، سۋرەتتىڭ ءۋاليحانوۆ بەينەسىنەن اينىماي تۇسكەنىنە تاڭداي قاعىپ.
–ءويتىپ تاپقان اقشاسى – ارام – دەدى الگى كىسى. مەن ەسىمدى جيىپ العانداي بولدىم. شىنىمەن، شوقان قايداعى قىز-قىرقىننىڭ بەلىندە كەتەتىن ادام ەمەس قوي.
شوقانعا تۋعان كۇن ەندى ونىڭ باباسى ابىلاي حاننىڭ دا باسىنا ءتۇسىپتى. قازاقتىڭ باسىن قوسقان حان ابىلاي قايداعى بىرەۋدىڭ بالاعىندا ءجۇر. بۇدان ارتىق قورلىق بولا ما؟ ءسوز بەن ويدى كۇزەيتىن زاڭ بار. ال ۇلى تۇلعالاردى قورلاعان سۋرەتشى مەن ونى تانىنە تاڭبالاعان بوزوكپەلەردى تەزگە سالاتىن زاڭ جوق پا؟!
كوكىرەكتەگى كوك تۋ
وتانشىلدىق سەزىم اركىمگە بۇيىرمايتىن قاسيەت. ءبىراق كەيدە وتاندى ءسۇيۋدى تىم اسىرەلەپ الاتىنىمىز انىق. ۇلىبريتانياعا بارعان ەرلان كوبەكبايەۆ (ءاتى-جونى وزگەرتىلدى) دەگەن ستۋدەنت ءوز سۋرەتىن الەۋمەتتىك جەلىدە جاريالادى. ول «قازاقستاندى ءسۇيۋدى مەنەن ۇيرەنىڭدەر!» دەپ كەۋدەسىن اشىپ سۋرەتكە ءتۇسىپتى. قىزىل ءتوستىڭ قاق ورتاسىن ءبولىپ قازاقتىڭ كوك تۋىن سالدىرعان. تاتۋاج. ول ءوزىنىڭ قازاق جەرىنەن كەلگەنىن وسى كوك تۋ جەلبىرەگەن كوك ءتوسى ارقىلى دالەلدەيدى – مىس.
كوك تۋدىڭ ءار قازاقتىڭ كوكىرەگىندە جۇرەتىن قاسيەتتى ۇعىم ەكەنى انىق. «تالاسقا تۇسسە جان مەن تۋ، – كوك تۋدىڭ جەلبىرەگەنىن» ايبىن سانايتىن دومالاق جەردىڭ بەتىندەگى 5 ميلليون قازاق ەلدى ساعىنعاندا الگى بوقمۇرىن ستۋدەنتتىڭ تىرتيعان كەۋدەسىن سۇيە مە؟!
كوكىرەكتەگى كوك تۋدىڭ كەۋدەگە تۇسكەنى وبال-اق! اتتەڭ، قاسيەتكە تۇكىرۋ قاشان تيىلار ەكەن!؟
جاراس شوكە
